Πάλι για τον Βασίλη Βασιλικό και το «Ζ»; Πάλι. Πρώτον, επειδή χτες συμπληρώθηκαν 57 χρόνια από τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη, του πασίγνωστου διεθνώς Ζ (ζει) από το βιβλίο του Βασιλικού και την ταινία του Κώστα Γαβρά. Και ακόμα, για να μην ξεχνάμε, κι επειδή αρχές Ιουλίου κυκλοφορεί το βιβλίο του Βασιλικού «Η απολογία του Ζ» (Eλληνική Παιδεία Α.Ε., εκδόσεις Νίκα).
Από εκεί και το απόσπασμα που ακολουθεί. Πριν όμως, μερικά στοιχεία για τον Δημήτρη στον οποίο αναφέρεται ο Βασιλικός στο βιβλίο του, που δεν είναι άλλος από τον Δημήτρη (Μίμη για τους φίλους του) Δεσποτίδη, τον «Πέτρο της ΕΠΟΝ» (το ψευδώνυμό του στα χρόνια της Αντίστασης), στον οποίο ο Μίκης Θεοδωράκης αφιερώνει ένα μέρος της 3ης Συμφωνίας του. Και ακόμα, τον ιδρυτή (μαζί με τον Θόδωρο Μαλικιώση) του εκδοτικού οίκου Θεμέλιο, που ξεθεμελίωσε η χούντα του 1967.
Ενός αριστερού εκδοτικού οίκου, ο οποίος όμως, με τον Δεσποτίδη, έκανε άνοιγμα σε πολλούς, πλην Βασιλικού, συγγραφείς: Θεοτοκάς, Πλωρίτης, Καμπανέλλης (του οποίου εξέδωσε το «Μαουτχάουζεν», με τον Θεοδωράκη να γράφει τη γνωστή μουσική) κ.ά. Τέλος, ας προστεθεί ότι ο Δεσποτίδης, που έφυγε από τη ζωή στις 6 Ιανουαρίου 1981, γύρω στα 55 του, δεν άφησε κανένα δικό του γραπτό, ενώ δεν μιλούσε ποτέ για το παρελθόν του. Και περνάω στο απόσπασμα από την «Απολογία του Ζ», που αφορά τη σχέση του με τον Δεσποτίδη:
«“Είναι το βιβλίο που περιμένει ο κόσμος”. Χαμήλωσα σεμνά το κεφάλι. Τέτοιες φράσεις πάντα με στενοχωρούν, αν και εγώ την είχα προκαλέσει. Του τηλεφώνησα να τον δω. Του είχα πει από παλιά ότι γράφω το μυθιστόρημα για τον Λαμπράκη.
Ο Δημήτρης δεν ήταν απλά φίλος μου. Είναι ο άνθρωπος που σκέφτομαι όταν γράφω. Ο,τι προοδευτικό στοιχείο υπάρχει στα τελευταία βιβλία μου οφείλεται στη δική του παρουσία μέσα μου. Από τότε που τον βρήκα και γίναμε φίλοι, βρήκα μαζί και τον αστερισμό μου. Γεννήθηκα ξανά κάτω απ’ τον αστερισμό του. Κι αυτό με βοήθησε ν’ ανακαλύψω πράγματα και στιγμές που ζούσα ως τότε χωρίς να τα συναισθάνομαι.
Η εξέλιξή του στάθηκε παράλληλη με τη φιλία μας. Από οργανικός διανοούμενος που ήταν πρώτα -κι ένας από τους πέντε αληθινά διανοούμενους που ξέρω-, έγινε βιβλιοπώλης και τελευταία εκδότης. Ιδρυσε τον εκδοτικό Θεμέλιο. Ετσι η φιλία μας κινιόταν παράλληλα, γιατί είχαμε κοινά θέματα συζήτησης, όσο κι αν θέλω οι φίλοι μου να ’ναι έξω από την πιάτσα για να με ξεκουράζουν.
Τέλος πάντων, τώρα μου μιλούσε ως εκδότης.
Με ρώτησε πού περίπου βρισκόμουν με το βιβλίο μου και του είπα ψέματα ότι είμαι περίπου στη μέση. Η αλήθεια είναι ότι δεν είχα καν αρχίσει να το γράφω. Κι έτσι του άναψα τα αίματα κι άρχισε με εκείνο το μοναδικό χάρισμα των οραματισμών του να μου περιγράφει την έκδοση: “Κάτι που πρώτη φορά θα γίνει στα ελληνικά χρονικά.
Πρώτη κυκλοφορία σε 20.000 αντίτυπα. Κάθε χιλιάδα θα φέρνει πάνω το νούμερό της. Θα βγουν και χίλια αντίτυπα σε χαρτί πολυτελείας για τους συλλέκτες. Το έργο θα ’χει και φωτογραφίες. Θα πρέπει να βρούμε κάποιον που θα μερακλωθεί για τη δουλειά και να μας κάνει κάτι εντελώς πρωτότυπο. Η μορφή του Λαμπράκη να ’ναι επιμήκης και οι μορφές των άλλων, αστυνομικών, αντιφρονούντων κ.τ.λ., πλατύχοντρες. Τι λες;”
Με παράσερνε στη δίνη των ενθουσιασμών του, που με έκανε να μετανιώνω για την μπλόφα μου. Ηξερα όμως ότι και να του έλεγα ότι μπλοφάριζα κι ότι δεν είχα αρχίσει καν να γράφω το βιβλίο, δεν θα με παρεξηγούσε. Μες στον ενθουσιασμό του και τα αδύνατα γίνονταν δυνατά. Αυτό τελικά μου άρεσε και με τραβούσε κοντά του.
Προερχόμενος εγώ από τη χώρα της καχυποψίας, την πόλη των δισταγμών, την οδό των τύψεων και τον αριθμό επτά, έβρισκα μια τεράστια ανακούφιση να λούζομαι σ’ αυτή τη χειμαρρώδη πίστη του ότι ο κόσμος είναι δικός μας, ότι είναι στο χέρι μας να τον φτιάξουμε εμείς. Εχοντας κάνει δέκα χρόνια φυλακή, είχε όλη την πίστη στη ζωή, που εμείς που δεν κάναμε ούτε μια μέρα δεν ξέρω πώς την είχαμε χάσει»…
♦
…«Ο αφορισμός δεν είναι εκδήλωσις μίσους και εκδικήσεως, ως θέλουν να τον παραστήσουν εχθροί της Εκκλησίας, αλλ’ είναι εκδήλωσις αγάπης. Είναι μια οδυνηρά χειρουργική επέμβασις προς αποκοπήν σεσηπότος μέλους του ανθρωπίνου σώματος. Ινα μη το κακόν ως γάγγρενα μεταδοθή εις ολόκληρον το σώμα. Το Πηδάλιον της Εκκλησίας αστράπτει και βροντά από το “αφοριζέσθω”»… Από το αφοριστικό (επ’ ευκαιρία…) του Αυγουστίνου Καντιώτη κατά Θόδωρου Αγγελόπουλου και συνεργατών στην ταινία «Το μετέωρο βήμα του πελαργού» (Δεκέμβριος 1990). Αφορισμός… αγάπης.
Δεν ήταν μόνο αυτοί τους οποίους αναφέρω παραδίπλα, που είχαν σχέση με τον Δεσποτίδη. Είναι και άλλοι, όπως η Αλκη Ζέη: «Ηταν ο δικός μας Πέτρος της ΕΠΟΝ». Ο Βασίλης Ραφαηλίδης: «Του χρωστάω το γεγονός ότι έγινα κριτικός». Ο Θανάσης Σκρουμπέλος που του αφιέρωσε το βιβλίο «Το δίκοχο του Μίμη» (εκδ. Θεμέλιο, 2013). Ο Διονύσης Σαββόπουλος, που τον μνημονεύει στον δίσκο «Μην πετάξεις τίποτα» (1994), με το τραγούδι «Είδα τη Σούλα και τον Δεσποτίδη» (η Σούλα δεν είναι άλλη από τη δική μας Σούλα Αλεξανδροπούλου στο καλλιτεχνικό της «Ελευθεροτυπίας», που έφυγε πρόωρα από τη ζωή).
Θυμάμαι τον Δεσποτίδη, που είχα γνωρίσει προδικτατορικά όντας καλλιτεχνικός συντάκτης, ως έναν προσιτό άνθρωπο. Τον συνάντησα μετά τη δικτατορία τυχαία στο Παρίσι (είχε προλάβει να βγει) και στη σύντομη κουβέντα, του εκθείασα τους Γάλλους αστυνομικούς, καθώς πριν από λίγο ένας με είχε ευγενέστατα βοηθήσει να βρω έναν δρόμο. «Τους έχεις δει να δέρνουν;» ήταν η αντίδρασή του. «Οχι…». Τους είδα λίγες ημέρες αργότερα, καθώς διέλυαν διαδήλωση για το Βιετνάμ και… έπαθα, όπως θα ’λεγε ο Μπιθικώτσης.
ΚΑΙ… «Θα το πιστέψεις; Δεν μου κάνει καρδιά να βγω από το σπίτι!»…
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας