Τον Μάιο του 2021, η Μπλερίνα, τότε 44 ετών, συμμετείχε στις πρώτες γραπτές πανελλαδικές εξετάσεις για να πάρει Πιστοποιητικό Επάρκειας Γνώσεων για την Πολιτογράφηση, απαραίτητο για να κάνει αίτηση για την ελληνική ιθαγένεια. Ζούσε ήδη στην Ελλάδα 24 χρόνια. Είχε έρθει από την Αλβανία το 1997 ακολουθώντας τον τότε σύντροφό της. Για να πετύχει στις εξετάσεις, έπρεπε να απαντήσει σωστά σε 70 από τις 100 ερωτήσεις -60 ερωτήσεις ελληνικής γλώσσας και 40 ερωτήσεις γεωγραφίας, ιστορίας, πολιτισμού και πολιτικών θεσμών– επιλεγμένες από Τράπεζα Θεμάτων με 500 θέματα. Πολλές ερωτήσεις ήταν τόσο δύσκολες και εξεζητημένες που «ακόμη και ιστορικοί, νομικοί ή πολιτικοί επιστήμονες είναι αμφίβολο αν θα απαντούσαν σωστά», όπως επισημαίνουν οι οργανώσεις Generation 2.0 Red και Ελληνική Ενωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου («Η Ιθαγένεια στην πράξη -Εκθεση Προτάσεων»).
Παρά τη δυσκολία και παρά το γεγονός ότι οι απαντήσεις στα θέματα είχαν δημοσιοποιηθεί μόλις 40 μέρες νωρίτερα σε μια δύσχρηστη ιστοσελίδα του υπουργείου Εσωτερικών, η Μπλερίνα θριάμβευσε. Απάντησε σωστά και τις 100 ερωτήσεις κι έκανε αίτηση για να γίνει επιτέλους Ελληνίδα πολίτης, ύστερα από τόσα χρόνια που ζούσε στην Ελλάδα. Δεν ήταν η πρώτη της προσπάθεια. Το 2012 πέρασε με επιτυχία εξετάσεις ελληνικής γλώσσας, αλλά δεν κατάφερε να πάρει την ιθαγένεια. Το 2016 έκανε αίτηση για πολιτογράφηση και περίμενε τα αποτελέσματα. Περίμενε περισσότερο από πέντε χρόνια, μέχρι που ίσχυσε νέος νόμος τον Απρίλιο του 2021. Ο μέσος χρόνος εξέτασης των αιτήσεων πολιτογράφησης έφτανε τότε τα 6 χρόνια στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Η αίτηση της Μπλερίνα παρέμενε σε εκκρεμότητα, όπως και περίπου 33.000 αιτήσεις που είχαν κατατεθεί μέχρι το τέλος Μαρτίου 2021 με τον προηγούμενο νόμο,
Η Μπλερίνα έπρεπε τώρα να ακολουθήσει τη νέα διαδικασία, να δώσει δηλαδή γραπτές εξετάσεις για να πάρει το αναγκαίο Πιστοποιητικό Γνώσεων και να ικανοποιεί συγκεκριμένα εισοδηματικά κριτήρια, που δεν υπήρχαν όταν είχε κάνει την αίτηση. Ως σύζυγος Ελληνα έπρεπε να έχει δηλώσει στην Εφορία για τρία συνεχή χρόνια πριν από την αίτηση ετήσιο εισόδημα τουλάχιστον ίσο με τον κατώτατο μισθό, 7.500 ευρώ τον χρόνο (για άλλες κατηγορίες, όπως για μη συζύγους Ελλήνων ή για μη Ευρωπαίους πολίτες, απαιτούνταν δήλωση εισοδήματος για πέντε συνεχή χρόνια πριν από την αίτηση ή σε ορισμένες περιπτώσεις για επτά).
Τα εισοδηματικά κριτήρια, που υποτίθεται ότι αποδεικνύουν τον ισχυρό οικονομικό δεσμό του υποψηφίου με τη χώρα της οποίας ζητά την ιθαγένεια, τα είχε αποσύρει η κυβέρνηση από το νομοσχέδιο που ψηφίστηκε στη Βουλή το 2020, καθώς είχε συναντήσει αντιδράσεις και από την αντιπολίτευση, αλλά και από κυβερνητικούς βουλευτές. Οσοι αντιδρούσαν, ισχυρίζονταν βάσιμα ότι αυτά τα τόσο αυστηρά κριτήρια θα ήταν δύσκολο να τα ικανοποιήσουν και πολλοί Ελληνες με δεδομένη την κατάσταση της οικονομίας, πολύ περισσότερο μετανάστες, οι οποίοι εμφάνιζαν αισθητά μεγαλύτερο ποσοστό ανεργίας κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης -ακόμη και μετά το 2018 που άρχισε να μειώνεται η ανεργία- όπως και αυξημένα ποσοστά αδήλωτης ή υποδηλωμένης εργασίας.
Παρά το γεγονός ότι ο νέος νόμος για την ιθαγένεια δεν προέβλεπε δήλωση συγκεκριμένου ελάχιστου εισοδήματος, ο τότε υπουργός Εσωτερικών Μάκης Βορίδης επανέφερε με υπουργική απόφαση λίγο πριν τις πρώτες γραπτές εξετάσεις του νέου συστήματος τη θέσπιση αυστηρών εισοδηματικών κριτηρίων και μάλιστα αναδρομικά, για όσους είχαν καταθέσει αίτηση με το προηγούμενο σύστημα. Σύμφωνα με την Generation 2.0 RED και την ΕλΕΔΑ, ήταν μια «πολιτική απόφαση» που «συνειδητοποιημένα επιχειρεί […] να θέσει ένα ανυπέρβλητο αντικειμενικό εμπόδιο στην πολιτογράφηση», ενώ η αναδρομική εφαρμογή των κριτηρίων «υπερβαίνει το επίπεδο της αδικίας και εγείρει σοβαρότατα ζητήματα νομιμότητας της διαδικασίας».
Η Μπλερίνα εργαζόταν για δώδεκα χρόνια, από το 2008 μέχρι το 2020, στο κρεoπωλείο του συζύγου της, εργασία μαύρη, χωρίς μισθό και χωρίς ένσημα, ενώ την περίοδο της αίτησης για ιθαγένεια το ζευγάρι βρισκόταν ήδη σε διάσταση. Το εισόδημα που δήλωνε η Μπλερίνα τα τρία τελευταία χρόνια πριν από την αίτηση ήταν μικρότερο από αυτό που ζητούσε η υπουργική απόφαση. Λίγο καιρό μετά τον θρίαμβό της στις εξετάσεις γνώσεων, η Μπλερίνα πληροφορήθηκε ότι απορρίφθηκε η αίτησή της, καθώς δεν πληρούσε τα εισοδηματικά κριτήρια.
«Είμαι απίστευτα απογοητευμένη», λέει σήμερα που προσπαθεί να βγάλει τα προς το ζην δουλεύοντας σε ιδιωτικό θεραπευτήριο. Ζητά να μην αναφερθεί το επώνυμό της, για να μην εκθέσει σε σχόλια τον ένα της γιο που υπηρετεί φαντάρος. «Νιώθω ξένη, παρόλο που είμαι τόσα χρόνια εδώ. Ηρθα κορίτσι 19 - 20 χρόνων, έχω γίνει μεγάλη γυναίκα, το ’χω πάρει πια απόφαση ότι θα πεθάνω στην Ελλάδα χωρίς ελληνική ταυτότητα. Στην Αλβανία μού κάναν μπούλιγνκ οι δικοί μου επειδή παντρεύτηκα Ελληνα. Στην Ελλάδα μου έκανε μπούλινγκ το σόι του άνδρα μου επειδή ήμουν Αλβανίδα. Δεν φταίω επειδή γεννήθηκα αλλού, επειδή είμαι όπως είμαι, επειδή αγάπησα Ελληνα.
»Πίστευα ότι θα ενταχθώ. Δεν πληρώνω φόρους εδώ; Δεν έχω κάνει τέσσερα παιδιά; Δεν υπηρετούν τα αγόρια μου στον στρατό; Πώς γίνεται να μην έχω ιθαγένεια και υποστήριξη από το κράτος; Δεν πρέπει να έχω λόγο στην πολιτική κατάσταση; Δεν πρέπει να έχω δικαίωμα να ψηφίσω στις εθνικές και στις τοπικές εκλογές; Πρέπει για το πιο απλό, για να πάρω πιστοποιητικό για το παιδί μου, για να πάω στο ΚΕΠ, για να βγάλω ποινικό μητρώο, να κάνω ολόκληρη διαδικασία; Πρέπει να είμαι αποκλεισμένη από μια θέση στο Δημόσιο, ενώ έχω τα προσόντα; Πρέπει να βγάζω βίζα για να ταξιδέψω στην Ευρώπη; Τρέμω στην ιδέα τι θα χρειαστεί να περάσω για να ανανεώσω σε λίγα χρόνια την άδεια διαμονής. Την ιθαγένεια τη βρίσκω εμπόδιο συνέχεια».
Περίπου οι τρεις στους δέκα που έχουν καταθέσει αίτηση για ιθαγένεια με πολιτογράφηση απορρίπτονται, κυρίως λόγω των αυστηρών εισοδηματικών κριτηρίων, ενώ είναι άγνωστος ο αριθμός όσων δεν επιχειρούν καν να κάνουν αίτηση, γνωρίζοντας εκ των προτέρων ότι θα απορριφθούν. Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της Γενικής Γραμματείας Ιθαγένειας του υπουργείου Εσωτερικών, το 2023 εκδόθηκαν 4.931 αποφάσεις για πολιτογράφηση (τα στοιχεία αυτά δεν περιλαμβάνουν την πολιτογράφηση ομογενών), από τις οποίες ήταν θετικές οι 3.515 (ποσοστό 71,28%), κυρίως μεταναστών με καταγωγή από την Αλβανία σε ποσοστό μεγαλύτερο του 70%.
Αντίστοιχα, το 2022 το ποσοστό των θετικών αποφάσεων ήταν 64,6% (3.150 θετικές αποφάσεις) και το 2021, την πρώτη χρονιά που άρχισε να εφαρμόζεται το νέο σύστημα, 73,37% (2.843 θετικές αποφάσεις). «Πρωταρχικό και ανυπέρβλητο εμπόδιο στο σύστημα πολιτογράφησης εξακολουθεί να αποτελεί η προϋπόθεση του ελάχιστου επαρκούς εισοδήματος, που αποτρέπει νέες αιτήσεις πολιτογράφησης ενώ οδηγεί σε απόρριψη ενός μεγάλου μέρους των αιτήσεων» παρατηρεί το Generation 2.0 Red στην τελευταία του έκθεση («Παρακολούθηση των Διοικητικών Διαδικασιών Απόκτησης Ιθαγένειας, Εκθεση #2 (Μάιος 2024 – Αύγουστος 2024)»).
Δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία πόσες από τις αποφάσεις αφορούν αιτήσεις που εκκρεμούσαν από το προηγούμενο σύστημα. Η ιστοσελίδα της γενικής γραμματείας με στοιχεία για εκκρεμείς υποθέσεις, όπως και για στοιχεία για τον χρόνο διεκπεραίωσης, αναγράφει ότι βρίσκεται «υπό κατασκευή». Η «Εφ.Συν.» ζήτησε από τη γενική γραμματεία αναλυτικά στοιχεία στα οποία να περιλαμβάνονται οι εκκρεμείς υποθέσεις, αλλά δεν πήρε απάντηση. Επικαιροποιημένα στοιχεία έχει ζητήσει τουλάχιστον δύο φορές μέσα στη χρονιά από τη γενική γραμματεία η Generation 2.0 RED, χωρίς να υπάρξει ανταπόκριση.
Ο αριθμός όσων δεν τα καταφέρνουν να πάρουν ιθαγένεια με πολιτογράφηση δεν περιορίζεται στις αιτήσεις που απορρίπτονται λόγω εισοδηματικών κριτηρίων. Οι εξετάσεις για το Πιστοποιητικό Γνώσεων, που απαιτείται για την κατάθεση αίτησης, έχουν πολύ υψηλό ποσοστό αποτυχίας, περίπου 50%, λόγω της μεγάλης δυσκολίας της Τράπεζας Θεμάτων, ενώ είναι άγνωστος ο αριθμός όσων αποθαρρύνονται εκ των προτέρων και δεν δηλώνουν καν συμμετοχή.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της γενικής γραμματείας, στις επτά γραπτές εξετάσεις που έγιναν από τον Μάιο του 2021 μέχρι τον Απρίλιο του 2024, μία το φθινόπωρο και μία την άνοιξη, γράφτηκαν 36.321 άτομα. Συμμετείχαν εντέλει στις εξετάσεις 28.286 άτομα και πέτυχαν να πάρουν το πιστοποιητικό 16.405, λιγότεροι από τους μισούς εγγεγραμμένους και λίγο περισσότεροι από τους μισούς που έδωσαν τελικά εξετάσεις.
Μάλιστα, στις εξετάσεις του Νοεμβρίου του 2023 το ποσοστό αποτυχίας ξεπερνά το 69%, ενώ τον Νοέμβριο του 2022 αγγίζει το 67,5%. Μόνο σε τρεις εξεταστικές είναι περισσότεροι οι επιτυχόντες από τους αποτυχόντες: τον Μάιο του 2021 (72,61% επιτυχόντες), τον Μάρτιο του 2023 (54,13% επιτυχόντες) και τον Απρίλιο του 2024 (58,82% επιτυχόντες). Σύμφωνα με τη μελέτη «Η ιθαγένεια στην πράξη», η Γενική Διεύθυνση Ιθαγένειας κοινοποίησε διαφορετικό ποσοστό επιτυχίας στις εξετάσεις του Μαΐου 2021 από αυτό της γενικής γραμματείας, 73,4% αντί για 72,61%, ενώ σύμφωνα με τους υπολογισμούς της μελέτης και τα δύο ποσοστά είναι λάθος και το πραγματικό ποσοστό επιτυχόντων είναι 67,11%.
Από το σύνολο των επιτυχόντων σε όλες τις εξετάσεις, περίπου οι μισοί (8.736) είχαν εκκρεμείς αιτήσεις από το παλιό σύστημα, ποσοστό που παρουσιάζει πτωτική τάση από εξεταστική σε εξεταστική, καθώς μειώνονται οι εκκρεμείς αιτήσεις, αν και με μη ικανοποιητικό ρυθμό.
Η Τράπεζα Θεμάτων παραμένει σχεδόν η ίδια όπως όταν δημοσιοποιήθηκε το Φεβρουάριο του 2020 – αντικαθίστανται μόνο τα θέματα που πέφτουν σε κάθε εξεταστική. «Θέματα όπως ποιος ήταν ο Μαρδοχαίος Φριζής, ποια ήταν η Ασπασία Μάνου, πόσοι είναι οι κοσμήτορες και οι γραμματείς του Προεδρείου της Βουλής ή το ότι στην ερώτηση “Τι είναι ο Αρειος Πάγος;” η απάντηση που απαιτείται είναι “Το ανώτατο ακυρωτικό δικαστήριο της πολιτικής και ποινικής δικαιοσύνης της Ελλάδος”, το λιγότερο εμπαίζουν τη νοημοσύνη των υποψηφίων και αφήνουν τουλάχιστον έκπληκτο κάθε αναγνώστη» παρατηρεί η έκθεση «Η ιθαγένεια στην πράξη – Εκθεση προτάσεων». Η Generation 2.0 RED επισημαίνει στην τελευταία της έκθεση ότι «το περιεχόμενο της Τράπεζας Θεμάτων κρίνεται απαραίτητο να αναδιαμορφωθεί με στόχο την εξακρίβωση της ένταξης στη χώρα με απλά και κατανοητά ερωτήματα που παίρνουν υπόψη τα χαρακτηριστικά των υποψηφίων, τα βιώματα και τους δεσμούς τους στη νέα τους πατρίδα και τις δεξιότητες που είχαν από τη γενέτειρά τους».
Οδυνηρές καθυστερήσεις στην ιθαγένεια δεύτερης γενιάς
Τα τελευταία χρόνια, το ποσοστό αποδοχής των αιτήσεων ιθαγένειας δεύτερης γενιάς ξεπερνά το 97% (2023: 97,3% - 7.514 θετικές αποφάσεις, 2022: 98,38% - 6.867 θετικές αποφάσεις, 2021: 97,03% - 5.154 θετικές αποφάσεις, 2020: 98,68% - 9.099 θετικές αποφάσεις). Το μεγάλο πρόβλημα είναι οι καθυστερήσεις στην επεξεργασία των αιτήσεων, που ξεπερνούν τα τέσσερα χρόνια
Πολύ πιο τυχερή από την Μπλερίνα είναι η κόρη της, 26 ετών, γεννημένη στην Ελλάδα, η οποία κατάφερε να πάρει την ελληνική ιθαγένεια μόλις τον περασμένο Οκτώβριο, ύστερα από πέντε ολόκληρα χρόνια αναμονής. Με βάση τις προϋποθέσεις του νόμου που εισηγήθηκε το καλοκαίρι του 2015 η τότε υπουργός Μεταναστευτικής Πολιτικής, Τασία Χριστοδουλοπούλου, η ιθαγένεια δεύτερης γενιάς δίνεται ύστερα από αίτηση είτε σε ανήλικα παιδιά που έχουν γεννηθεί στην Ελλάδα και έχουν γραφτεί στην Α' Δημοτικού (ισχύουν αυστηρές προϋποθέσεις για το καθεστώς και τα χρόνια διαμονής των γονιών τους στην Ελλάδα) είτε σε ανήλικα παιδιά που έχουν ολοκληρώσει 9 τάξεις πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης σε ελληνικό σχολείο ή τις 6 τάξεις της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης ή έχουν απολυτήριο Λυκείου και πτυχίο ΤΕΙ ή ΑΕΙ.
Η κόρη της Μπλερίνα έκανε αίτηση το 2019 με βάση το απολυτήριο Λυκείου και το πτυχίο της. «Ταλαιπωρήθηκε πάρα πολύ, πέραν της υπομονής» λέει η Μπλερίνα, αναφερόμενη στα συνεχή ερωτήματα στις αρμόδιες υπηρεσίες, στην ανησυχία για την τύχη της αίτησης και στην αγωνία για το μέλλον των δύο παιδιών που γέννησε στο μεταξύ η κόρη της.
Τα τελευταία χρόνια, το ποσοστό αποδοχής των αιτήσεων ιθαγένειας δεύτερης γενιάς ξεπερνά το 97% (2023: 97,3% - 7.514 θετικές αποφάσεις, 2022: 98,38% -6.867 θετικές αποφάσεις, 2021: 97,03% - 5.154 θετικές αποφάσεις, 2020: 98,68% - 9.099 θετικές αποφάσεις). Το μεγάλο πρόβλημα είναι οι καθυστερήσεις στην επεξεργασία των αιτήσεων, που ξεπερνούν τα τέσσερα χρόνια.
Ο Γουίλιαμ, 19 χρόνων, έχει γεννηθεί στην Ελλάδα αλλά οι γονείς του είναι από τη Νιγηρία. Οταν ήταν 17 χρόνων, το 2021, οι γονείς του έκαναν αίτηση για να αποκτήσει ελληνική ιθαγένεια. Οπως λέει ο Γουίλιαμ στο βίντεο της καμπάνιας του Generation 2.0 RED Η Ιθαγένεια στην πράξη» που κυκλοφόρησε φέτος, «μας έχουν πει ότι αυτή τη στιγμή δεν έχουν ανοίξει καν τον φάκελο, ότι έχουν ανοίξει τον φάκελο των παιδιών που έχουν κάνει την αίτηση το 2019». Σημειώνει το Generation 2.0 RED: «Η απόκτηση της ιθαγένειας [...] θέλει πολύ χρόνο, κόπο και ψυχικά αποθέματα. Ακόμα κι ένα τυπογραφικό λάθος στο όνομά τους σε κάποιο απολυτήριο μπορεί να τινάξει στον αέρα όλη τη διαδικασία, που έτσι κι αλλιώς είναι τρομερά χρονοβόρα με καθυστερήσεις κυρίως λόγω της υποστελέχωσης των Διευθύνσεων Ιθαγένειας. Στα μεγάλα αστικά κέντρα χρειάζεται να περάσουν από την κατάθεση της αίτησης μέχρι και 5 χρόνια έως ότου ανοίξει ο φάκελος ενός παιδιού!».
Για «οδυνηρή ματαίωση» κάνει λόγο η μελέτη «Η Ιθαγένεια στην Πράξη - Εκθεση Προτάσεων», και θέτει ερωτήματα: «Πόσα άτομα ακόμη θα χάνουν ευκαιρίες για σπουδές στο εξωτερικό, υποτροφίες σε Πανεπιστήμια της Ελλάδας ή του εξωτερικού, εργασία στο Δημόσιο, συμμετοχή σε εθνικές αθλητικές αποστολές επειδή το κράτος δεν αποδίδει στην ώρα τους τις αποφάσεις κτήσης ιθαγένειας, ενώ έχουν τεκμηριώσει από χρόνια το δικαίωμα να γίνουν Ελληνες και Ελληνίδες πολίτες;»
Με σκοπό να αποσυμφορηθούν οι υπηρεσίες και να επιταχυνθεί η διαδικασία, συστάθηκαν τον Οκτώβριο του 2020 δύο νέες Περιφερειακές Διευθύνσεις στην Αττική και στην Κεντρική Μακεδονία που ασχολούνται αποκλειστικά με την εξέταση των αιτήσεων για την ιθαγένεια δεύτερης γενιάς, τόσο των καινούργιων όσο και των εκκρεμών. Ωστόσο, η λειτουργία τους ξεκίνησε ύστερα από σχεδόν έναν ολόκληρο χρόνο, τον Σεπτέμβριο του 2021, και η μεταφορά των φακέλων και η αρχειοθέτησή τους στις δύο νέες υπηρεσίες ολοκληρώθηκε τους πρώτους μήνες του 2022. Για περίπου έναν χρόνο, η εξέταση των αιτήσεων δεύτερης γενιάς είχε ανασταλεί, με αποτέλεσμα όχι μόνο να μη μειωθούν οι εκκρεμείς αιτήσεις, αλλά να αυξηθούν, τουλάχιστον στην Αττική, όπου τον Φεβρουάριο του 2022 υπήρχαν 1.000 εκκρεμείς αιτήσεις περισσότερες σε σχέση με τον Ιούλιο του 2021. Στα τέλη Μαρτίου του 2022 εκκρεμούσαν 18.822 αιτήσεις ιθαγένειας δεύτερης γενιάς, ενώ δεν είναι γνωστός σήμερα ο αριθμός των εκκρεμών αιτήσεων.
Τον περασμένο Αύγουστο, συστάθηκε στην Περιφερειακή Διεύθυνση Αττικής ομάδα εργασίας για την επιτάχυνση της εξέτασης των αιτήσεων της περιόδου 2022-2024. Ωστόσο, το Generation 2.0 RED παρατηρεί ότι υπάρχουν εκκρεμείς αιτήσεις ήδη από το 2019 και θα έπρεπε να διευρυνθεί η περίοδος, ενώ επισημαίνει πως δεν έχουν ενισχυθεί οι εργαζόμενοι στις αρμόδιες διευθύνσεις, ώστε να διασφαλιστεί η ομαλή λειτουργία της υπηρεσίας κατά τη διάρκεια των εργασιών επιτάχυνσης, ενώ δεν αντιμετωπίζεται η κατάσταση στην Κεντρική Μακεδονία.
Πάντως, στις διευθύνσεις ιθαγένειας εκτός Αττικής και εκτός Κεντρικής Μακεδονίας, που παρουσιάζουν μικρότερο φόρτο, η εξέταση των αιτημάτων γίνεται σε διάστημα 2-3 μηνών κατά μέσον όρο, γεγονός κατ’ αρχάς θετικό, που όμως δημιουργεί υποψηφίους δύο ταχυτήτων.
«Χωρίς την ιθαγένεια επιτείνεται ο αποκλεισμός από βασικά δικαιώματα»
Συνεντευξη: Βέρα Καρανίκα υπεύθυνη Συνηγορίας, Generation 2.0 RED
Η Bέρα Καρανίκα, υπεύθυνη Συνηγορίας στην οργάνωση Generation 2.0 RED, απαντά στην «Εφ.Συν.» για τη σημασία που έχει η απόκτηση της ελληνικής ιθαγένειας για τους μετανάστες και τους πρόσφυγες που ζουν χρόνια στην Ελλάδα, όπως και για τη σημασία που έχει η δυνατότητα να συμμετέχουν στις εκλογές, ιδίως στις αυτοδιοικητικές, και πώς μπορεί να προχωρήσει το ζήτημα μετά την απόφαση του ΣτΕ το 2013 που έκρινε αντισυνταγματικές τις σχετικές διατάξεις.
● Τι επιπτώσεις έχουν για τους μετανάστες που ζουν χρόνια στην Ελλάδα οι δυσκολίες, τα εμπόδια και οι καθυστερήσεις στην απόκτηση της ελληνικής ιθαγένειας;
Χωρίς την ιθαγένεια, μετανάστες που ζουν πολλά χρόνια στην Ελλάδα, δεν μπορούν να συμμετέχουν ισότιμα στην κοινωνία, καθώς δεν αναγνωρίζεται η ιδιότητά τους ως πολίτες της χώρας με την οποία έχουν αναπτύξει ισχυρούς δεσμούς και στην οποία έχουν συμβάλει ουσιαστικά. Χωρίς την ιθαγένεια επιτείνεται ο αποκλεισμός τους από βασικά δικαιώματα (π.χ. εκλογικά δικαιώματα, ελεύθερη μετακίνηση) και ως εκ τούτου δεν νιώθουν πλήρως ενταγμένοι. Το φαινόμενο αυτό πλήττει ιδιαίτερα τη δεύτερη γενιά, άτομα δηλαδή που, ενώ γεννήθηκαν ή/και μεγάλωσαν στην Ελλάδα, έρχονται αντιμέτωπα με ακραίες καθυστερήσεις και γραφειοκρατικές δυσκολίες. Αυτό επηρεάζει και την πρόσβασή τους σε άλλα δικαιώματα, όπως τις σπουδές τους εντός Ε.Ε., την πρόσληψή τους σε ορισμένες επαγγελματικές θέσεις κ.ά.
Χωρίς την ιθαγένεια επιτείνεται ο αποκλεισμός τους από βασικά δικαιώματα και ως εκ τούτου οι μετανάστες δεν νιώθουν πλήρως ενταγμένοι. Ακόμα και ισχυρές άδειες διαμονής, όπως οι δεκαετείς, δεν προσφέρουν την ίδια ασφάλεια και ισότιμη πρόσβαση σε δικαιώματα όπως η ιθαγένεια
Η ιθαγένεια αποτελεί το μόνο πλήρες και διαρκές καθεστώς που αναγνωρίζει τον κάτοχο της ως ισότιμο μέλος της κοινωνίας. Ακόμα και ισχυρές άδειες διαμονής, όπως οι δεκαετείς, δεν προσφέρουν την ίδια ασφάλεια και ισότιμη πρόσβαση σε δικαιώματα όπως η ιθαγένεια. Η ελληνική ιθαγένεια εξασφαλίζει, επίσης, τη δυνατότητα συμμετοχής στις εκλογικές διαδικασίες και αυξάνει τη σταθερότητα και την ασφάλεια για τα άτομα και τις οικογένειές τους, κάτι που η άδεια διαμονής, ακόμη και η δεκαετής, δεν μπορεί να παρέχει στον ίδιο βαθμό. Οσο ένας μετανάστης δεν έχει την ελληνική ιθαγένεια συνεχίζει να έρχεται αντιμέτωπος με την ανάγκη ανανέωσης της άδειας διαμονής του, μια διαδικασία χρονοβόρα και με απαιτήσεις όπως την καταβολή υψηλών παραβόλων. Επιπλέον, αυτή η διαδικασία φέρει και βαρύ ψυχικό κόστος καθώς άτομα που ζουν πολλά χρόνια στη χώρα καλούνται ουσιαστικά να αποδείξουν το δικαίωμά τους να συνεχίσουν να μένουν νόμιμα σε αυτή.
● Τι σημαίνει για τη ζωή των μεταναστών που ζουν χρόνια στην Ελλάδα ο αποκλεισμός τους από την εκλογική διαδικασία, ιδίως στις αυτοδιοικητικές εκλογές;
Η αδυναμία συμμετοχής στην εκλογική διαδικασία περιορίζει το δικαίωμα των μεταναστών που ζουν χρόνια στην Ελλάδα να έχουν λόγο στη λήψη αποφάσεων που επηρεάζουν τη ζωή τους και την κοινωνία στην οποία ζουν. Ο αποκλεισμός από τα εκλογικά τους δικαιώματα αποκλείει και την ουσιαστική τους ένταξη ενώ περιορίζει τη φωνή τους στον δημόσιο διάλογο. Αντίθετα, η συμμετοχή στις εκλογές, και ιδιαίτερα τις αυτοδιοικητικές, τους επιτρέπει να εκπροσωπήσουν τις κοινότητές τους και να συμβάλουν στις τοπικές αποφάσεις, προωθώντας μια πιο ενωμένη και συμμετοχική κοινωνία.
Η απόφαση του ΣτΕ με την οποία κρίθηκε αντισυνταγματική η συμμετοχή επί μακρόν διαμενόντων αλλοδαπών στις δημοτικές εκλογές υπήρξε απογοητευτική για το Generation 2.0 RED και για τις μεταναστευτικές κοινότητες τις οποίες εκπροσωπούμε. Εχει δημοσιευθεί πληθώρα αναλύσεων επί του ζητήματος, μεταξύ των άλλων και της Ελληνικής Ενωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, με την οποία καταρρίπτονται επιχειρήματα περί αντισυνταγματικότητας των ρυθμίσεων του τότε νομοθετικού πλαισίου.
Το Generation 2.0 RED εξακολουθεί να διεκδικεί μια νομοθετική ρύθμιση που θα επιτρέψει στους μακροχρόνια διαμένοντες μετανάστες να συμμετέχουν στις τοπικές εκλογές, λαμβάνοντας υπόψη την ύπαρξη διαρκούς και ισχυρής σύνδεσης με τη χώρα και με σεβασμό στις συνταγματικές απαιτήσεις. Με το εκλογικό δικαίωμα στις τοπικές εκλογές, αναγνωρίζεται η ουσιαστική ένταξη μακροχρόνια διαμενόντων μεταναστών στη χώρα, ενώ ενθαρρύνεται η συμμετοχή τους στη διαχείριση των τοπικών υποθέσεων που τους αφορούν άμεσα. Επιπλέον, η συμμετοχή των μεταναστών στις δημοκρατικές διαδικασίες σε τοπικό επίπεδο μπορεί να λειτουργήσει ως ενδιάμεσος σταθμός στην πορεία τους προς την απόκτηση ελληνικής ιθαγένειας, ενισχύοντας παράλληλα την κοινωνική συνοχή.
Σχεδόν 1.000.000 θετικές αποφάσεις το 2022 στην Ε.Ε.
Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της Eurostat για την ιθαγένεια στην Ε.Ε., το 2022 βγήκαν σχεδόν 1.000.000 θετικές αποφάσεις ιθαγένειας από τα κράτη-μέλη, αύξηση περίπου 20% από την προηγούμενη χρονιά. Οι περισσότερες νέες αποφάσεις εκδόθηκαν στην Ιταλία (22% του συνόλου των αποφάσεων της Ε.Ε. - 213.000 αποφάσεις), στην Ισπανία (18% -181.600), στη Γερμανία (17% -16.600), στη Γαλλία (12% -114.500) και στη Σουηδία (9% -92.200). Οι εθνικότητες με τις περισσότερες αποφάσεις ιθαγένειας σε ευρωπαϊκά κράτη το 2022 ήταν οι Μαροκινοί, οι Σύροι και οι Αλβανοί.
Ως προς το ποσοστό των ανθρώπων που απέκτησαν την ιθαγένεια σε κάθε κράτος ανά 1.000 κατοίκους αυτού του κράτους, τα σκήπτρα τα κρατούν η Σουηδία (8,8 νέες ιθαγένειες ανά 1.000 κατοίκους) και το Λουξεμβούργο (8,3). Στις τελευταίες θέσεις βρίσκονται η Βουλγαρία (0,1) και η Σλοβακία (0,1). Η Ελλάδα έδωσε 1,2 ιθαγένειες ανά 1.000 κατοίκους (usual citizens), ίδιο ποσοστό με την Αυστρία, κάτω από τον Ευρωπαϊκό Μέσο Ορο (2,2).
Σύμφωνα με τη μελέτη «Εκθεση Καλών Πρακτικών των Ευρωπαϊκών Χωρών στη Διαδικασία Πολιτογράφησης» (Generation 2.0 RED, ΕλΕΔΑ, Οκτώβριος 2022), η διαδικασία απόκτησης ιθαγένειας διαφέρει από κράτος σε κράτος ως προς τη φιλοσοφία της (αν θεωρείται μέσο για την ένταξη των μεταναστών ή ανταμοιβή στο τέλος μιας επιτυχημένης ενταξιακής πορείας), ως προς το νομικό πλαίσιο και κυρίως ως προς την εφαρμογή της διαδικασίας από το διοικητικό μηχανισμό κάθε χώρας, που θεωρείται ο κρισιμότερος παράγοντας για την απόδοση ιθαγένειας ή πάντως εξίσου κρίσιμος με το νομικό πλαίσιο.
Κάποιες χώρες, όπως η Ολλανδία, η Σουηδία και η Πορτογαλία, υιοθετούν συμπεριληπτικούς νόμους και απλοποιημένες διαδικασίες, αυξάνοντας τις πιθανότητες πολιτογράφησης. Αλλες πάλι, όπως η Εσθονία και η Γερμανία, συνδυάζουν περιοριστικούς νόμους και απλοποιημένες διαδικασίες ενώ άλλες, όπως η Ιρλανδία, η Ισπανία αλλά και η Ελλάδα, συμπεριληπτικούς νόμους και αποτρεπτικές διαδικασίες
Η έκθεση καταγράφει μεγάλες αποκλίσεις ως προς την αυστηρότητα των κριτηρίων του χρόνου διαμονής, της γνώσης της γλώσσας και των κριτηρίων ένταξης όπως και σε διαδικαστικά ζητήματα πολιτογράφησης. Οπως σημειώνει, κάποιες χώρες, όπως η Ολλανδία, η Σουηδία και η Πορτογαλία, υιοθετούν συμπεριληπτικούς νόμους και απλοποιημένες διαδικασίες, αυξάνοντας τις πιθανότητες πολιτογράφησης. Αλλες, όπως η Αυστρία, η Ουγγαρία και η Ιταλία, υιοθετούν περιοριστικούς νόμους και περιοριστικές διαδικασίες. Αλλες πάλι, όπως η Εσθονία και η Γερμανία, συνδυάζουν περιοριστικούς νόμους και απλοποιημένες διαδικασίες και άλλες, όπως η Ιρλανδία, η Ισπανία αλλά και η Ελλάδα, συμπεριληπτικούς νόμους και αποτρεπτικές διαδικασίες.
Το ποσοστό επιτυχίας στις εξετάσεις ισπανικής γλώσσας στην Ισπανία είναι εξαιρετικά υψηλό μετά το 2015, με ποσοστό 97,09% επιτυχόντων σε σύνολο περίπου 1.000.000 υποψηφίων.
Διαφορές παρουσιάζονται στα ευρωπαϊκά κράτη και ως προς το δικαίωμα των μεταναστών να ψηφίζουν στις εκλογές, ιδίως στις αυτοδιοικητικές. Στο Βέλγιο, οι πολίτες τρίτων χωρών έχουν δικαίωμα ψήφου σε τοπικές εκλογές από το 2006, με την προϋπόθεση ότι έχουν γραφτεί στους εκλογικούς καταλόγους, έχουν άδεια διαμονής σε ισχύ, ζουν νόμιμα στη χώρα για πέντε συνεχή χρόνια και έχουν γραφτεί στα δημοτολόγια, ενώ πρέπει να υπογράψουν δήλωση σεβασμού του βελγικού Συντάγματος και των βελγικών νόμων, όπως και της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα.
Στην Ισπανία, οι πολίτες τρίτων χωρών που μένουν στη χώρα πέντε συνεχή έτη μπορούν να ψηφίζουν σε δημοτικές εκλογές μόνο αν υπάρχει συμφωνία αμοιβαιότητας μεταξύ της Ισπανίας και της χώρας καταγωγής τους, γεγονός που δημιουργεί πολλαπλές ταχύτητες και διακρίσεις μεταξύ των διαφόρων μεταναστευτικών κοινοτήτων. Οργανώσεις δικαιωμάτων διοργανώνουν εκστρατείες υπέρ της ψήφου όλων των μεταναστών στις δημοτικές εκλογές, όπως η καμπάνια «Εδώ ζω, εδώ ψηφίζω» της Ανδαλουσιανής Ενωσης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα για τις δημοτικές εκλογές της πόλης Καντίθ στη νότια Ισπανία το 2023. Ο Ελισσαίος Αγια, καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου, και ο Νταβίντ Μόγια, λέκτορας Συνταγματικού Δικαίου, και οι δύο στο Ινστιτούτο Δημόσιας Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης, έχουν επιχειρηματολογήσει υπέρ της αλλαγής του Συντάγματος προκειμένου να ανταποκρίνεται στη νέα κοινωνική πραγματικότητα που έχει δημιουργήσει η μετανάστευση, έτσι ώστε να μην αποκλείονται οι μη Ισπανοί πολίτες από το δικαίωμα ψήφου.
* Το άρθρο αυτό γράφτηκε στο πλαίσιο του προγράμματος PULSE, μιας ευρωπαϊκής πρωτοβουλίας που διευκολύνει τη διεθνή δημοσιογραφική συνεργασία και στην οποία συμμετέχει κατ’ αποκλειστικότητα στην Ελλάδα η «Εφ.Συν.». Για το ρεπορτάζ αυτό συνεργάστηκαν οι: Adrian Burtin (Voxeurop), Ana Somavilla (El Confidencial).
Τo πρόγραμμα PULSE
Το PULSE - Europe beyond the beat είναι μια διασυνοριακή δημοσιογραφική πρωτοβουλία που βασίζεται σε μια «συνεργατική στο σχεδιασμό» προσέγγιση στην παραγωγή περιεχομένου.
Αποτελείται από 10 σημαντικά εθνικά μέσα ενημέρωσης (Εφ.Συν.- Ελλάδα, Delfi - Λιθουανία, Deník Referendum - Τσεχία, Der Standard - Αυστρία, El Confidencial - Ισπανία, Gazeta Wyborcza - Πολωνία, Hotnews - Ρουμανία, HVG - Ουγγαρία, Il Sole 24 Ore - Ιταλία, Mediapool - Βουλγαρία) και 3 διακρατικούς οργανισμούς μέσων ενημέρωσης (OBCT, n-ost, Voxeurop) που ενώνονται με στόχο να προωθήσουν μια ζωντανή ευρωπαϊκή δημόσια σφαίρα.
Με επικεφαλής το OBCT, ο συνεργατικός κόμβος PULSE παράγει και διανέμει δημοσιογραφικό περιεχόμενο που καλύπτει ευρωπαϊκές υποθέσεις σε καθημερινή βάση. Ένα πρόσθετο δίκτυο εξωτερικά συνεργαζόμενων ειδησεογραφικών newsrooms και ΜΜΕ συμβάλλει στην παραγωγή περιεχομένου, καλύπτοντας ουσιαστικά κάθε ευρωπαϊκή χώρα. Όλοι μαζί, αυτή η μεγάλη διεθνής αίθουσα σύνταξης ειδήσεων, καλύπτει τις ευρωπαϊκές υποθέσεις από νέες και πολλαπλές οπτικές γωνίες.
Μέσα σε δύο χρόνια, θα δημοσιευτούν πάνω από 2.000 δημοσιογραφικά θέματα (αρθρα, ρεπορταζ, έρευνες, podcasts κα), συμπεριλαμβανομένων εμπεριστατωμένων άρθρων σε διάφορες μορφές και σε τουλάχιστον 12 διαφορετικές ευρωπαϊκές γλώσσες.
Ιδιαίτερη προσοχή δίνεται σε χώρες, περιφέρειες και κοινωνικές ομάδες που δεν έχουν λάβει επαρκή δημοσιότητα ή υποεκπροσωπούνται στη Δημόσια Σφαίρα, συμπεριλαμβανομένων πχ αγροτικών περιοχών και χωρών της ΕΕ με μικρές και μεσαίες διαστάσεις.
Το πρόγραμμα PULSE δίνει τη δυνατότητα διανομής δημοσιογραφικού περιεχομένου σε τρίτους και προβλέπει τη δημιουργία 4 ανοικτών θεματικών δικτύων - στα οποία μπορούν να συμμετάσχουν όλοι οι δημοσιογράφοι του δικτύου - τα οποία θα επικεντρώνονται σε κρίσιμα θέματα όπως η διεύρυνση της ΕΕ, η Ευρώπη και ηδυναμική των παγκόσμιων δυνάμεων, ηπράσινη μετάβαση της ΕΕ, τα μέσα ενημέρωσης, η κοινωνία της πληροφορίας και το Κράτος Δικαίου.
Οι δραστηριότητες του PULSE χρηματοδοτούνται εν μέρει από τους οργανισμούς του δικτύου και κυρίως συγχρηματοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (DG CONNECT) στο πλαίσιο των δράσεων πολυμέσων μέσω της συμφωνίας επιχορήγησης LC-02772862.
Οι συμφωνίες με τον δωρητή διασφαλίζουν ότι το PULSE και τα μέλη του παραμένουν εντελώς ανεξάρτητα από οποιαδήποτε οδηγία, πίεση ή αίτημα από
οποιοδήποτε θεσμικό όργανο της ΕΕ, οποιοδήποτε κράτος ή οποιοδήποτε άλλο θεσμικό όργανο ή οργανισμό σε όλα τα θέματα που αφορούν το δημοσιογραφικό
περιεχόμενο που παράγεται.
Η ομάδα του PULSE
Εφ.Συν.- Ελλάδα
OBCT [1] - Ιταλία
Delfi [2] - Λιθουανία
Deník Referendum [3] - Τσεχία
Der Standard [4] - Αυστρία
El Confidencial [5] - Ισπανία
Gazeta Wyborcza [6] - Πολωνία
Hotnews [7] - Ρουμανία
HVG [8] - Ουγγαρία
Il Sole 24 Ore [9] - Ιταλία
Mediapool [10] - Βουλγαρία
n-ost [11] (Γερμανία)
VoxEurop [12] (Γαλλία)
Links:
------
[1] https://www.balcanicaucaso.org/eng/
[2] https://www.delfi.lt/
[3] https://denikreferendum.cz/
[4] https://www.derstandard.at/consent/tcf/
[5] https://www.elconfidencial.com/
[6] https://wyborcza.pl/0,75247.html
[7] https://www.hotnews.ro/
[8] https://hvg.hu/
[9] https://www.ilsole24ore.com/
[10] https://www.mediapool.bg/
[11] https://n-ost.org/
[12] https://voxeurop.eu/it/
[13] https://drive.google.com/drive/folders/1YXurKE3SX7Lz6ekPFiYxPoXjHS6yZsab?usp=sharing
[14] https://ec.europa.eu/regional_policy/information-sources/logo-download-center_en
[15] http://www.efsyn.gr
[16] http://www.miir.gr
Τα περιεχόμενα του προγράμματος Pulse διανέμονται με άδεια Creative Commons BY-NC-ND 2.5 IT. Η αναδημοσίευση προϋποθέτει υποχρεωτική αναφορά στους συντάκτες και στο πρόγραμμα με έναν άμεσο ενεργό σύνδεσμο προς την αρχική σελίδα του άρθρου.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας