Eνα κινεζικό νέο Μπρέτον Γουντς;

Μέσα σ’ όλα τα τραγικά που έχει κάνει ο Τραμπ, έκανε κι ένα καλό: διέλυσε κάθε αυταπάτη ότι η διεθνής οικονομία μπορεί να παραμείνει όσο ανισόρροπη ήταν τις τελευταίες δεκαετίες. Είτε θα εξισορροπηθούν τα γιγαντιαία ελλείμματα κάποιων και τα θεόρατα πλεονάσματα άλλων, είτε το διεθνές σύστημα θα καταρρεύσει με τρόπο που θα κάνει το Κραχ του 2008 να θυμίζει παιδική απογευματινή. Το μόνο ερώτημα, συνεπώς, που αξίζει να τεθεί είναι: Ποιος μπορεί να κάνει τι για να βοηθήσει στην άρση των ανισορροπιών που βλάπτουν την Παγκόσμια Πλειοψηφία (τον αναπτυσσόμενο κόσμο) και αυξάνουν το φάσμα του φασισμού στην Παγκόσμια Μειονότητα (τις δυτικές οικονομίες);

Ξέρουμε ποιος δεν έχει τα φόντα –ούτε τη δύναμη ούτε τη βούληση– να συμβάλει στην επανεξισορρόπηση του κόσμου: η Ευρωπαϊκή Ενωση. Ο λόγος εντοπίζεται στην ανόητη διαχείριση της αναπόφευκτης κρίσης του σαθρού ευρώ, η οποία είχε ως αποτέλεσμα τη μόνιμη οικονομική στασιμότητα και τον πολιτικό κατακερματισμό της Ε.Ε.

Γνωρίζουμε επίσης ποιος δεν θέλει να συμβάλει στην επανεξισορρόπηση του κόσμου: οι ΗΠΑ. Ενώ ο υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ, Σκοτ Μπέσεντ, μιλάει με λυρισμό για την επανεξισορρόπηση του εμπορίου και των ροών κεφαλαίων, η κυβέρνηση Τραμπ ενδιαφέρεται μόνο για τους αντιφατικούς στόχους, αφενός της υποτίμησης του δολαρίου και αφετέρου της προσέλκυσης ακόμη μεγαλύτερων ποσοτήτων κεφαλαίου στις Ηνωμένες Πολιτείες - μια αντίφαση που μπορεί να επιλυθεί μόνο μέσω μαζικού καταναγκασμού του υπόλοιπου κόσμου που οι ΗΠΑ δεν έχουν ούτε τη δύναμη ούτε την πειθαρχία να επιβάλουν.

Ποιος απομένει; Η Κίνα. Στην ευχέρεια του Πεκίνου είναι να ιδρύσει παγκόσμιο νομισματικό και εμπορικό σύστημα, με πολλά κοινά με το σύστημα Μπρέτον Γουντς (1944-1971), χωρίς τις ΗΠΑ ή την Ε.Ε., ξεκινώντας με βάση τις BRICS+ στις οποίες σταδιακά θα προσέλθουν κι άλλες χώρες. Για να μην παρεξηγηθώ, η πρότασή μου εδώ δεν είναι ότι η Κίνα μπορεί ή πρέπει να γίνει ο εναλλακτικός παγκόσμιος ηγεμόνας αντιγράφοντας το σύστημα Μπρέτον Γουντς όπως εκείνο λειτουργούσε. Οχι, η πρότασή μου είναι ότι η Κίνα θα πρέπει να οικοδομήσει ένα πραγματικά πολυμερές σύστημα, πιο κοντά στο πνεύμα της πρότασης του Κέινς, την οποία απέρριψε μετ’ επαίνων στη διάσκεψη του Μπρέτον Γουντς η ομάδα του προέδρου Ρούσβελτ προκειμένου να εδραιώσει την ηγεμονία της Αμερικής.

Πώς μπορεί να λειτουργήσει αυτό το νέο Μπρέτον Γουντς ως γνήσιο πολυμερές σύστημα που βασίζεται στη μη ηγεμονία και το αμοιβαίο όφελος; Για να αντιμετωπιστεί η τάση των διεθνών αγοραίων εμπορικών ανταλλαγών προς μεγάλα ελλείμματα και μεγάλα πλεονάσματα, ο Kέινς πρότεινε ένα σύστημα όπου το βάρος της προσαρμογής θα πέφτει συμμετρικά τόσο στις ελλειμματικές όσο και στις πλεονασματικές χώρες. Ιδού πώς θα μπορούσε να λειτουργεί ένα τέτοιο σύστημα.

Οι συμμετέχουσες χώρες διατηρούν τα δικά τους νομίσματα και τις δικές τους κεντρικές τράπεζες. Ολες οι εμπορικές και κεφαλαιακές ροές μεταξύ των χωρών εκφράζονται σε κοινή ψηφιακή λογιστική μονάδα - ας την ονομάσουμε kosmo. Η κεντρική τράπεζα κάθε χώρας τηρεί λογαριασμό αποθεμάτων σε kosmo σε κάποιο κοινό ίδρυμα (π.χ. στη Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα των BRICS) που εκδίδει το kosmo βάσει ενός διαφανούς ψηφιακού συστήματος blockchain κι ενός αλγορίθμου που προσαρμόζει τη διεθνή ποσότητα μονάδων kosmo με προσυμφωνημένο τρόπο σε σχέση με τον όγκο του παγκόσμιου εμπορίου, επιτρέποντας επίσης την αυτόματη αύξηση της ποσότητας των kosmo σε περιόδους διεθνούς ύφεσης.

Οι αγορές συναλλάγματος θα λειτουργoύν όπως και τώρα, ενώ η συναλλαγματική ισοτιμία μεταξύ του kosmo και των διαφόρων νομισμάτων θα μεταβάλλεται όπως σήμερα μεταβάλλεται η ισοτιμία της λογιστικής μονάδας του ΔΝΤ (των SDRs) με το δολάριο, το ευρώ κ.λπ. Η διαφορά, βέβαια, είναι ότι, στο πλαίσιο του νέου Μπρέτον Γουντς, όλες οι πληρωμές μεταξύ των συμμετεχουσών χωρών θα περνούν μέσω του λογαριασμού kosmo των κεντρικών τους τραπεζών.

Μέχρι στιγμής, τίποτα από τα πιο πάνω δεν μετριάζει την υποκείμενη τάση για δημιουργία διεθνών ανισορροπιών (μεγάλα εμπορικά ελλείμματα και πλεονάσματα). Ωστόσο, αυτό το νέο θεσμικό πλαίσιο επιτρέπει δύο βασικές παρεμβάσεις που όχι μόνο θα περιορίσουν τις ανισορροπίες αλλά και θα ξεκλειδώσουν σημαντικές δυνατότητες για κοινή ανάπτυξη. Ονομάζω αυτές τις δύο παρεμβάσεις Εισφορά (Levy) και Χρέωση (Charge):

● Εισφορά: Ο λογαριασμός σε kosmo κάθε χώρας χρεώνεται ένα ποσό kosmo ανάλογο με το εμπορικό της έλλειμμα ή (συμμετρικά) πλεόνασμα. Τα ποσά αυτά μεταβιβάζονται αυτόματα σε Κοινό Αναπτυξιακό Ταμείο (ΚΑΤ) που τηρείται στο πολυμερές ίδρυμα το οποίο εκδίδει το kosmo.

● Χρέωση: Κάθε φορά που οι ροές χρήματος μεταξύ μιας χώρας και μιας άλλης επιταχύνονται απότομα (προφανώς καιροσκοπικά), τα ιδιωτικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα που διακινούν αυτά τα κεφάλαια αυτόματα καταβάλλουν στο ίδιο Κοινό Ταμείο, το ΚΑΤ, ένα ποσοστό (σε kosmo) ανάλογο της επιτάχυνσης της ροής κεφαλαίων – κάτι που θυμίζει την αύξηση της τιμής που πληρώνουμε σε εταιρείες όπως η Uber ή αεροπορικές εταιρείες σε περιόδους αιχμής.

Το σκεπτικό της Εισφοράς είναι να παρακινεί τις κυβερνήσεις των πλεονασματικών χωρών να ενισχύσουν τις εγχώριες δαπάνες και επενδύσεις τους ενώ, παράλληλα, να δίνει κίνητρα στις ελλειμματικές χώρες να κάνουν κράτει στις εισαγωγές. Οι αγορές συναλλάγματος θα το λάβουν αυτό υπόψη τους, προσαρμόζοντας ταχύτερα τις συναλλαγματικές ισοτιμίες ως απάντηση στις ανισορροπίες του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών και συγκρατώντας μεγάλο μέρος των κεφαλαιακών ροών που σήμερα εντείνουν τις ανισορροπίες. Οσον αφορά τη Χρέωση, στόχος της είναι να τιμωρεί τις κερδοσκοπικές εισροές ή εκροές κεφαλαίων, αυτόματα, χωρίς καμία εμπλοκή γραφειοκρατίας ή πολιτικών προσώπων.

Ξαφνικά, οι συμμετέχουσες χώρες θα έχουν αποκτήσει όχι μόνο ένα σύστημα εξισορρόπησης αλλά κι ένα Κοινό Ταμείο, το ΚΑΤ, η δημιουργία του οποίου επιτυγχάνει δύο στόχους ταυτόχρονα: εξισορροπεί το παγκόσμιο εμπόριο και δημιουργεί νέα χρηματοδότηση για τη Δίκαιη Πράσινη Μετάβαση σε πλανητική κλίμακα.

****

Είναι κάτι τέτοιο εφικτό; Σίγουρα είναι. Η Κίνα διαθέτει το εμπορικό δίκτυο, την οικονομική επιφάνεια αλλά και την απαιτούμενη τεχνολογία, ιδίως την τεχνογνωσία σε εξελιγμένα ψηφιακά συστήματα πληρωμών. Την ίδια στιγμή, ο υπόλοιπος κόσμος έχει την επείγουσα ανάγκη για ένα εμπορικό σύστημα που δημιουργεί σταθερότητα και, αντί για ανισορροπίες και εκμετάλλευση, προωθεί την αμοιβαία ευημερία.

Δεν θα ήταν υπέροχη ειρωνεία αν το τραμπικό Δόγμα του Σοκ, το οποίο ο υπουργός Οικονομικών του το δικαιολογεί ως προσπάθεια εξισορρόπησης της παγκόσμιας οικονομίας, οδηγούσε την Κίνα στο να αποδεχτεί την πρόκληση, συντονιζόμενη με χώρες σε όλο τον κόσμο, όχι μόνο με τις BRICS, να οικοδομήσει το πολυμερές σύστημα που είχε οραματιστεί ο Κέινς το 1944, αλλά το οποίο απορρίφθηκε ώστε οι Ηνωμένες Πολιτείες να κυριαρχήσουν στον κόσμο για άλλες οκτώ δεκαετίες;

* Το άρθρο αυτό αποτελεί απόδοση στα ελληνικά της μηνιαίας στήλης του Γ. Βαρουφάκη στο ειδησεογραφικό πρακτορείο Quangcha στη Σανγκάη.