Πρόκειται για το τρίτο από τα έξι ντοκιμαντέρ για την ιστορία της Αθήνας, από το 1821 έως το 2021, με άγνωστο οπτικό αρχειακό υλικό από αρχεία της Αμερικής, της Ευρώπης και της Ελλάδας. Η ιδέα ήταν της σκηνοθέτριας Μαρίας Ηλιού και του εκλιπόντος πια Αγγελου Δεληβοριά, ενός ανθρώπου με όραμα για τον πολιτισμό - γι’ αυτό και οι δύο πρώτες ταινίες είχαν παρουσιαστεί στο Μουσείο Μπενάκη. Το πρώτο ήταν «Η Αθήνα από την Ανατολή στη Δύση, 1821-1896», το δεύτερο «Η Αθήνα και η Μεγάλη Ιδέα», που εξετάζει την περίοδο από το 1896 έως το 1922 και τώρα θα παρουσιαστεί το τρίτο της σειράς, με τίτλο «Η Αθήνα του Μεσοπολέμου 1922-1940», αυτή τη φορά στο Μέγαρο Μουσικής.
Η Μαρία Ηλιού δεν είναι άγνωστη, ούτε η ίδια, ούτε η δουλειά της στον κινηματογράφο - γνωστή είναι και ως συγγραφέας. Η οικογένειά της, κατ’ αρχάς, είναι κομμάτι της Αθήνας του Μεσοπολέμου, άρα δεν είναι τυχαίο αυτό που είπε στη χθεσινή συνέντευξη Τύπου πως ενώ το τρίτο μέρος της σειράς αυτής ντοκιμαντέρ θα ήταν για τις «Μεγάλες Συγκρούσεις» τελικά ο Μεσοπόλεμος αποτέλεσε από μόνος του μία ολόκληρη ταινία. Η ίδια είναι εγγονή της Αντιγόνης Μεταξά (της γνωστής έως και σήμερα «Θείας Λένας» του ραδιοφώνου) και παππούς της ήταν ο Κώστας Κροντηράς, λογοτέχνης και σκηνοθέτης του θεάτρου και του ραδιοφώνου (έκανε το «Θέατρο της Τετάρτης», συνέγραψε την τρίτομη «Εγκυκλοπαίδεια της Ελληνικής Μυθολογίας», όπως και «Το Μικρό μου Μυθολογικό Λεξικό»).
Σε αυτό το περιβάλλον μεγάλωσε η Μαρία Ηλιού. Και, πέραν των δικών της σημαντικών σπουδών σε λογοτεχνία, φιλοσοφία και κινηματογράφο, χρησιμοποίησε και όλα αυτά τα ερεθίσματα μέσα στο ίδιο της το έργο, τόσο ως αυτούσιες μνήμες όσο και ως τρόπο σκέψης και οπτικής. Δεν είναι εύκολο να καταπιάνεσαι με την Ιστορία, πόσο μάλλον με την πρόσφατη ιστορία της χώρας σου. Πώς να μείνεις «αντικειμενικός», να μην προβάλλεις έστω και ακούσια το δικό σου ιδεολόγημα ή οπτική;
Κι όμως. Η Μαρία Ηλιού είχε όλα τα εχέγγυα μέσα της (ως κουλτούρα, προσωπική θέση, στάση, γνώση) ώστε να αποφύγει αυτόν τον σκόπελο. Ταυτόχρονα, είχε την ευφυΐα να επιλέξει μία ομάδα συνεργατών που κινήθηκαν μαζί της προς την ίδια κατεύθυνση: ο ιστορικός Αλέξανδρος Κιτροέφ είναι σταθερός συνεργάτης της και όπως είπε ο ίδιος «μάλλον αυτή η ταινία είναι η καλύτερη όσων έχουμε κάνει έως τώρα μαζί» (ο ίδιος είναι πάντα ο ιστορικός σύμβουλος στα ντοκιμαντέρ της). Οι επίσης ιστορικοί Χριστίνα Κουλούρη (καθηγήτρια Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας και πρύτανις του Παντείου Πανεπιστημίου) και Ρόντρικ Μπίτον (καθηγητής και πρόεδρος της Βρετανικής Σχολής Αθηνών) συνεργάστηκαν μαζί της και είναι από τους ομιλητές του ντοκιμαντέρ.



Τι δείχνει η ταινία; «Δεν μείναμε στα μεγάλα ιστορικά γεγονότα και στα σημαντικά πολιτικά πρόσωπα της περιόδου του Μεσοπολέμου, που δεν ήταν λίγα: Εθνικός Διχασμός, Μικρασιάτες πρόσφυγες, βενιζελικοί και βασιλόφρονες, δικτατορία Παγκάλου και μετέπειτα Μεταξά, η δημοκρατία που εγκαθιδρύθηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα το 1924 κ.ά.» είπε η κ. Ηλιού. «Ο Μεσοπόλεμος, ακόμη και για μας τους ιστορικούς, είναι μία συνεχής έκπληξη» συνέχισε ο κ. Κιτροέφ. «Εμείς ωστόσο θελήσαμε να δώσουμε έμφαση στις μικροϊστορίες, στην κοινωνική και πολιτισμική ζωή της Αθήνας εκείνα τα χρόνια. Ολα τα μεγάλα γεγονότα της εποχής έδρασαν περισσότερο ως πλαίσιο, όπως στο κάδρο ενός πίνακα. Και ο πίνακας του τότε έχει τα πάντα: πρόσφυγες που μεταμορφώνουν την ίδια την πόλη, με νέες γειτονιές να αναδύονται -Ν. Σμύρνη, Ν. Ιωνία κ.ά.- , η αστική τάξη που κάνει φανερή την παρουσία της καθώς οι εφοπλιστές -κυρίως από τα νησιά- έρχονται στην Αθήνα και φτιάχνουν και τράπεζες. Ταυτόχρονα οι κεφαλαιούχοι που ήταν εκτός Ελλάδας -Ρωσία, Ρουμανία, Αίγυπτο- επιστρέφουν και, μαζί με το χρηματοπιστωτικό σύστημα, αναπτύσσονται και οι πρώτες μεγάλες βιομηχανίες.
»Μαζί με την καλπάζουσα αστική τάξη, όμως, έχουμε και την κατασκευή μεγάλων έργων: αλλάζει η Ομόνοια για να γίνει ο σιδηρόδρομος, φτιάχνεται το πρώτο αεροδρόμιο της Αθήνα, οι πρώτες πολυκατοικίες, το αποχετευτικό σύστημα, η υδροδότηση, έχουμε τα πρώτα αυτοκίνητα και δρόμους... Οπότε μιλάμε και για μία εργατική τάξη που αρχίζει να διεκδικεί δικαιώματα για πρώτη φορά -ιδρύεται το ΚΚΕ- έχουμε στις 10 Μαρτίου του 1927 την πρώτη απεργία στην Αθήνα, όταν η αστυνομία άνοιξε πυρ και η πόλη σοκαρίστηκε καθώς για πρώτη φορά οι Αθηναίοι έβλεπαν να χύνεται αίμα για εργασιακά ζητήματα.
»Παράλληλα είχαμε μία γυναικεία απελευθέρωση: με τους άνδρες να έχουν πεθάνει κατά χιλιάδες στο μέτωπο τον Α’ Παγκόσμιο, οι γυναίκες μπήκαν δυναμικά στην αγορά εργασίας (υπήρξαν τα πρώτα “αμιγώς γυναικεία” επαγγέλματα: γραμματείς, τηλεφωνήτριες, πωλήτριες κ.ά.), άρχισαν να οδηγούν, να κόβουν κοντά τα μαλλιά τους και να μειώνουν το μήκος της φούστας τους. Εχουμε αλλαγές ακόμη και στη μουσική: από τη μια ο Αττίκ και από την άλλη ο Βαμβακάρης και το ρεμπέτικο και από την τρίτη τα εμβατήρια και από κοντά τα τραγούδια της εργατιάς και των κομμουνιστών. Είχαμε τις Δελφικές Γιορτές του ζεύγους Σικελιανού, με μία στροφή στον νεοκλασικισμό και την αρχαιότητα... Η Αθήνα στον Μεσοπόλεμο ήταν ένα καλειδοσκόπιο τόσο έντονο, που κι εμείς οι ίδιοι σταθήκαμε εκστατικοί. Βρήκαμε απίστευτο αρχειακό υλικό, σε Ελλάδα και εξωτερικό, που δεν έχει ξαναπαρουσιαστεί. Μέσα από αυτό θελήσαμε να πούμε μία ιστορία που δεν έχει φωτιστεί ίσως, οπτικοακουστικά έστω, όσο θα μπορούσε: αυτή της καθημερινής ζωής στην πρωτεύουσα με μία εξαιρετικά ταραγμένη πολιτικά και μεταμορφωτική κοινωνικά και πολιτισμικά περίοδο για τη χώρα».
Αυτά ακούσαμε από τους ομιλητές και μείναμε και οι ίδιοι το αυτό εκστατικοί σαν να παρακολουθήσαμε τμήμα του ντοκιμαντέρ. Που θα λέγαμε πως δεν πρέπει να χάσει ούτε ένας κάτοικος της πόλης που να μην το δει. Πραγματικά αποκαλυπτικό και βαθιά διδακτικό, δίχως ίχνος διδακτισμού. Οπως είπε και η ίδια η κ. Ηλιού, μαζί με τον κ. Κιτροέφ: «Η καλύτερη ιστορία είναι αυτή που “λέει” μια ιστορία και όχι αυτή που διδάσκει».
ℹ️ Το ντοκιμαντέρ διάρκειας 90’ θα προβληθεί το τριήμερο Παρασκευή 17/1 έως και την Κυριακή 19/1 στις 20.00, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Γενική είσοδος: 10 ευρώ. Πληροφορίες/εισιτήρια: www.megaron.gr. Η παραγωγή ανήκει στην εταιρεία Πρωτέας/Proteus NY Inc. Μοντάζ, sound design: Αλίκη Παναγή. Μουσική: Κατερίνα Πολέμη. Ομιλητές: Roderick Beaton, Αλέξανδρος Κιτροέφ, Katherine Fleming, Λεωνίδας Εμπειρίκος, Jim Wright, Χριστίνα Κουλούρη, Νίκος Βατόπουλος, Λάμπρος Λιάβας, Τζελίνα Χαρλαύτη.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας