Οταν ένα ιρανικό ριάλιτι συγχωρεί φόνους

Το Ιράν δεν σταματάει να μας εκπλήσσει. Η κοινωνία του, γεμάτη σουρεαλιστικές καμιά φορά αντιφάσεις, και κυρίως το σινεμά του, ακόμα κι όταν δεν έχει παρά να γυρίσει ένα κλασικό κοινωνικό-δικαστικό δράμα. Κι όμως.

Πίσω από τον μελοδραματικό τίτλο «Γιάλντα, η νύχτα της συγχώρεσης» του Μασούντ Μπακσί, που βγαίνει την επόμενη Πέμπτη στα θερινά από τη «weird wave», φορτωμένη βραβεία (Καλύτερη Ξενόγλωσση Ταινία του Sundance 2020), κρύβεται ένα δυναμικό, τολμηρό και αμείλικτο πορτρέτο της σύγχρονης ιρανικής κοινωνίας. Που μπορεί να επιτρέπει σε προβληματικές παραδόσεις, όπως στον «προσωρινό γάμο», να επιβιώνουν νομίμως και συγχρόνως να δίνει σε κανονικά ριάλιτι σόου, με γοητευτικούς άνδρες παρουσιαστές και γκλαμουριά, τη δυνατότητα να σώζουν ζωές καταδικασμένων σε θάνατο!

Εντάξει, θα μας τα πει και ο ίδιος ο Μπακσί, πήρε ελευθερίες - αυτό σημαίνει τέχνη. Δεν αντέγραψε μια πραγματικότητα, την εκμεταλλεύτηκε, την τράβηξε στα άκρα για να δείξει ακόμα πιο καθαρά το προβληματικό της πρόσωπο. Η ιστορία που διηγείται, αφορά την 20χρονη Μαριάμ, που παντρεύτηκε με προσωρινό γάμο τον πλούσιο και ηλικιωμένο Νάσερ, για να τον σκοτώσει κατά λάθος, να καταδικαστεί σε θάνατο και τώρα να πρέπει, στη διάρκεια του ριάλιτι σόου «The Joy of Forgiveness», να κερδίσει μπροστά σε εκατομμύρια θεατές μια συγχώρεση από τη σκληρή, γεμάτη μίσος και ταξική αλαζονεία, κόρη του μακαρίτη.

• Πώς ξεκίνησε η ταινία; Η πρώτη σας σκέψη ήταν μια νέα γυναίκα που καταδικάζεται για τη δολοφονία του συζύγου της ή μήπως αυτή η περίεργη εκπομπή στην τηλεόραση, όπου έχει την ευκαιρία να σωθεί με μια συγχώρεση από την οικογένειά του;

Η πρώτη φορά που σκέφτηκα να κάνω την ταινία ήταν αφού είδα μια σειρά από ντοκιμαντέρ για γυναίκες που έχουν καταδικαστεί για τη δολοφονία του συζύγου τους. Χρόνια αργότερα αποφάσισα να πω την ιστορία μου μέσα από το πλαίσιο ενός ριάλιτι σόου, γιατί είδα στην ιρανική τηλεόραση μια παρόμοια εκπομπή. Ετσι, το «Γιάλντα» δεν είναι μόνο μια ταινία για τις γυναίκες, τη ζήλια και τον μισογυνισμό που υπάρχει ακόμα και ανάμεσά τους ή απλώς ένα οικογενειακό δράμα. Είναι και μια ταινία για τα μίντια και τη δικαιοσύνη.

• Μα είναι δυνατόν να υπάρχει στο Ιράν μια τηλεοπτική εκπομπή έστω ανάλογη με τη δική σας;

Υπήρχε, αλλά ήταν κάπως διαφορετική. Σ’ αυτήν προσκαλούσαν έναν εγκληματία και την οικογένεια του θύματός του μαζί, σε ζωντανό πρόγραμμα, αλλά μόνο αν πρώτα τον είχαν συγχωρέσει και είχε επικυρωθεί επίσημα η συγγνώμη τους από τη Δικαιοσύνη. Παρ’ όλα αυτά, στην καρδιά της εκπομπής βρισκόταν η έννοια της συγχώρεσης.

Προφανώς για το δικό μου ριάλιτι, το «Joy of Forgiveness», πήρα ελευθερίες, πρόσθεσα και ανέπτυξα δραματικές λεπτομέρειες. Το έκανα τόσο ρεαλιστικά, που πολλοί κριτικοί κινηματογράφου με κατηγόρησαν ότι μιμούμαι την τηλεόραση. Το εξέλαβα, αντίθετα, σαν κομπλιμέντο για τους ηθοποιούς και το συνεργείο μου. Γιατί έκαναν τους πάντες να πιστεύουν ότι παρακολουθούν μια αυθεντική, πραγματική ιστορία. Αλλά η μεγαλύτερη ικανοποίησή μου ήταν ότι αμέσως μετά την προβολή της ταινίας μου η τηλεόραση διέκοψε την εκπομπή που με είχε εμπνεύσει, κι ας είχε τεράστια επιτυχία, κι ας την έβλεπαν εκατομμύρια θεατές.

• Πώς θα εξηγούσατε σε ένα δυτικό κοινό ότι σε μια χώρα σαν τον Ιράν με θανατική ποινή, αυστηρούς θρησκευτικούς νόμους και πίστη στο «οφθαλμόν αντί οφθαλμού» είναι δυνατόν μια γυναίκα που έχει καταδικαστεί σε θάνατο για φόνο να σώζεται, φτάνει να τη συγχωρέσει η οικογένεια του θύματός της; Μοιάζει σουρεαλιστικό.

Κι όμως. Δίνεται σε έναν εγκληματία η δυνατότητα να συγχωρεθεί από την οικογένεια του θύματός του, σε μια χώρα που κυριαρχεί ο νόμος του «οφθαλμόν αντί οφθαλμού». Ξέρω ότι θα σας φανεί πολύ περίεργο, αλλά όταν γύριζα την ταινία ανακάλυψα ότι το ιρανικό υπουργείο Δικαιοσύνης, αλλά και οι ίδιοι οι δικαστές, είναι οι πρώτοι που εκλιπαρούν τις οικογένειες των θυμάτων να συγχωρέσουν τον ένοχο! Σε γενικές γραμμές, η δικαιοσύνη και η έννοια της τιμωρίας είναι κάτι το πολύ σύνθετο και σχετικό, όχι μόνο στο Ιράν, αλλά σε ολόκληρο τον κόσμο. Γι’ αυτό και αποτελούν αντικείμενα έρευνας και μελέτης από στοχαστές και φιλοσόφους.

• Τι ακριβώς είναι ένας «προσωρινός γάμος»; Είναι συνηθισμένος και νόμιμος;

Είναι μια παράδοση που γίνεται αποδεκτή από τον νόμο, αλλά που πια σπάνια συμβαίνει στις μεγάλες πόλεις και στις οικογένειες της μεσαίας τάξης. Ενας άνδρας μπορεί να παντρευτεί μια γυναίκα για ένα προκαθορισμένο χρονικό διάστημα και μετά να την αφήσει, χωρίς καμία συνέπεια. Και έτσι ένας πλούσιος και γέρος μπορεί να παντρευτεί μια φτωχιά νέα, που ψάχνει για μια ζωή με πολυτέλειες. Δεν συμβαίνει, νομίζω, μόνο στο Ιράν.

• Εχουμε δει σπουδαίες ιρανικές ταινίες που θίγουν την κατάσταση των γυναικών. Εσείς εμπλουτίζετε την εικόνα συνδέοντάς την με θέματα ταξικών διαφορών, απληστίας, κυνισμού, μια πολύ άγρια εικόνα της ιρανικής κοινωνίας. Υπήρξαν αντιδράσεις για την ταινία σας;

Οι Ιρανοί κριτικοί άρχισαν να αντιμετωπίζουν σοβαρά και να υπολογίζουν την ταινία μου μόνο μετά τα βραβεία της σε διεθνή φεστιβάλ και την επιτυχημένη έξοδό της στην Ευρώπη. Και ελάχιστοι από αυτούς, κυρίως ανεξάρτητοι κριτικοί, την κατάλαβαν και την επαίνεσαν. Οι Ιρανοί κριτικοί έχουν συνήθως μια περίεργη στάση απέναντι στις ιρανικές ταινίες. Και μια ταινία σαν το «Yalda» θέλει χρόνο για να κατανοηθεί και να κριθεί γι’ αυτό που είναι και όχι για το ποιος είναι ο σκηνοθέτης ή ο παραγωγός της.

• Αισθάνεστε ελεύθερος να κάνετε σινεμά στο Ιράν;

Προσπαθώ να δημιουργώ έναν ελεύθερο, προσωπικό χώρο όπου να μπορώ να κάνω τη δουλειά μου, είναι κάτι που Ιρανοί σκηνοθέτες έμαθαν να το κάνουν καλά. Το πιο σημαντικό είναι να είσαι δημιουργικός σε πείσμα των δυσκολιών, που υπάρχουν παντού, σε πολλές διαφορετικές χώρες.