Η δύναμη των πραγμάτων.

- Οι άνθρωποι πεθαίνουν ενώ τα πράγματα τους εξακολουθούν να «ζουν».

Με την ευκαιρία της έκθεσης στο Λούβρο από 12 Οκτωβρίου 2022 έως 23 Ιανουαρίου 2023. Η έκθεση ονομαζόταν Les Choses ( Τα πράγματα).

Ο όρος Νεκρή Φύση αναφέρεται σε έργα τέχνης που απεικονίζουν  φυσικά ή τεχνητά άψυχα πράγματα.

Έχουμε, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, Νεκρές Φύσεις με ρεαλιστικό ή συμβολικό τρόπο. Στις αρχαίες κοινωνίες της Αιγύπτου και της Μεσοποταμίας συμβολίζουν το ιερό -  θεϊκό στοιχείο, την ανθρώπινη δύναμη, τη μεταθανάτια ζωή, την καθημερινότητα, την εργασία, την αγάπη..

Το σχήμα, το χρώμα, το μέγεθος των πραγμάτων τράβηξαν την προσοχή των ανθρώπων από την αρχή της ύπαρξης τους.

Σε άλλες περιπτώσεις έχουν συμβολικό χαρακτήρα όπως το μήλο της Εύας, το πιάτο φακές ή ο κρίνος της Παναγίας ο οποίος υπογραμμίζει την αγνότητα της Παρθένου Μαρίας.

Στα τέλη της Αναγέννησης οι Νεκρές Φύσεις αποτελούν ένα ξεχωριστό είδος( στυλ), ζωγραφικής και γίνονται περιζήτητες στο φιλότεχνο κοινό. Η ελαιογραφία αποδίδει άριστα και πολύ ρεαλιστικά τις συνθέσεις των Νεκρών Φύσεων.

17ος αιώνας. Ο «χρυσός» αιώνας της ζωγραφικής του Μπαρόκ και των Νεκρών Φύσεων.

 Διαπρεπείς Ακαδημαϊκοί και άνθρωποι των γραμμάτων και των Τεχνών στις αρχές του 17ου αιώνα, όπως ο Andrea Sacchi , θεωρούσαν ότι η ζωγραφική  της νεκρής φύσης δεν είχε τη «βαρύτητα» που αξίζει η ζωγραφική ώστε να θεωρείται σπουδαία. 

«Ο καλλιτέχνης που ζωγραφίζει τέλεια τοπία είναι σπουδαιότερος  από έναν άλλο που ζωγραφίζει φρούτα, λουλούδια ή θαλασσινά αντικείμενα,. Αυτός που ζωγραφίζει ζωντανά ζώα είναι πιο αξιόλογος από εκείνους που αναπαριστούν μόνο νεκρά ζώα και  πράγματα χωρίς κίνηση. Ο  άνθρωπος  που είναι το τελειότερο έργο του Θεού  όταν  γίνεται μιμητής του Θεού αναπαριστώντας ανθρώπινες μορφές, είναι βέλτιστος των άλλων...».

Δήλωση του1667 από τον  André Félibien. Ιστορικού, αρχιτέκτονα και θεωρητικού Τέχνης.. Κλασική δήλωση της ιεραρχίας των ειδών ζωγραφικής. Ο André Félibien κατατάσσει τα είδη της ζωγραφικής: Πρώτα τοποθετεί την ανθρώπινη αναπαράσταση μετά την ζωγραφική ζωντανών ζώων ακολούθως  το τοπίο και τέλος τις νεκρές φύσεις.

Στα τέλη του 19ου  και στις αρχές του 20ου αιώνα εμπνευσμένοι καλλιτέχνες ,όπως ο Σεζάν και ο Πικάσσο δίνουν άλλη κατεύθυνση στις απεικονίσεις της Νεκρής Φύσης. Ζωγραφίζουν τα άψυχα αντικείμενα για να μελετήσουν νέους τρόπους απόδοσης της σύνθεσης, του χρώματος, της φόρμας..

Η ευκολία που προσφέρουν αυτά τα άψυχα «μοντέλα» τα έκανε ελκυστικά για τις αναζητήσεις και την τελειοποίηση της τεχνικής των καλλιτεχνών.

Μερικές Νεκρές Φύσεις που έμειναν στην Ιστορία της Τέχνης από την αρχαιότητα μέχρι τον «χρυσό» 17ο αιώνα μ. Χ.

-Αιγυπτιακή ταφική στήλη της  12ης δυναστείας,  Φαραώ Αμενεμχέτ Α`. 1991- 1962 π.Χ.  από την Άβυδο. Ασβεστόλιθος επιζωγραφισμένος. Παράσταση ανδρός αξιωματούχου με όνομα Σενουσρέτ. Στη στήλη απεικονίζεται ο νεκρός Σενουσρέτ, μια επιγραφή και νεκρή φύση με αγγεία, κυνήγι, φρούτα, λαχανικά, λουλούδια κ.α. Χρονολογείται το 1970 π.Χ. και μας υπενθυμίζει τη δύναμη των πραγμάτων. Στη στήλη αυτή οι επιγραφές  αναφέρουν ότι ο αξιωματούχος αυτός άνδρας  που έχει ταφεί εκεί, υπήρξε σπουδαίος κρατικός λειτουργός,  εκπλήρωσε τις υπηρεσίες του με υποδειγματικό τρόπο και έτσι εξασφάλισε αφθονία αγαθών και στη μεταθανάτια ζωή. Τα αγαθά αυτά εικονίζονται στο ανάγλυφο. Το χέρι του εικονιζόμενου ακουμπά αυτά τα αγαθά δείχνοντας ότι του ανήκουν και θα του προσφέρουν αιώνια ευχαρίστηση με  τις αισθήσεις παρούσες: Αφή, όραση, όσφρηση, γεύση, για την επιθυμία κατανάλωσης και παντοτινής απόλαυσης.

 Πίνακες νεκρής φύσης συχνά κοσμούν το εσωτερικό των αρχαίων αιγυπτιακών ταφικών μνημείων. Πίστευαν ότι τα τρόφιμα και τα αντικείμενα που απεικονίζονται εκεί θα γίνονταν, στη μετά θάνατον ζωή, αληθινά και διαθέσιμα για χρήση από τον αποθανόντα. 

-Γυάλινο μπολ με φρούτα και βάζα. Τοιχογραφία από την Πομπηία, ~ 70 μ.Χ., Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Νάπολης. Ιταλία.

-Νεκρή Φύση. Ψάρια, πουλερικά, χουρμάδες και λαχανικά σε ντουλάπι. Ψηφιδωτό, ρωμαϊκό έργο τέχνης, 2ος αιώνας μ.Χ. Από μια βίλα στο Tor Marancia, κοντά στις Κατακόμβες της Domitilla. Μουσείο Βατικανού.

-Hans Memling (1430–1494), Vase of Flowers (1480), Museo Thyssen-Bornemisza, Μαδρίτη . Σύμφωνα με ορισμένους μελετητές το έργο αυτό  έχει πολλούς θρησκευτικούς συμβολισμούς.

Giovanni Ambrogio Figino( 1548-1608).

-Μεταλλικό πιάτο με ροδάκινα και αμπελόφυλλα (1591–94), 21 × 30 cm. Ιδιωτική συλλογή. Το έργο αυτό είναι η μόνη γνωστή νεκρή φύση του Figino.

-Juan Sánchez Cotán( 1560- 1627). 

-Νεκρή φύση με κυνήγι( πουλιά), λαχανικά και φρούτα( φιρίκια). Έργο του 1602. Μουσείο Πράδο, Μαδρίτη.

-Καραβάτζιο(1571 - 1610 ).

-Καλάθι με φρούτα ( 1595–96 ), λάδι σε καμβά, 31 × 47 εκ.

-Jan Brueghel the Elder(1568-1625), Στενός φίλος και  συνεργάτης με τον Πήτερ Πωλ Ρούμπενς. Ήταν οι κορυφαίοι Φλαμανδοί ζωγράφοι τις πρώτες  δεκαετίες του «χρυσού» 17ου αιώνα. Ο Μπρίγκελ ασχολήθηκε με πολλά είδη ζωγραφικής, όπως έργα ιστορίας, νεκρές φύσεις, ζωγραφική λουλουδιών , κυνηγιού, αλληγορικές και μυθολογικές σκηνές, τοπία και θαλασσινά θέματα,, σκηνές μάχης , σκηνές της κόλασης και του κάτω κόσμου. Ήταν ένας σημαντικός καινοτόμος που εφηύρε νέους τύπους ζωγραφικής, 

 Μπουκέτο (1599). Του  Jan Brueghel the Elder. Κάποια  από τα πρώτα έργα  Νεκρής Φύσης ήταν πίνακες λουλουδιών από Ολλανδούς ζωγράφους της Αναγέννησης. Η ζωγραφική Νεκρής Φύσης, συμπεριλαμβανομένων των vanitas*, ως ιδιαίτερο είδος, πέτυχε τη μεγαλύτερη ακμή της στη «Χρυσή» Εποχή της ολλανδικής τέχνης. 

* Vanitas  «ματαιοδοξία, κενότητα, ματαιότητα, παροδικότητα»  είναι ένα συμβολικό έργο τέχνης που υπογραμμίζει  τη σύντομη ζωή,  τη ματαιότητα της, την αχρηστία  των απολαύσεων, και τη βεβαιότητα του θανάτου. Συχνά αντιπαραβάλλει  σύμβολα πλούτου και σύμβολα του εφήμερου( χρήματα, κοσμήματα, ομορφιά..)  με σύμβολα  του θανάτου( νεκροκεφαλές..). H  χριστιανική θέση είναι ότι τα γήινα αγαθά, ο πλουτισμός και οι απολαύσεις είναι παροδικά και άχρηστα. Οι πιο γνωστές  Vanitas δημιουργήθηκαν στις Κάτω Χώρες του 16ου και 17ου αιώνα.

-Vanitas του Antonio de Pereda( 1611- 1678).

-Ελαιογραφία σε καμβά. Μουσείο Kunsthistorisches. Έργο ~ 1634.

Ένα προδρομικό έργο των Vanitas είναι η επιτύμβια, ενεπίγραφη στήλη της Ηγησούς από τον Κεραμεικό Αθηνών, έργο ~ του 419 π.Χ. Η Ηγησώ ήταν κόρη του Προξένου που έμεινε στην ιστορία γνωστή από την ανάγλυφη παράστασή της σε επιτύμβια στήλη ιδιαιτέρου κάλλους και αισθητικής. Η επιτύμβια στήλη εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο  Αθηνών.

Η θεραπαινίδα της Ηγησούς κρατά στα χέρια κοσμηματοθήκη από την οποία η Ηγησώ έχει μόλις ανασύρει ένα κόσμημα.  Η βαθιά μελαγχολία είναι διάχυτη στα πρόσωπά των δύο κοριτσιών. Ο γλύπτης έχει δώσει την τραγικότητα του θανάτου της Ηγησούς τη νεκρική σιγή με εκφραστικότητα. Η Ηγησώ στο ανάγλυφο αυτό μοιάζει βέβαιη ότι δεν θα ξαναφορέσει τα αγαπημένα της κοσμήματα και θλιμμένη τα αποχαιρετά.

-Francisco de Zurbaran, 1591 – 1664. Ισπανός ζωγράφος του 17ου αιώνα( Μπαρόκ). Είναι γνωστός  για τους θρησκευτικούς του πίνακες που απεικονίζουν μοναχούς, μοναχές και μάρτυρες, καθώς και για τις Νεκρές Φύσεις.  Ο Zurbarán απέκτησε το παρατσούκλι "Ισπανός Καραβάτζιο ", λόγω της  χρήσης του chiaroscuro* στο οποίο διέπρεψε. Ήταν ο πατέρας του ζωγράφου Juan de Zurbarán . 

-Νεκρή φύση( Bodegon) με λεμόνια, πορτοκάλια (που καλύπτονται με ανθισμένα κλαδιά πορτοκαλιάς) και δίσκο με κούπα και τριαντάφυλλο. Ελαιογραφία του 1633. Μουσείο Norton Simon, Πασαντία, Καλιφόρνια, Η.Π.Α.

-Νεκρή φύση(Bodegon) με τρία κεραμικά αγγεία και ένα μεταλλικό μέσα σε επίσης μεταλλικό πιάτο. Ελαιογραφία σε καμβά του 1636.Μουσείο Πράδο, Μαδρίτη.

* Chiaroscuro: είναι η χρήση έντονων αντιθέσεων φωτεινού - σκούρου, που επηρεάζουν  ολόκληρη  τη σύνθεση.

-Juan de Zurbarán(1620–1649), ήταν Ισπανός ζωγράφος του μπαρόκ . Γιος του Francisco de Zurbaran.

Το 1641 παντρεύτηκε τη Mariana de Cuadros, κόρη ενός πλούσιου εμπόρου, που πέθανε αμέσως μετά. Η καριέρα του Juan de Zurbarán συντομεύτηκε από τον πρόωρο θάνατό του σε ηλικία 29 ετών. Προσβλήθηκε από την πανούκλα κατά τη διάρκεια της επιδημίας που αποδεκάτισε τη Σεβίλλη το 1649. Η ολέθρια πανούκλα είχε θύματα πολλά από τα αδέλφια του ζωγράφου.

-Νεκρή φύση με φρούτα και καρδερίνα. ~ 1640. Ελαιογραφία σε καμβά. Μuseu Nacional d'Art de Catalunya,

-Νεκρή φύση. Μήλα σε μεταλλικό πιάτο και άνθη πορτοκαλιάς.  ~ 1640. .Ελαιογραφία σε καμβά. 60 x 40 c.m. Ιδιωτική συλλογή.

Willem Kalf, 1619–1693, ένας από τους πιο εξέχοντες Ολλανδούς ζωγράφους νεκρής φύσης του 17ου αιώνα, της Ολλανδικής Χρυσής Εποχής..

-Νεκρή φύση, Ρόδι ανοιγμένο πάνω σε λευκό ύφασμα, μεταλλικό πιάτο με λεμόνι και ελιές, μαχαίρι, ψωμί, ποτήρι κρασιού, κανάτα κρασιού, ψηλό κεραμικό αγγείο με μυθολογικές και συμβολικές παραστάσεις  και πολλά ακόμη αντικείμενα. λάδι σε καμβά, Μουσείο J. Paul Getty

-Giovanna Garzoni,1600–1670. Ιταλίδα ζωγράφος της περιόδου του Mπαρόκ . Ξεκίνησε την καριέρα της ζωγραφίζοντας θρησκευτικά, μυθολογικά και αλληγορικά θέματα, αλλά κέρδισε τη φήμη για τις νεκρές φύσεις και τα βοτανικά της θέματα ζωγραφισμένα με τέμπερα και ακουαρέλα. Τα έργα της επαινέθηκαν για την ακρίβεια, την ισορροπία και τον ρεαλισμό των αντικειμένων που απεικονίζονται. 

-Νεκρή φύση με κιτρολέμονα σε πιάτο, 1640, τέμπερα σε βελούδο, Μουσείο J. Paul Getty , Pacific Palisades, Λος Άντζελες, Καλιφόρνια.

 Diego Velázquez, 1599-1660. Ισπανός ζωγράφος. Ο κορυφαίος καλλιτέχνης στην αυλή του Φιλίππου Δ΄ βασιλιά της Ισπανίας και της Πορτογαλίας. Ο διαπρεπέστερος καλλιτέχνης της Ισπανικής Χρυσής Εποχής. Εκτός από τις πολυάριθμες αποδόσεις σκηνών ιστορικής και πολιτιστικής σημασίας, ζωγράφισε δεκάδες πορτρέτα της ισπανικής βασιλικής οικογένειας και των κοινών κατοίκων, με αποκορύφωμα το αριστούργημα του Las Meninας, το 1656.

-Old Woman Frying Eggs,1618,  ελαιογραφία σε καμβά, 1.005 x 1,195 μ.  Εθνική Πινακοθήκη της Σκωτίας. Είναι ένα από τα παλαιότερα έργα  bodegón( νεκρής φύσης).

Ο Sir Peter Paul Rubens, 1577 –  1640, ήταν Φλαμανδός καλλιτέχνης και διπλωμάτης από το Δουκάτο της Μπραμπάντ στη Νότια Ολλανδία, το σημερινό Βέλγιο. Θεωρείται ο καλλιτέχνης με τη μεγαλύτερη επιρροή στην περίοδο του Μπαρόκ. Έδωσε έμφαση στην κίνηση, στο χρώμα, στον αισθησιασμό και στο δραματικό στυλ.

-Diana Returning from the Hunt , αντικείμενα νεκρής φύσης από τον Ρούμπενς ~ 1615. Ελαιογραφία σε καμβά. 1.36 x.0.84μ. Staatliche Kunstsammungen, Δρέσδη.

Rembrandt Harmenszoon van Rijn, 1606 - 1669, απλά γνωστός ως Ρέμπραντ. Ολλανδός ζωγράφος , χαράκτης και σχεδιαστής της Χρυσής Εποχής   (17ος αιώνα). Καινοτόμος και ιδιαίτερα παραγωγικός. Θεωρείται  ένας από τους μεγαλύτερους εικαστικούς καλλιτέχνες στην ιστορία της τέχνης και ο πιο σημαντικός Ολλανδός καλλιτέχνης όλων των εποχών

-Νεκρή φύση με δύο παγώνια και ένα κορίτσι, 1639,. Ελαιογραφία σε καμβά, 1.45 x 1.355μ,Rijksmuseum: (Κρατικό Εθνικό Μουσείο της Ολλανδίας στην πρωτεύουσα της χώρας Άμστερνταμ).

1*. Αρχιτέκτων. Ιστορικός Αρχιτεκτονικής. Ιστορικός Τέχνης.