Η «εύθραυστη» Βόρεια Μακεδονία

Αυτές τις ατέλειωτες βδομάδες που η ατομική μας υπόσταση απειλείται από τον κορονοϊό και η εθνική μας από την Τουρκία ήταν αναμενόμενο να περάσει στα ψιλά της ειδησεογραφίας το βουλγαρικό βέτο στην ένταξή της Βόρειας Μακεδονίας στην Ευρωπαϊκή Ενωση.

Με το βέτο αυτό η κυβέρνηση της Βουλγαρίας αξιοποιεί, και αυτή με τη σειρά της, την ιδιότητα του μέλους της Ε.Ε για να εξασφαλίσει ανταλλάγματα σχετικά με πτυχές της βορειομακεδονικής συνταγματικής ταυτότητας που θίγουν εθνικές ευαισθησίες της. Στις αρχές του 1992 η Βουλγαρία ήταν η πρώτη χώρα στον κόσμο που αναγνώρισε τη Βόρεια Μακεδονία με το συνταγματικό της όνομα «Δημοκρατία της Μακεδονίας». Δεν αναγνώρισε όμως τη Μακεδονική ταυτότητα διότι κατά τη βουλγαρική αντίληψη ο όρος Μακεδών σημαίνει τον υποδουλωμένο Βούλγαρο που δεν εντάχθηκε στο ελεύθερο βουλγαρικό κράτος και η Μακεδονική διάλεκτος ανήκει στην ευρύτερη βουλγαρική γλώσσα.

Για να ικανοποιήσει τώρα τη Βουλγαρία ο Ζάεφ προχώρησε στην αφαίρεση πινακίδων από μνημεία της χώρας που αναφέρονταν στη «φασιστική βουλγαρική κατοχή» και δήλωσε ότι η πάλαι ποτέ Γιουγκοσλαβία «διαίρεσε» τους λαούς της Βουλγαρίας. Ακολούθησαν έντονες αντιδράσεις από ολόκληρο το πολιτικό φάσμα της χώρας που είναι αυτή στιγμή σε εξέλιξη.

Ανάλογα αιτήματα θα μπορούσε να υποβάλει και η Αλβανία επικαλούμενη τον μεγάλο αλβανικό πληθυσμό της Βόρειας Μακεδονίας, εάν ήταν σήμερα μέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης και όχι στην ουρά αναμονής.

Είναι γνωστές οι σχέσεις που διατηρούν και οι δύο αυτές χώρες με την Τουρκία και ως αντίβαρο προς την Αθήνα αλλά και διότι η Αγκυρα τις καλλιεργεί συστηματικά όχι μόνο επενδύοντας στο μουσουλμανικό θρήσκευμα μεγάλου μέρους του πληθυσμού τους, αλλά και αξιοποιώντας τις διακρατικές διαφορές τους με την Ελλάδα.

Πριν από αρκετά χρόνια, τον Μάρτιο του 1994, κυκλοφόρησε το βιβλίο της Μαριλένας Κοππά «Μια Εύθραυστη Δημοκρατία - Η πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας ανάμεσα στο Παρόν και το Μέλλον» (εκδόσεις Παπαζήση). Από αυτό δανείστηκα τον χαρακτηρισμό «εύθραυστη» που χρησιμοποιώ στον τίτλο αυτού του κειμένου. Το βιβλίο εκδόθηκε λίγες εβδομάδες μετά την επιβολή από την τότε ελληνική κυβέρνηση εμπάργκο κατά της ΠΓΔΜ και ενώ είχαν προηγηθεί τα μεγάλα συλλαλητήρια της Θεσσαλονίκης τον Φεβρουάριο του 1992 και της Αθήνας τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους και κινητοποιήσεις της ομογένειας στις ΗΠΑ και αλλού.

Η συγγραφέας ανέλυε σε βάθος τους ιστορικούς, πολιτιστικούς και πολιτικούς παράγοντες που οδήγησαν από τη Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Μακεδονίας, στο πλαίσιο της ενιαίας Γιουγκοσλαβίας, στην ανεξάρτητη Δημοκρατία της Μακεδονίας, την ανάδειξή της σε ανεξάρτητο κράτος, τη δύσκολη συνύπαρξη με το πολυπληθές αλβανικό στοιχείο και τα οράματα μιας Μεγάλης Αλβανίας. Ενα εκθαμβωτικό μωσαϊκό με συνδετικό ιστό τη «Μακεδονική» ταυτότητα που περιελάμβανε και ολίγο Μέγα Αλέξανδρο.

H Μ. Κοππά σταματούσε ένα βήμα πριν από την άσκηση αυστηρής κριτικής στην πολιτική της Ελλάδας απέναντι σε αυτή τη χώρα που στόχευε τον ίδιο τον συνδετικό της ιστό: τη «Μακεδονική» της ταυτότητα. Ομως δεν ήταν απαραίτητο. Ο χαρακτηρισμός «εύθραυστη» την ώρα της επιβολής εμπάργκο τα έλεγε όλα.

Στον πρόλογό μου στο βιβλίο έθετα το ερώτημα: «Είναι οι κίνδυνοι για την εθνική ασφάλεια από την εδραίωση της ΠΓΔΜ στα βόρεια σύνορά μας και το ενδεχόμενο να επιδιώξει στο μέλλον αλυτρωτικές διεκδικήσεις κατά της χώρας μας αρκετά σοβαροί ώστε να καθιστούν την υπονόμευση της κυρίαρχης "εθνότητας" στο κράτος αυτό και συνεπώς την ενίσχυση των αλβανικών και βουλγαρικών στόχων για το διαμελισμό ή/και την απορρόφησή της αντίστοιχα από μια Μεγάλη Αλβανία ή Βουλγαρία;» Και ολοκλήρωνα με μία προτροπή: «Η ελληνική πολιτική ηγεσία θα πρέπει να είναι έτοιμη να εκμεταλλευτεί ευνοϊκές περιστάσεις, να αγνοήσει εθνικιστικές κραυγές και να ρυθμίσει οριστικά τις σχέσεις με τη γειτονική χώρα κατά τρόπο που θα αποθαρρύνει τις αλυτρωτικές της βλέψεις αλλά και θα κατοχυρώνει και θα στηρίζει την εθνική της ανεξαρτησία και εδαφική ακεραιότητα».

Αυτό έγινε. Με μεγάλη δαπάνη εθνικού πολιτικού κεφαλαίου κυρίως εγχώριου αλλά και διεθνούς και με καθυστέρηση 24 ετών. Αλλά έγινε. Με τη Συμφωνία των Πρεσπών. Σημαντική στιγμή της ελληνικής αλλά και της διεθνούς διπλωματίας. Και έτσι δεν χρειάζεται σήμερα, σε στιγμές μεγάλης κρίσης με την Τουρκία, να κοιτάζουμε με αγωνία και προς τον Βορρά. Αλλά η Βόρεια Μακεδονία παραμένει «εύθραυστη».

*Fellow, Πανεπιστήμιο Dalhousie, Χάλιφαξ, Καναδάς