Τα πρόσωπα, τα κόμματα και τα προγράμματα

Ο μοιραίος καγκελάριος

Ολαφ Σολτς, Σοσιαλδημοκρατικό κόμμα (SPD)

Το 2021 επανέφερε το κόμμα του στην πρώτη θέση ύστερα από πολλά χρόνια. Ηγήθηκε ενός τρικομματικού συνασπισμού με τους Πράσινους και τους Ελεύθερους Δημοκράτες (FDP), αλλά εκείνο που τότε έμοιαζε -κατά κάποιον τρόπο- πολλά υποσχόμενο διαβρώθηκε πολύ γρήγορα. Σημείο καμπής ο πόλεμος στην Ουκρανία που ανέτρεψε τις μέχρι τότε γεωπολιτικές ισορροπίες. Η Γερμανία, που θα μπορούσε να διαδραματίσει ένα εξισορροπιστικό διπλωματικό ρόλο από ευρωπαϊκής πλευράς, προσδέθηκε στο αμερικανικό άρμα. Διέρρηξε την προνομιακή της σχέση με τη Ρωσία και ξεκίνησε να εξοπλίζει πλουσιοπάροχα το Κίεβο - η δεύτερη σημαντικότερη πάροχος εξοπλισμών μετά τις ΗΠΑ. Αυτό το πλήρωσε πολλαπλώς. 

Η στέρηση του φτηνού ρωσικού αερίου σε συνδυασμό με τις γενναίες αυξήσεις στην άμυνα λόγω Ουκρανίας βύθισαν τη χώρα σε μια οικονομική κρίση διαρκείας με μεγάλη αύξηση του συνολικού κόστους ζωής που τελικά ωφέλησε τη Δεξιά και την Ακρα Δεξιά. Τα κοινωνικά αντισταθμίσματα -με τους νεοφιλελεύθερους εταίρους να βάζουν διαρκώς φρένο- ήταν πολύ ανεπαρκή. Βλέποντας το ρεύμα και τη δημοσκοπική πτώση, ο Σολτς άρχισε να παίζει κι αυτός με την ξενοφοβία, επιβάλλοντας συνοριακούς ελέγχους και επιταχύνοντας τις διαδικασίες απέλασης αιτούντων άσυλο που οι αιτήσεις τους έχουν απορριφθεί.

Παράλληλα, ξαναθυμήθηκε όψιμα τις ρίζες του SPD. Μιλά για αύξηση του κατώτατου μισθού, χαλάρωση του κόφτη του χρέους προκειμένου να αυξηθούν οι δημόσιες δαπάνες και να ενισχυθεί το κοινωνικό κράτος, αύξηση των φόρων για τους πολύ πλούσιους και μείωση για τα περισσότερα νοικοκυριά... Πολύ αργά όμως. Σε όλες τις δημοσκοπήσεις ο Σολτς και το κόμμα του έρχονται σταθερά τρίτοι και μόνο ένα θαύμα θα τους γλίτωνε από μια συντριπτική ήττα.

Με (ακρο)δεξιά ρητορική

Φρίντριχ Μερτς, Ενωση Χριστιανοδημοκρατών/Χριστιανοκοινωνιστών (CDU/CSU)

Ο Φρίντριχ Μερτς έσκυψε αρκετές φορές στην πηγή χωρίς να πιει νερό. Τρεις φορές στο παρελθόν διεκδίκησε την ηγεσία του CDU και έχασε. Τις δύο από την Ανγκελα Μέρκελ και την τρίτη, το 2021, από τον Αρμιν Λάσετ. Φαίνεται όμως πως η τέταρτη θα είναι και η τυχερή προσπάθεια για τον Μερτς, ο οποίος στο ενδιάμεσο έκανε καριέρα στον τραπεζικό χώρο. Σύμφωνα με όλες τις δημοσκοπήσεις θα είναι ο νικητής των εκλογών με διαφορά. Μόνο που ο Μερτς ξεκινά την καριέρα του ως υποψήφιος καγκελάριος με μια κηλίδα μοναδική στα χρονικά της μεταπολεμικής Γερμανίας, αφού συμμάχησε προσωρινά στη Βουλή με το ακροδεξιό AfD προκειμένου να περάσει πρότασή του για αυστηροποίηση του μεταναστευτικού. Τώρα διατείνεται ότι δεν πρόκειται ποτέ να συνεργαστεί σε κυβέρνηση με την Ακρα Δεξιά. Βέβαια, κανείς δεν παίρνει όρκο ότι αφού έσπασε το ταμπού μία φορά, δεν θα υπάρξει και δεύτερη.

Σε κάθε περίπτωση, ο Φρίντριχ Μερτς έχει ήδη δανειστεί σημαντικό κομμάτι της ακροδεξιάς ατζέντας, κυρίως στο θέμα του μεταναστευτικού, ερχόμενος σε πλήρη ρήξη με τη γραμμή της Μέρκελ. Υπόσχεται μόνιμους ελέγχους στα σύνορα και συντόμευση των απελάσεων, επενδύσεις στην εσωτερική ασφάλεια, μείωση της φορολογίας για τις επιχειρήσεις και δραστικές περικοπές στο σύστημα πρόνοιας. Οι προτεραιότητές του είναι άλλες: να διατηρήσει τις αμυντικές δαπάνες στο 2% και ενδεχομένως να τις αυξήσει, να αναμορφώσει συνολικά τις ένοπλες δυνάμεις, να κάνει τη στρατιωτική θητεία «περίπου υποχρεωτική» και φυσικά, να συνεχίσει να εξοπλίζει την Ουκρανία. Ολα δεξιά θα του πάνε.

Υπό την αιγίδα του Μασκ

Αλις Βάιντελ, Εναλλακτική για τη Γερμανία (ΑfD)

Αν η ακροδεξιά υποκρισία είχε πρόσωπο, θα ήταν αυτό της Αλις Βάιντελ. Ενα κόμμα που πορεύεται με μπούσουλα το «πατρίς, θρησκεία, οικογένεια» και το «έξω οι ξένοι», κατεβάζει ως υποψήφια μια γυναίκα η οποία είναι λεσβία, παντρεμένη με σύντροφο από τη Σρι Λάνκα (όχι απλά ξένη, αλλά και μη «άρια») κι έχουν και παιδί. Αυτές οι εξαιρέσεις όμως ισχύουν μόνο για την αρχηγό. Στους άλλους λένε ότι η Γερμανία πρέπει να κλείσει τα σύνορά της, να απελάσει όλους τους παράτυπους μετανάστες, να αποχωρήσει από όλες τις διεθνείς συμφωνίες για το κλίμα, ει δυνατόν και από την Ευρωπαϊκή Ενωση και την ευρωζώνη, να επιστρέψει στην πυρηνική ενέργεια, να σταματήσει την παροχή στρατιωτικής βοήθειας στην Ουκρανία, να αποκαταστήσει τις σχέσεις της με τη Ρωσία, να αυξήσει τις δαπάνες για την άμυνα και να κάνει υποχρεωτική τη στρατιωτική θητεία. Ολα αυτά και με αμερικανική σφραγίδα, με τον Ιλον Μασκ και τον αντιπρόεδρο Τζέι Ντι Βανς να έχουν αναγάγει τη Βάιντελ και το AfD σε προνομιακούς συνομιλητές.

Και για να μην μπερδέψει κανείς τους Γερμανούς ακροδεξιούς με τίποτα φιλολαϊκούς τύπους, το AfD και οι νεοφιλελέδες του FDP είναι οι μόνοι που αρνούνται την παραμικρή αλλαγή στον συνταγματικά κατοχυρωμένο κόφτη του χρέους.

Οι πάλαι ποτέ φιλειρηνιστές

Ρόμπερτ Χάμπεκ, Πράσινοι

Οπως ο Σολτς, έτσι και ο Ρόμπερτ Χάμπεκ κατεβαίνει στις εκλογές κουβαλώντας τα βαρίδια του πρώην τρικομματικού κυβερνητικού συνασπισμού, αν και βρίσκεται υψηλότερα σε δημοτικότητα συγκριτικά με τον καγκελάριο. Ο αντικαγκελάριος και υπουργός Οικονομικών αναγκάστηκε -λόγω Ουκρανίας και όχι μόνο- να θυσιάσει μεγάλο κομμάτι της περιβαλλοντικής ατζέντας του. Την επαναφέρει, ωστόσο, προεκλογικά, εμμένοντας στη μετάβαση προς μια μηδενική χρήση υδρογονανθράκων και μάλιστα τίθεται υπέρ της χαλάρωσης του κόφτη του χρέους προκειμένου να επιταχυνθεί η εφαρμογή πιο φιλοπεριβαλλοντικών πολιτικών.

Σε ό,τι αφορά το μεταναστευτικό, ο Χάμπεκ και οι Πράσινοι τάσσονται υπέρ της σύστασης μιας επιτροπής ειδικών που θα μελετήσει τις αρμόζουσες πολιτικές, ενώ απορρίπτουν την απέλαση αιτούντων άσυλο σε τρίτες χώρες, στα πρότυπα της συμφωνίας μεταξύ Ιταλίας και Αλβανίας.

Για τα κοινωνικά ζητήματα δεν θα δει κανείς πολλά στην προεκλογική ατζέντα των Πρασίνων. Θα δει όμως για τα αμυντικά. Οι πάλαι ποτέ φιλειρηνιστές που επί της παρούσας κυβέρνησης αποδείχθηκαν οι πιο φιλοπόλεμες φωνές μεταξύ των τριών εταίρων, υποστηρίζουν τη διατήρηση των αμυντικών δαπανών στο 2%, την ενίσχυση της κοινής ευρωπαϊκής άμυνας και την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ. Οι Πράσινοι έρχονται τέταρτοι στις δημοσκοπήσεις και δεν αποκλείεται να ξαναγίνουν κομμάτι ενός κυβερνητικού συνασπισμού. Αυτή τη φορά παρέα με τους Χριστιανοδημοκράτες.

Φρέσκο πρόσωπο, νέα μέλη

Χάιντι Ράιχινεκ, Η Αριστερά (Die Linke)

Eνα μικρό θαύμα -δημοσκοπικά τουλάχιστον- παρατηρείται το τελευταίο διάστημα. Η γερμανική ριζοσπαστική Αριστερά, η Die Linke, ύστερα από μια μακρά περίοδο κρίσης και συρρίκνωσης, παρουσιάζει σταθερή άνοδο στην πρόθεση ψήφου και είναι πολύ πιθανό να επανακάμψει στο προσκήνιο με αξιώσεις. Αν αυτό επαληθευτεί, θα το χρωστά σε μεγάλο βαθμό στη βασική της υποψήφια, την Χάιντι Ράιχινεκ. Η 36χρονη Ράιχινεκ, επικεφαλής της κοινοβουλευτικής ομάδας του κόμματος, είναι μια φρέσκια, δυναμική φιγούρα, που με τον δημόσιο λόγο της και την έντονη παρουσία της στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχει φέρει δημοσκοπικά το κόμμα πάνω από το 5% που είναι το όριο εισόδου στη Βουλή. Και δεν είναι, φυσικά, μόνο η εικόνα. Η Die Linke μέσα από τη νέα φουρνιά στελεχών και κυρίως την υποψήφιά της μιλά για τον κίνδυνο του φασισμού και για τα προβλήματα που απασχολούν τον κόσμο στην καθημερινότητά του: την ακρίβεια, τη στέγη, την παιδεία... Ο κόσμος φαίνεται να ανταποκρίνεται και το κόμμα σήμερα έχει περισσότερα μέλη από το 2009. Αν υπάρχει κάτι ελπιδοφόρο σε αυτές τις εκλογές, προέρχεται από την Αριστερά και ακούει στο όνομα Χάιντι Ράιχινεκ.

Μπέρδεψε και δεν τραβάει

Σάρα Βάγκενκνεχτ, Συμμαχία Σάρα Βάγκενκνεχτ (BSW)

To άλλοτε ηγετικό στέλεχος της Die Linke ακολουθεί πλέον τη δική του πορεία. Η Σάρα Βάγκενκνεχτ ίδρυσε ένα κόμμα που φέρει το όνομά της και το οποίο τοποθετεί ιδεολογικά στον «αριστερό συντηρητισμό». Τι σημαίνει αυτό; Εμφαση στα κοινωνικά και οικονομικά ζητήματα που απασχολούν την εργατική τάξη, αλλά ταυτόχρονα αυστηρότερη μεταναστευτική πολιτική. Η BSW, που αυτοαποκαλείται ως «το μοναδικό κόμμα της ειρήνης», ζητάει άρση των κυρώσεων κατά της Ρωσίας και αναθέρμανση των διμερών σχέσεων. Ζητάει να ληφθεί σοβαρά υπόψη η κλιματική αλλαγή, «όχι όμως να χαθούμε σε έναν ασυνάρτητο ακτιβισμό και να κάψουμε δισεκατομμύρια από τις εισφορές των φορολογούμενων». Η BSW, ύστερα από ένα αρκετά δυναμικό δημοσκοπικό ντεμπούτο και μια καλή παρουσία σε πρόσφατες τοπικές εκλογές, τώρα δείχνει να βρίσκεται λίγο κάτω από το όριο του 4%. Η οριστική ετυμηγορία θα δοθεί την Κυριακή το βράδυ.

Νεοφιλελεύθερες αστοχίες

Κρίστιαν Λίντνερ, Κόμμα Ελεύθερων Δημοκρατών (FDP)

Δύσκολα τα πράγματα για τον αποστάτη του πρώην τρικομματικού κυβερνητικού συνασπισμού. To κόμμα του φαίνεται να χάνει δημοσκοπικά πάνω από τη μισή του δύναμη σε σχέση με τις προηγούμενες εκλογές και να μένει εκτός Βουλής. Προεκλογικά πάντως, ο Λίντνερ επιμένει στα θέματα που τον οδήγησαν σε τριβή με τον Σολτς και εν τέλει στην αποχώρησή του από την κυβέρνηση. Κυρίως, στο να μείνει άθικτος ο κόφτης του χρέους. Κατά τα άλλα, θέλει μείωση του φόρου για τις επιχειρήσεις, αύξηση του ΦΠΑ στα εστιατόρια, περιστολή του επιδόματος ανεργίας, επιστροφή στην πυρηνική ενέργεια και αύξηση της εγχώριας παραγωγής φυσικού αερίου. Σε ό,τι αφορά τον πόλεμο στην Ουκρανία, ο Λίντνερ τάσσεται υπέρ της αποστολής οπλικών συστημάτων Taurus στο Κίεβο, κάτι στο οποίο αντιδρούσε σθεναρά ο Σολτς. Στο μεταναστευτικό, στηρίζει τη δημιουργία μιας ενιαίας ομοσπονδιακής αρχής που θα ασχολείται με τις απελάσεις. Θέλει να κοπεί άμεσα κάθε οικονομική στήριξη σε αιτούντες άσυλο που δεν πληρούν τις προϋποθέσεις για παραμονή στη χώρα, αλλά παράλληλα υποστηρίζει την άμεση ένταξη των «κατάλληλων» προσφύγων στην αγορά εργασίας. Η αγορά πάνω από όλα.

Οι τελευταίες δημοσκοπήσεις

Aπό τον «οικονομισμό» στο γεωπολιτικό σοκ

Από την εγκαθίδρυση του ευρώ -αν όχι και νωρίτερα- μέχρι να ξεσπάσει ο πόλεμος στην Ουκρανία στις 28 Φεβρουαρίου 2022, η Γερμανία είχε βρεθεί σε ιστορικά πλεονεκτική οικονομική θέση, καθώς η «παγκοσμιοποίηση», οι καλές σχέσεις με τη Ρωσία και η ελαχιστοποίηση του (γεω)πολιτικού ρίσκου προσέδωσαν δυναμισμό και διαρκή αυξητική τάση στη γερμανική οικονομία. Εξασφάλισαν φτηνή ρωσική ενέργεια, χαμηλό πληθωρισμό και φτηνά εισαγόμενα ενδιάμεσα προϊόντα, ανεμπόδιστη πρόσβαση στις εφοδιαστικές αλυσίδες, φτηνά εργατικά χέρια για τις γερμανικές εταιρείες που έκαναν εξαγωγές κεφαλαίου (κυρίως στην Απω Ανατολή και στις ΗΠΑ), και -πάνω απ’ όλα- πρόσβαση για τα εξαγωγικά της προϊόντα σε τεράστιες αγορές (ΗΠΑ, Κίνα κ.λπ.).

Πώς η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία κατέστρεψε την οικονομική ηγεμονία της Γερμανίας στην Ευρώπη, πώς εκτινάχθηκαν ο πληθωρισμός και το κόστος της ενέργειας και πώς ο Ντόναλντ Τραμπ έβαλε... ταφόπλακα στις ημέρες της απόλυτης ευημερίας

Η έξωση από τον οικονομικό αυτό «παράδεισο» έγινε εν μια νυκτί, την 28η Φεβρουαρίου 2022, με το ξέσπασμα του πολέμου στην Ουκρανία. Ξαφνικά, όλα «στράβωσαν» και τα θετικά αντιστράφηκαν σε αρνητικά: οι εφοδιαστικές αλυσίδες κατακερματίστηκαν και μπλοκαρίστηκαν, η ενέργεια ακρίβυνε τρομερά, ο πληθωρισμός εκτινάχθηκε. Υστερα ήρθε ο Τραμπ για να γκρεμίσει ό,τι είχε μείνει όρθιο, με τους δασμούς και κυρίως με την απαίτηση για αύξηση των στρατιωτικών δαπανών των χωρών-μελών μέχρι το 5% του ΑΕΠ. Από κει που ό,τι συνέβαινε στην Ε.Ε. και ιδιαίτερα στην ευρωζώνη απέβαινε υπέρ της Γερμανίας (ακόμη και η κρίση του ευρώ ύστερα από την κρίση του 2008, που ενίσχυσε την ηγεμονική της θέση), πλέον ό,τι συμβαίνει στην Ε.Ε. και την ευρωζώνη πλήττει ακόμη πιο ισχυρά τη Γερμανία, αν μη τι άλλο επειδή έχει να υπερασπιστεί την ηγεμονική της θέση στο μπλοκ ενώ η οικονομία της παίρνει την κάτω βόλτα…

Η εκδίκηση της γεωπολιτικής

Οσο απολάμβανε τα οφέλη του οικονομικού της «παραδείσου», η Γερμανία είχε υιοθετήσει και είχε επιβάλει και στο μπλοκ μια τακτική «οικονομισμού», στο πλαίσιο της οποίας «όλα ήταν οικονομία», ενώ η λεγόμενη πολιτική ενοποίηση και ιδιαίτερα η στρατιωτική αναβάθμιση ήταν ουσιαστικά εκτός ατζέντας. Η όποια γεωπολιτική ισχύς του μπλοκ στηριζόταν σχεδόν αποκλειστικά στο ευρώ και στην ενιαία αγορά.

Καθώς όμως «έχουν οι καιροί γυρίσματα», η γεωπολιτική παίρνει σκληρή ρεβάνς. Τις τελευταίες μέρες και ενόψει γερμανικών εκλογών ένα από τα τρεντ των εκθέσεων που βλέπουν το φως της δημοσιότητας και της διεθνούς αρθρογραφίας είναι η αύξηση των κρατικών δαπανών εξαιτίας κυρίως της αναμενόμενης μεγάλης αύξησης των στρατιωτικών δαπανών -κατ’ απαίτηση του Τραμπ-, τα ελλείμματα και οι εξ αυτών συνέπειες.

Η Standard & Poor’s, η Capital Economics, ο οίκος αξιολόγησης Scope Ratings, αλλά και πολλοί άλλοι από τον χώρο των λεγόμενων «θεσμικών επενδυτών» κατέθεσαν επ’ αυτού την ετυμηγορία τους.

Η Standard & Poor’s εκτιμά ότι το ετήσιο κόστος της αύξησης των στρατιωτικών δαπανών θα ξεπεράσει τα 800 δισ. ευρώ (για την ακρίβεια, το εκτιμά σε 838 δισ. ευρώ), γεγονός που θα αυξήσει τα ελλείμματα και θα δημιουργήσει δημοσιονομικές πιέσεις σε όλες τις χώρες-μέλη. Η Γερμανία, που έχει από τα χαμηλότερα ποσοστά στρατιωτικών δαπανών επί του ΑΕΠ, θα είναι μία από αυτές που θα δοκιμαστούν.

Εδώ εμφανίζεται ένα μείζον δίλημμα: πώς θα χρηματοδοτηθούν τέτοιου ύψους δαπάνες χωρίς να πιεστούν οι επιμέρους χώρες-μέλη αλλά και χωρίς να ακυρωθεί στην πράξη το νέο ευρωπαϊκό Δημοσιονομικό Σύμφωνο από την «εθνικοποίηση» του μεγαλύτερου έστω μέρους αυτών των δαπανών; Η προφανής λύση είναι να υπάρξει κοινός ευρωπαϊκός δανεισμός (ευρωομόλογα). Ενόψει αυτής της πιθανότητας, τα ευρωομόλογα που εκδόθηκαν επί πανδημίας γνώρισαν αυτές τις μέρες μεγάλη αύξηση της απόδοσής τους, που σημαίνει ότι πέφτει η τιμή τους και ταυτόχρονα αυξάνεται το κόστος εξυπηρέτησης του κοινού ευρωπαϊκού χρέους.

Η ίδια η Γερμανία αντιμετωπίζει το πρόβλημα του «φρένου χρέους», το οποίο υπερασπίζεται με ιερό ζήλο το Ανώτατο Δικαστήριό της, μη επιτρέποντας «ευελιξία» στις κρατικές δαπάνες. Ετσι, αναζητείται φόρμουλα για να ξεπεραστεί το αδιέξοδο. Αν όμως ο Ηγεμόνας δεν μπορεί να δώσει λύση, ποιος θα τη δώσει; Και ποια θα είναι η τύχη του ίδιου του Ηγεμόνα αν δεν δώσει λύση; Διότι, μεταξύ άλλων, ο Ηγεμόνας ασθενεί λόγω βαριάς οικονομικής ίωσης: αποβιομηχάνιση, ύφεση, τρομακτική υστέρηση έναντι των κύριων ανταγωνιστών ΗΠΑ και Κίνας.

Ετσι, το ρίσκο της χώρας, που οφείλεται στις γεωπολιτικές εξελίξεις, βαραίνει τον ορίζοντα της γερμανικής οικονομίας, απειλώντας την με σοβαρή επιδείνωση της ασθένειας.

Ενόψει όλων αυτών -και άλλων πολλών που δεν χωρούν σε ένα μικρό άρθρο-, η απάντηση στο ερώτημα ποια κυβέρνηση θα αναδειχθεί στη Γερμανία και ποιο θα είναι το σχέδιό της για την ίδια αλλά και για την Ε.Ε. είναι για πρώτη φορά στην Ιστορία της Ε.Ε. τόσο κρίσιμο. Αν δεν είναι «πειστική», η ίδια η Γερμανία αλλά και η Ε.Ε. θα μπουν στο στόχαστρο των αγορών και των οίκων αξιολόγησης και οι διαλυτικές τάσεις θα προσλάβουν νέα ορμή…

«Κυριαρχούν βαθιά ανασφάλεια και φόβος για ταξικό υποβιβασμό»

Παγώνης Παγωνάκης, Δημοσιογράφος, σκηνοθέτης ντοκιμαντέρ
Συνεντευξη στην Κορίνα Βασιλοπούλου

Η ακροδεξιά απειλή, οι μετανάστες ως αποδιοπομπαίος τράγος για τα κοινωνικά προβλήματα, μια ριζοσπαστική Αριστερά που προσπαθεί να επανακάμψει μέσα από τα λάθη της. Γι’ αυτά και άλλα πολλά μιλήσαμε με τον Ελληνογερμανό δημοσιογράφο και σκηνοθέτη ντοκιμαντέρ Παγώνη Παγωνάκη ενόψει των αυριανών εκλογών. Γεννημένος το 1972 στη Γερμανία από Ελληνες γονείς, έχει εργαστεί για τα δημόσια γερμανικά κανάλια ARD και ZDF και για το γαλλογερμανικό ΑRTE. 

Ανάμεσα στις δουλειές του, οι οποίες έχουν τιμηθεί με πολλά βραβεία και υποψηφιότητες, συγκαταλέγεται μία ταινία σχετικά με τη δολοφονία του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, καθώς και μία σειρά τεσσάρων ντοκιμαντέρ για τον Γερμανό δημοσιογράφο και συγγραφέα Γκίντερ Βάλραφ, γνωστό στην Ελλάδα για τη διαμαρτυρία του κατά της χούντας στην πλατεία Συντάγματος στις 15 Μαΐου 1974. Ο Παγώνης Παγωνάκης, ο οποίος μοιράζει τη ζωή του μεταξύ Αθήνας και Κολονίας, πέρα από τη δημοσιογραφική του δραστηριότητα διδάσκει παράλληλα στο Ινστιτούτο Μέσων και Πολιτισμικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Χάινριχ Χάινε στο Ντίσελντορφ. Είναι ηγετικό στέλεχος του German Trade Union Confederation, ενός συνδικάτου που αγωνίζεται κατά του ανθρώπινου τράφικινγκ με στόχο την εργασιακή εκμετάλλευση.

● Το AfD, όπως δείχνουν τα γκάλοπ, θα είναι το δεύτερο κόμμα στη Γερμανία. Πού πιστεύετε ότι οφείλεται αυτή η μεγάλη άνοδος της Ακροδεξιάς; Θεωρείτε πως έχει μερίδιο ευθύνης και η απερχόμενη κυβέρνηση Σολτς;

Το AfD επωφελείται πάντα όταν καλλιεργείται στα ΜΜΕ ένα κλίμα το οποίο στιγματίζει αδιάκοπα τους πρόσφυγες ως εγκληματίες και εισβολείς· όταν υπονοείται, σε σχέση με τη μετανάστευση, ότι υπάρχει απώλεια ελέγχου εκ μέρους του κράτους. Αυτό φοβίζει πολλούς, κυρίως ανθρώπους με χαμηλό εισόδημα που βλέπουν τους πρόσφυγες ως ανταγωνιστές. Πόσο μάλλον σε εποχές όπου τα ενοίκια ανεβαίνουν, ο κόσμος δυσκολεύεται να βρει προσιτή στέγη, ενώ τα τρόφιμα και η ενέργεια ακριβαίνουν. Η κυβέρνηση Σολτς θα έπρεπε να είχε φροντίσει περισσότερο αυτά τα συγκεκριμένα καθημερινά προβλήματα. Για παράδειγμα, να φορολογήσει περισσότερο τους πλούσιους έτσι ώστε να δημιουργήσει ένα αισθητό αντίβαρο στην καθημερινότητα. Κυριαρχεί βαθιά ανασφάλεια και φόβος για ταξικό υποβιβασμό σε μεγάλα τμήματα του πληθυσμού. Οι δυνάμεις της Δεξιάς έχουν βρει τώρα ένα εύκολο παιχνίδι: στρέφουν αυτούς τους φόβους προς τους παραβατικούς πρόσφυγες και τρομοκράτες. Κι έτσι φτιάχνουν για πολλούς μια συναισθηματική εκτόνωση. Είναι τρομακτικό με πόση ευκολία λειτουργεί πάντα αυτή η «στρατηγική του αποδιοπομπαίου τράγου».

● Ποιο είναι για εσάς το πιθανότερο σενάριο για μετά τις εκλογές; Ποιος θα κυβερνήσει με ποιον;

Υπολογίζω ότι η ένωση Χριστιανοδημοκρατών/Χριστιανοκοινωνιστών (CDU/CSU) θα είναι το πρώτο κόμμα και θα συμμαχήσει με το Σοσιαλδημοκρατικό SPD ή με τους Πράσινους. Ομως, ολόκληρο το πολιτικό φάσμα βιώνει μια μετατόπιση του δημόσιου λόγου προς τα δεξιά. Στη Γερμανία, χιλιάδες άνθρωποι βγαίνουν στους δρόμους γιατί φοβούνται ότι το AfD -αργά ή γρήγορα- θα συμμετάσχει στην κυβέρνηση. Αβάσιμη ανησυχία; Στέκεται πραγματικά όρθιο το «τείχος της δημοκρατίας»; Δεν θα στοιχημάτιζα σε αυτό.

● «Οι μετανάστες φταίνε για όλα», σύμφωνα με τη Δεξιά και την Ακρα Δεξιά. Πού βρίσκεται όμως η αλήθεια, με βάση και τη δική σας εμπειρία από τη δουλειά σας σχετικά με τους πρόσφυγες;

Η γερμανική οικονομία θα κατέρρεε χωρίς μετανάστες, ειδικά οι λεγόμενοι βασικοί τομείς. Μόνο στον αγροτικό τομέα εργάζονται περίπου 300.000 άνθρωποι. Χωρίς αυτούς δεν θα υπήρχε σοδειά: δεν θα υπήρχε σιτάρι, ούτε λαχανικά ούτε φρούτα. Κάποια εκατομμύρια άλλοι απασχολούνται κάτω από τις πιο σκληρές συνθήκες, για παράδειγμα στη βιομηχανία του κρέατος ή στον υγειονομικό τομέα. Πάρα πολλοί διανομείς είναι αιτούντες άσυλο από τη Συρία, το Ιράκ και το Αφγανιστάν και συχνά πέφτουν θύματα εργασιακής εκμετάλλευσης καθώς έχουν προσωρινή άδεια παραμονής, δεν μιλούν τη γερμανική γλώσσα, δεν γνωρίζουν τα δικαιώματά τους και φοβούνται την απέλαση. Αυτό εκμεταλλεύονται εν ψυχρώ πολλοί εργοδότες.

Κατά τόπους έχουν αναπτυχθεί φανερές δομές ανθρώπινου τράφικινγκ με σκοπό την εργασιακή εκμετάλλευση, για παράδειγμα στα γερμανο-ολλανδικά σύνορα. Εκεί, εταιρείες με ψεύτικες υποσχέσεις στο ίντερνετ δελεάζουν ανθρώπους από τη Ρουμανία, την Πολωνία, την Ουγγαρία ή τη Βουλγαρία για να τους υπενοικιάσουν ως εργάτες, πρωτίστως στην ολλανδική βιομηχανία κρέατος. Επειδή βρίσκουν φτηνή κατοικία σε γερμανικό έδαφος, τους τοποθετούν εκεί και τους πηγαινοφέρνουν στην Ολλανδία για 100-150 ευρώ τον μήνα. Από τον μισθό τους αφαιρείται επίσης το κόστος μιας συνήθως άθλιας κατοικίας, για την οποία πληρώνουν 300 με 600 ευρώ τον μήνα. Οποιος επιχειρεί να αντισταθεί, εκδιώκεται -συχνά διά της βίας- και καταλήγει άστεγος στους δρόμους. Αυτή είναι η όψη της σύγχρονης χωρίς σύνορα δουλείας το 2025.

● Πόσο δύσκολο ή πόσο εύκολο είναι να είσαι «ξένος» σήμερα στη Γερμανία; Μπορείτε να κάνετε μια σύγκριση με την εποχή που μεγαλώσατε εσείς ως παιδί μεταναστών από την Ελλάδα;

Οσο πιο σκούρο το χρώμα του δέρματος, όσο πιο ξένη η κουλτούρα και όσο πιο χαμηλό το εισόδημα, τόσο πιο χαμηλά βρίσκεται κανείς στην κοινωνική κλίμακα. Τον καιρό των «gastarbeiter» οι Τούρκοι μετανάστες υφίσταντο τις περισσότερες διακρίσεις και ακολουθούσαν οι Ελληνες, οι Ιταλοί και οι Ισπανοί. Το να είσαι «ξένος» σήμαινε και σημαίνει: χειρότερες ευκαιρίες στην αγορά εργασίας, χειρότερη πρόσβαση στην εκπαίδευση, χειρότερες δουλειές και μεγαλύτερο κίνδυνο φτώχειας.

Οι δυνάμεις της Δεξιάς έχουν βρει τώρα ένα εύκολο παιχνίδι: στρέφουν αυτούς τους φόβους προς τους παραβατικούς πρόσφυγες και τρομοκράτες. Κι έτσι φτιάχνουν για πολλούς μια συναισθηματική εκτόνωση. Είναι τρομακτικό με πόση ευκολία λειτουργεί πάντα αυτή η «στρατηγική του αποδιοπομπαίου τράγου»

Υπάρχει επίσης ο ρατσισμός της καθημερινότητας: οι βρισιές στον δρόμο ή στην τάξη του σχολείου είναι στην ημερήσια διάταξη. Οταν ήμουν παιδί τις δεκαετίες ’70 και ’80, οι γονείς Γερμανόπουλων που παίζαμε μαζί με χαιρετούσαν συχνά με τα λόγια «και πότε θα γυρίσετε στην πατρίδα σας;» Τους «gastarbeiter» τους ήθελαν μόνο ως προσωρινό εργατικό δυναμικό για τις σκληρές, βρόμικες δουλειές. Αυτό εξελίχθηκε σε μια de facto μετανάστευση, χωρίς όμως οι πολιτικοί να την αναγνωρίσουν και να λάβουν μέτρα ένταξης. Επρεπε να παλέψεις μόνος σου, ίσχυε πραγματικά η αρχή της απόδοσης. Παρ’ όλα αυτά, βρισκόσουν συχνά σε μειονεκτικότερη θέση, είτε σε ό,τι αφορά τη στέγη είτε την αναζήτηση εργασίας.

Σήμερα, αντιθέτως, υπάρχουν μέτρα στήριξης όπως μαθήματα γλώσσας, αναγνώριση ξένων τίτλων σπουδών κ.λπ. Ομως δεν είναι αρκετά. Πρέπει να επενδυθούν πολύ περισσότερα στην ένταξη και στην παιδεία. Κάτι τέτοιο θα ισοδυναμούσε με επένδυση στην κοινωνική ειρήνη.

● Τα γκάλοπ δείχνουν ότι το Die Linke μπορεί να ξαναμπεί στη Βουλή. Γιατί πιστεύετε ότι ο κόσμος τού γύρισε την πλάτη τα προηγούμενα χρόνια; To Die Linke έχει μάθει από τα λάθη του;

Το Die Linke τα τελευταία χρόνια ήταν στα δικά μου μάτια απασχολημένο κυρίως με τον εαυτό του, με τις εσωκομματικές έριδες, με διαφωνίες για τον ιδεολογικό προσανατολισμό και διχόνοιες -αντί να αφουγκραστεί τα κοινωνικά προβλήματα και τις ανησυχίες των ανθρώπων και να προτείνει λύσεις. Φαίνεται πως η νέα γενιά έχει μάθει από αυτά τα λάθη. Νέες, φρέσκες δυνάμεις, όπως η σούπερ σταρ του κόμματος Χάιντι Ράιχινεκ, εστιάζουν σε θέματα όπως η υψηλές τιμές στα σούπερ μάρκετ ή στα ακριβά ενοίκια. Προσφέρει βοήθεια μέσω εφαρμογών, όπως όταν κάποιος θεωρεί πως πληρώνει πάρα πολλά για θέρμανση ή πως τον εξαπατά ο σπιτονοικοκύρης του. Αυτό βρίσκει πολύ μεγάλη απήχηση, ειδικά στους νέους. Παίζουν στοχευμένα και επαγγελματικά σε πλατφόρμες των σόσιαλ μίντια όπως το TikTok και το Instagram.

Οι ομιλίες και οι εμφανίσεις της κερδίζουν εκατομμύρια κλικ. Οταν το CDU συμμάχησε για λίγο με το AfD για την έγκριση σκληρότερων μέτρων για τη μετανάστευση, η Χάιντι Ράιχινεκ έβγαλε έναν πύρινο λόγο στην Μπούντεσταγκ, τον οποίο είδαν περίπου 30 εκατομμύρια άνθρωποι στα σόσιαλ μίντια. Το TikTok ήταν ως τότε το πεδίο του AfD, από όπου ξεσήκωνε με μεγάλη επιτυχία νέους ανθρώπους χάρη στην προπαγάνδα. Τα άλλα κόμματα είχαν σε μεγάλο βαθμό παραμελήσει τη δύναμη του διαδικτύου. Αυτοί οι νέοι, δυναμικοί αριστεροί, όπως η κυρία Ράιχινεκ, έχουν κατανοήσει τα σημεία των καιρών. Στο TikTok μάλιστα έχει οχτώ φορές περισσότερους ακόλουθους από τον Μερτς και περισσότερα likes από την Αλις Βάιντελ, την υποψήφια του AfD και τη Σάρα Βάγκενκνεχτ.

● Πώς βλέπετε τη «Συμμαχία Σάρα Βάγκενκνεχτ» (BSW); Πιστεύετε πως έχει μέλλον;

Μετά το άλμα που έκανε στην αρχή, το BSW περνά σχεδόν απαρατήρητο από τα ΜΜΕ. Είναι δύσκολο να πει κάποιος αν θα επανακάμψει ή αν θα μπει στην Μπούντεσταγκ. Την Κυριακή το βράδυ θα γνωρίζουμε περισσότερα.

«Η ευρωπαϊκή Αριστερά μπορεί να πάρει μαθήματα από το Die Linke»

Στέφεν Φόγκελ, συντάκτης του περιοδικού Blätter, συγγραφέας
Συνέντευξη στον Οδυσσέα Γραμματικάκη

Ο Στέφεν Φόγκελ, συντάκτης του περιοδικού Blätter, συγγραφέας και ειδικός σε θέματα Ευρωπαϊκής Ενωσης και κοινωνικών κινημάτων, μίλησε στην «Εφ.Συν.» για τις γερμανικές εκλογές, τη δημοσκοπική επάνοδο της Αριστεράς (Die Linke) και την επανασύνδεση, πόρτα πόρτα, με τους προοδευτικούς ψηφοφόρους, την άνοδο της Ακροδεξιάς και την επόμενη μέρα στη Γηραιά Ηπειρο και στον κόσμο.

● Ποια είναι η πολιτική κατάσταση στη Γερμανία λίγες μέρες πριν από τις εκλογές;

Είναι από τις πιο κρίσιμες εκλογές των τελευταίων ετών και αυτό συμβαίνει για πολλούς λόγους, κυρίως όμως δύο. Ο πρώτος λόγος είναι ότι η Ακροδεξιά έχει σημειώσει μεγάλη άνοδο και μπορεί το βράδυ της Κυριακής να βρίσκεται στη δεύτερη θέση. Πολλοί φοβούνται ότι αν η επόμενη κυβέρνηση δεν αποδειχθεί αποτελεσματική ή σταθερή, η Ακροδεξιά μπορεί ακόμα και να κερδίσει τις επόμενες εκλογές, το 2029.

Η Γερμανία βρίσκεται σε μια θέση που δεν θέλει ούτε η ίδια να βρίσκεται. Υπάρχει μια γενική έλλειψη ηγεσίας στην Ευρώπη, αλλά τώρα έχει έρθει η συνειδητοποίηση (ειδικά μεταξύ των ελίτ, αλλά και σε ένα μέρος του λαού) ότι είναι επιτακτική ανάγκη να βρεθεί κάποιου είδους ηγεσία

Ο δεύτερος λόγος είναι το παγκόσμιο πολιτικό τοπίο. Ειδικά οι ομιλίες των Τζέι Ντι Βανς και Πιτ Χέγκσεθ την προηγούμενη εβδομάδα σόκαραν τους Γερμανούς πολιτικούς και τον γερμανικό λαό. Θα είναι αρκετά δύσκολο για την επόμενη κυβέρνηση του Βερολίνου να πλοηγηθεί σε τόσο δύσκολο παγκόσμιο τοπίο.

● Πώς το AfD κατάφερε να διπλασιάσει τα ποσοστά του μέσα σε τέσσερα χρόνια;

Το AfD έχει καταφέρει να αποκτήσει ερείσματα σε μεγάλα τμήματα του εκλογικού σώματος και ο πυρήνας των ψηφοφόρων του είναι απρόθυμος να αλλάξει κόμμα. Αλλά θεωρώ η αύξηση των ποσοστών του οφείλεται κυρίως στο ότι η Γερμανία έχει χτυπηθεί από σειρά κρίσεων έπειτα από μια περίοδο σχετικής σταθερότητας.

Η πανδημία έγινε η αιτία μιας μεγάλης συζήτησης στη Γερμανία, επειδή μια ισχυρή μειοψηφία είδε τα μέτρα προστασίας σαν κρατική επίθεση στις ατομικές ελευθερίας, σαν ένα είδος δικτατορίας. Και ακριβώς μετά την πανδημία, ξεκίνησε ο πόλεμος στην Ουκρανία, ο οποίος είχε ένα τεράστιο αντίκτυπο στη Γερμανία, καθώς την επηρέασε σε πολλά επίπεδα.

Η Ακροδεξιά υπόσχεται ασφάλεια μέσω μιας αυταρχικής διακυβέρνησης που «προστατεύει» τους πολίτες χτίζοντας συνοριακούς φράχτες και θωρακίζοντας τη χώρα από όλες τις εξωτερικές πιέσεις και επιρροές.

● Βλέπουμε και την Αριστερά, το κόμμα Die Linke, να σημειώνει δημοσκοπική άνοδο. Πώς εξηγείται αυτό το φαινόμενο;

Πρώτον, η διάσπαση ήταν εν τέλει καλή για την Αριστερά, διότι μπόρεσαν να επικεντρωθούν στα βασικά ζητήματα και να σταματήσουν οι εσωτερικές διαμάχες. Ενας λόγος που δεν είχαν καλά αποτελέσματα ήταν οι συνεχείς εσωτερικές διαμάχες που τους καθιστούσαν μη ελκυστικούς ακόμη και για τους δικούς τους ψηφοφόρους. Τώρα έχουν περισσότερο θετική ενέργεια και έχουν καταφέρει να επικεντρωθούν σε δύο βασικά ζητήματα.

Το AfD έχει καταφέρει να αποκτήσει ερείσματα σε μεγάλα τμήματα του εκλογικού σώματος και ο πυρήνας των ψηφοφόρων του είναι απρόθυμος να αλλάξει κόμμα. Αλλά θεωρώ ότι η αύξηση των ποσοστών του οφείλεται κυρίως στο ότι η Γερμανία έχει χτυπηθεί από σειρά κρίσεων έπειτα από μια περίοδο σχετικής σταθερότητας

Κάνοντας περιοδεία σε όλη τη Γερμανία και συζητώντας με τους πολίτες, αυτό που άκουγαν ήταν διαμαρτυρίες για τα υψηλά ενοίκια, ένα θέμα που δεν έχει έρθει στο προσκήνιο σε αυτή την εκλογική καμπάνια, παρά μόνο από την Αριστερά.

Δεύτερον, η συζήτηση για το μεταναστευτικό στη Γερμανία έχει γίνει τόσο επιθετική και έχει στιγματιστεί από μια έλλειψη αλληλεγγύης, μια επιθυμία να κλείσουν τα σύνορα και μια σκληρή στάση απέναντι στους μετανάστες, που πολλοί ψηφοφόροι έψαχναν ένα πολιτικό κόμμα το οποίο να εναντιώνεται σε αυτό το επιθετικό κλίμα. Το μόνο κόμμα που το κάνει αυτό αρκετά έντονα είναι η Αριστερά.

● Μπορεί να «διδαχτεί» κάτι η ευρωπαϊκή Αριστερά από το Die Linke;

Πιστεύω ότι αυτό που μπορούν να μάθουν οι Ευρωπαίοι αριστεροί από το Die Linke είναι πώς να συνδέονται και να εμπλέκονται ενεργά με τους ψηφοφόρους. Οχι απλά να γράφουν καλά μανιφέστα ή να έχουν καλή παρουσίαση στα social media, αλλά να πηγαίνουν από πόρτα σε πόρτα για να μιλήσουν με τους ανθρώπους, να τους δείξουν ότι νοιάζονται και ότι θέλουν να κάνουν κάτι γι’ αυτούς. Αυτό ακούγεται απλό, αλλά πολλά κόμματα δεν έχουν επαφή με τους ψηφοφόρους.

● Οι γερμανικές εκλογές έρχονται σε μια εποχή παγκόσμιας αστάθειας. Πώς θα διαμορφώσουν την Ευρώπη και τον κόσμο;

Η Γερμανία βρίσκεται σε μια θέση που δεν θέλει ούτε η ίδια να βρίσκεται. Υπάρχει μια γενική έλλειψη ηγεσίας στην Ευρώπη, αλλά τώρα έχει έρθει η συνειδητοποίηση (ειδικά μεταξύ των ελίτ, αλλά και σε ένα μέρος του λαού) ότι είναι επιτακτική ανάγκη να βρεθεί κάποιου είδους ηγεσία. Ετσι η νέα κυβέρνηση έχει πολύ λίγο χρόνο να προσαρμοστεί σε αυτή την κατάσταση και θα αντιμετωπίσει τεράστιες προσδοκίες από άλλες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις για να ενεργήσει αναλόγως.

● Εχετε κάποια εκτίμηση για το τελικό αποτέλεσμα αλλά και για την επόμενη μέρα στη Γερμανία;

Οι πόρτες για το AfD θα είναι σίγουρα κλειστές καθώς, ακόμα και στο κυρίαρχο συντηρητικό ρεύμα, μια συνεργασία με το AfD είναι αδιανόητη. Από τη στιγμή όμως που οι μόνοι πιθανοί συνασπισμοί είναι αυτοί με τους Χριστιανοδημοκράτες και τους Σοσιαλδημοκράτες ή τους Πράσινους, πολλά θα εξαρτηθούν από την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης μεταξύ των δημοκρατικών κομμάτων.

Οσον αφορά την εκτίμηση ψήφου, πιστεύω ότι μπορεί να δούμε και εκπλήξεις. Δεν είμαι σίγουρος αν το AfD θα καταφέρει να βρεθεί στη δεύτερη θέση. Είδαμε, για παράδειγμα, τη γρήγορη άνοδο της Αριστεράς. Μπορεί να δούμε και άλλες κινήσεις της τελευταίας στιγμής. Πιστεύω ότι οι Χριστιανοδημοκράτες θα είναι οι νικητές, αλλά όλα τα άλλα είναι ασαφή.