58 μαρτυρίες για 2.157 επαναπροωθήσεις

Επώνυμες μαρτυρίες για παράνομες επαναπροωθήσεις τουλάχιστον 2.157 προσφύγων τα τρία τελευταία χρόνια καταγράφει η ενδιάμεση έκθεση του Μηχανισμού Καταγραφής Περιστατικών Ατυπων Αναγκαστικών Επιστροφών, του πρώτου ανεξάρτητου και επίσημου μηχανισμού καταγραφής καταγγελιών για επαναπροωθήσεις που συνέστησε η Eθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΕΔΑ), ανεξάρτητο συμβουλευτικό όργανο της πολιτείας.

Οι μαρτυρίες, οι οποίες καταγράφονται σε ενιαία φόρμα που πληροί τις προϋποθέσεις της ποινικής δικονομίας ώστε να είναι χρήσιμη στις διωκτικές αρχές σε περίπτωση που θελήσουν να διερευνήσουν τις καταγγελίες και να εξακριβώσουν τυχόν απόδοση ευθυνών, αποτελούν απλώς την κορυφή του παγόβουνου, όπως επισημαίνει η έκθεση.

Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσίασε ο συντονιστής - επόπτης του μηχανισμού Ηλίας Τσαμπαρδούκας, καταγράφονται 58 μαρτυρίες 43 θυμάτων τα οποία καταγγέλλουν ότι υπήρξαν θύμα συνολικά 50 περιστατικών επαναπροώθησης από τον Απρίλιο του 2020 ώς τον Οκτώβριο του 2022, που αφορούν κατ’ ελάχιστον 2.157 άτομα («12 θύματα κατέθεσαν μαρτυρίες για περισσότερα περιστατικά άτυπων αναγκαστικών επιστροφών που βίωσαν τα ίδια» επισημαίνει η έκθεση).

Ανάμεσα στα 43 θύματα περιλαμβάνονται 6 αναγνωρισμένοι πρόσφυγες στην Ελλάδα και 5 που είχαν ζητήσει άσυλο και περίμεναν τα αποτελέσματα. Η πλειονότητα των θυμάτων έχουν καταγωγή από τη Συρία, το Αφγανιστάν, την Παλαιστίνη, χώρες που έχουν υψηλό προσφυγικό προφίλ. «Οι χώρες καταγωγής των φερόμενων θυμάτων […] περιλαμβάνονται στις χώρες των οποίων οι πολίτες […] λαμβάνουν τα υψηλότερα ποσοστά θετικών αποφάσεων αναγνώρισης προσφυγικού καθεστώτος στην Ελλάδα και την Ε.Ε. Ως εκ τούτου, τα φερόμενα θύματα θα είχαν τις ανάλογες πιθανότητες να αναγνωριστούν ως δικαιούχοι προσφυγικού καθεστώτος στην Ελλάδα, αν, όπως προκύπτει από τις μαρτυρίες τους, δεν είχαν πέσει θύματα άτυπων αναγκαστικών επιστροφών» σημειώνει η έκθεση.

Στα θύματα περιλαμβάνονται και 7 Τούρκοι πολίτες που εγκατέλειψαν την Τουρκία λόγω κινδύνου δίωξης για τις πολιτικές πεποιθήσεις του, αλλά καταγγέλλουν ότι η Ελλάδα τούς επαναπροώθησε κατευθείαν στο στόμα του λύκου, με αποτέλεσμα οι τρεις να συλληφθούν από τις τουρκικές αρχές και να κρατηθούν.

Στην πλειονότητα των μαρτυριών οι καταγγελίες αφορούν περιστατικά πολύ κοντά στα χερσαία ή στα θαλάσσια σύνορα, ωστόσο υπάρχουν μαρτυρίες για επαναπροωθήσεις από την ενδοχώρα, μακριά από τα σύνορα. Η έκθεση καταγράφει επίσης μαρτυρία επαναπροώθησης περίπου 85 προσφύγων που είχαν ξεκινήσει από τον Λίβανο με προορισμό την Ιταλία, αλλά αναγκάστηκαν να ζητήσουν προστασία στα ελληνικά χωρικά ύδατα λόγω κακοκαιρίας, με αποτέλεσμα οι αρχές να τους επαναπροωθήσουν στα τουρκικά παράλια.

Βίαιες απωθήσεις

Σε 51 από τις 58 μαρτυρίες αναφέρονται πράξεις βίας (σωματική και λεκτική, προσβολή γενετήσιας εαξιοπρέπειας, αφαίρεση προσωπικών αντικειμένων), στο 65% των περιπτώσεων από ένστολους. Σε 20 περιστατικά καταγγέλλεται ότι συμμετείχαν αλλοδαποί δράστες, που μιλούσαν αραβικά, τουρκικά, φαρσί, νταρί, κουρδικά και ουρντού, στοιχείο που φαίνεται πως επιβεβαιώνει τις αποκαλύψεις ευρωπαϊκών μέσων ενημέρωσης για συνεργασία των ελληνικών αρχών με μισθοφόρους πρόσφυγες που στρατολογούνται από διακινητές με αντάλλαγμα να μην επαναπροωθηθούν οι ίδιοι.

Σε 57 μαρτυρίες αναφέρεται ότι τα θύματα δεν ρωτήθηκαν σε γλώσσα που κατανοούν αν θέλουν να ζητήσουν άσυλο, ενώ σε καμία μαρτυρία δεν αναφέρεται ενημέρωση για τα δικαιώματά τους ή καταγραφή των προσωπικών στοιχείων τους. «Από τις μαρτυρίες που έχει καταγράψει ο Μηχανισμός στην περίοδο αναφοράς φαίνεται να προκύπτει ένα επαναλαμβανόμενο πλαίσιο, με βάση το οποίο οι άτυπες αναγκαστικές επιστροφές έχουν οργανωμένο χαρακτήρα και συγκεκριμένα επιχειρησιακά χαρακτηριστικά.

Σύμφωνα με τις μαρτυρίες, παρατηρείται συνεργασία μεταξύ διαφόρων φερόμενων θυτών, μεταφορά από ένα σημείο σε άλλο, κράτηση/περιορισμός σε διαφορετικά κτίρια. Προκειμένου να πραγματοποιηθούν, φαίνεται να επιστρατεύεται ανθρώπινο δυναμικό, κτιριακές εγκαταστάσεις, βαρέα οχήματα ή πλωτά σκάφη και άλλα υλικοτεχνικά μέσα» σημειώνει η έκθεση.

Καταγραφή μαρτυριών για τη διευκόλυνση της δικαστικής έρευνας

Μιλώντας στη χτεσινή συνέντευξη Τύπου στα γραφεία της ΕΕΔΑ για την παρουσίαση της έκθεσης η πρόεδρος της Επιτροπής, Μαρία Γαβουνέλη, υπογράμμισε τον ανεξάρτητο και απόλυτα ουδέτερο χαρακτήρα του μηχανισμού, ο οποίος δεν παρέχει νομικές υπηρεσίες ούτε εκπροσωπεί τα θύματα, αλλά απλώς καταγράφει τη μαρτυρία τους με τρόπο που μπορεί να διευκολύνει στη συνέχεια τις αρμόδιες αρχές να αναζητήσουν τα θύματα και να ξεκινήσουν τυχόν διερεύνηση και διαδικασίες λογοδοσίας.

«Η τελική απόδειξη πρέπει να βρεθεί από τις διωκτικές αρχές και τελικώς από τα δικαστήρια. Θα πρέπει όμως να υπάρχουν τα πραγματικά περιστατικά επί των οποίων θα επιληφθούν οι αρμόδιες αρχές» σημείωσε. Επισήμανε επίσης τον αποτρεπτικό χαρακτήρα του μηχανισμού: «Εχει σημασία να ξέρει ο θύτης ότι υπάρχουν μηχανισμοί που θα ασχοληθούν. Οταν καταγράφω κάτι επωνύμως με όλα τα εχέγγυα μιας ανεξάρτητης αρχής, τότε υπάρχει πολύ σοβαρή πιθανότητα να δοθεί συνέχεια».

Οι καταγραφές γίνονται από ειδικούς δέκα οργανώσεων που εκπροσωπούνται νομικά στην Ελλάδα και συμπράττουν με τον μηχανισμό: Ελληνική Ενωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες, Μετάδραση, Δίκτυο για τα Δικαιώματα του Παιδιού, Σωματείο Υποστήριξης Διεμφυλικών, Ιατρική Παρέμβαση, HIAS, Legal Centre Lesvos, Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο, Δανέζικο Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες.

Τεχνική υποστήριξη παρέχει το ελληνικό γραφείο της Υπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες. Η επικεφαλής του ελληνικού γραφείου της Υπατης Αρμοστείας, Μαρία Κλάρα Μαρτίν, υπογράμμισε ότι οι χώρες έχουν δύο υποχρεώσεις, «να προστατεύσουν τα σύνορά τους σύμφωνα με την εθνική, ευρωπαϊκή και διεθνή νομοθεσία και να επιτρέψουν σε αυτούς που αναζητούν διεθνή προστασία να έχουν πρόσβαση στην προστασία αυτή».

Ο Τζιανλούκα Ρόκο, επικεφαλής του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης στην Ελλάδα, διευκρίνισε ότι «αποτελεί δικαίωμα της κάθε χώρας και της Ευρωπαϊκής Ενωσης η προστασία των συνόρων, αλλά υπάρχουν και διεθνείς και εθνικοί νόμοι που πρέπει να γίνονται σεβαστοί. Πρέπει να ισορροπήσουμε μεταξύ αυτών των δύο δεδομένων». Επίσης πρόσθεσε ότι η μετανάστευση αποτελεί ένα θέμα «πολύ πολιτικοποιημένο σε όλη την Ευρώπη και πρέπει να έχουμε μια ανεξάρτητη ματιά στο τι συμβαίνει στα σύνορα».

Σε βιντεοσκοπημένο μήνυμα ο επικεφαλής του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε., Μάικλ Ο’ Φλάερτι, σημείωσε ότι οι επαναπροωθήσεις αποτελούν ευρωπαϊκό πρόβλημα που σημειώνεται κατά μήκος των εξωτερικών συνόρων της Ε.Ε. «Τα ευρήματα της έκθεσης είναι ανησυχητικά. Στο πλαίσιο ενός κράτους δικαίου όπως το ελληνικό είναι χρέος των αρμόδιων αρχών να διερευνούν αυτά τα περιστατικά σε βάθος» σημείωσε ο αναπληρωτής υπεύθυνος Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Frontex, Γρηγόρης Τσιούκας, ο οποίος, όπως έγινε γνωστό, έχει ζητήσει να ενημερώνεται για καταγραφές που εμπλέκουν πιθανόν μέλη της Ευρωπαϊκής Συνοροφυλακής και Ακτοφυλακής.

Την υποχρέωση των κρατών να προστατεύουν τα σύνορά τους σύμφωνα με τη νομοθεσία και να επιτρέπουν πρόσβαση σε διεθνή προστασία σε όσους την αναζητούν υπογράμμισε η επικεφαλής της Υπατης Αρμοστείας στην Ελλάδα, Μαρία Κλάρα Μαρντίν, καθώς ο διεθνής οργανισμός παρέχει τεχνική υποστήριξη στον μηχανισμό. «Ρόλος του μηχανισμού είναι να προσπαθήσει να αφήσει την πολιτική θέαση όσων συμβαίνουν στα σύνορα, να βάλει κάτω τα γεγονότα και να συμβάλει υιοθετώντας την ανεξάρτητη οπτική όσων δεσμεύονται από τις διεθνείς αρχές και τις συνθήκες» επισήμανε ο επικεφαλής του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης, Τζιανλούκα Ρόκο.

Την Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκπροσώπησε στην εκδήλωση ο Αριστείδης Ψαρράς από τη Γενική Διεύθυνση Μετανάστευσης και Εσωτερικών.