Ενας Τραμπ πριν από τον Ντόναλντ

Οι ΗΠΑ είναι η πατρίδα του Ουάσινγκτον, του Τζέφερσον, του Λίνκολν. Είναι η χώρα όπου διαμορφώθηκε ένας βασικός τύπος του αστικού συστήματος δημοκρατικής διακυβέρνησης, όπου είδε το φως ένα πολιτισμικό μόρφωμα επηρεασμένο από τις αξίες του Διαφωτισμού.

Ο Ντόναλντ Τραμπ, ακριβώς επειδή αποτέλεσε σε σημαντικό βαθμό ξένο σώμα στις δημοκρατικές παραδόσεις της χώρας του, συγκλόνισε με την εκλογή του τη διεθνή κοινή γνώμη.

Προκάλεσε αίσθηση γιατί στη συνείδηση του δημοσιογραφικού πλάσματος που αποκαλούμε «κοινή γνώμη», το οποίο αποτελεί κατασκευή του κοινωνικού φαντασιακού, αλλά και ισχυρό παράγοντα του δημόσιου βίου, έχει εμπεδωθεί η εικόνα της αμερικανικής δημοκρατίας. Οι ΗΠΑ εμφανίζονται αποστειρωμένες από το μικρόβιο του ολοκληρωτισμού και του φασισμού.

Δεν είναι μόνο οι κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες –το εποικοδόμημα του αμερικανικού καπιταλισμού– που συναρμολόγησαν αυτό το κυρίαρχο ιδεολόγημα, αλλά και το έργο του των μηχανισμών του αμερικανικού κράτους (και των αντίστοιχων μηχανισμών άλλων καπιταλιστικών κρατών) που κατόρθωσαν να επιβάλουν με τη συστηματική τους προσπάθεια αυτή την αντίληψη.

Η σημασία της γίνεται προφανής όταν αναλογιστούμε την άρρηκτη σύνδεσή της με την ιδέα του «ελεύθερου κόσμου», που υπήρξε ο πυρήνας του αντικομμουνισμού στα χρόνια του ψυχρού πολέμου.

Η εικόνα αυτή της αμόλυντης από αντιδημοκρατικά μικρόβια Αμερικής είναι ψευδής, πλαστή.

Δεν το αποδεικνύουν μόνο οι πολυπληθείς κοινωνικές και πολιτικές έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί, αλλά και το πρόσφατο «φαινόμενο Τραμπ» – το περιεχόμενο και το κλίμα της προεκλογικής εκστρατείας του σημερινού προέδρου. Οι «πυλώνες» της δύναμής του. Ο κόσμος της αβυσσαλέας ανισότητας που εκφράζει: 87 άτομα κατέχουν περισσότερο πλούτο από 3,5 δισεκατομμύρια «συνανθρώπους» τους. Τα κηρύγματά του κατά των μεταναστών, το «τείχος του αίσχους» στα σύνορα του Μεξικού. Τα εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια που ξοδεύτηκαν για την εξασφάλιση της εκλογής του. Χαρακτηριστικός υπήρξε και ο εν γένει πολιτικός του λόγος, στον οποίο κυριαρχούσαν χωρίς περιστροφές η ξενοφοβία και ο ρατσισμός.

Υπάρχει όμως και μια άλλη πλευρά άγνωστη στο πλατύ κοινό, που πρέπει να περιληφθεί στην εικόνα. Η «ανοσία» των ΗΠΑ στις διάφορες εκδοχές του φασισμού, ιδέα διαδεδομένη, είναι ένα ασύστολο ψεύδος.

Στη δεκαετία του 1930, περίοδο εξόρμησης του φασισμού και επικράτησής του στις μεγάλες χώρες (Γερμανία, Ιταλία, Ισπανία κ.α.) το «αυγό του φιδιού» έσκασε και στις ΗΠΑ.

Στην αμερικανική ιστορία συναντάμε έναν Τραμπ πριν από τον Τραμπ: τον αιδεσιμότατο Κάγκλιν (Coughlin), καθολικό ιερωμένο, και το Χριστιανικό Μέτωπό του.

Από τους τύπους των λαϊκιστών ιεροκηρύκων που πολλαπλασιάστηκαν μετά την εφεύρεση του ραδιοφώνου, ο Κάγκλιν άρχισε να εκπέμπει κηρύγματα από την εκκλησία του στο Μίσιγκαν, το 1926.

Ολα τα προσόντα του –η φωνή βαρύτονου, η ιρλανδική προφορά του και η στομφώδης εκφορά ενός «λαϊκιστικού» λόγου– του εξασφάλισαν γρήγορα εκατοντάδες χιλιάδες ακροατές, κυρίως στις βορειοαμερικανικές Πολιτείες και τη Νέα Υόρκη.

Το κραχ του 1929 και η κρίση που ακολούθησε φτώχυναν μεγάλα τμήματα του ακροατηρίου του Κάγκλιν, που το αποτελούσαν εργάτες και μικροαστικά στρώματα. Το περιεχόμενο των εκπομπών του άλλαξε.

Το θρησκευτικό μέρος περιορίστηκε και ενισχύθηκε το πολιτικό, άξονας του οποίου έγιναν οι δριμείες επιθέσεις εναντίον του κομμουνισμού.

Τα σχόλια του ακροδεξιού ιεροκήρυκα κατήγγειλαν τις «αθλιότητες του κομμουνισμού, του σοσιαλισμού και των συγγενών κοινωνικών και οικονομικών θεωριών».

Σε μια επίδειξη ισορροπίας κατηγορούσε τους «μπάνκστερ» (κατά το «γκάνγκστερ»), δηλαδή τους τραπεζίτες, ότι ωθούν τους Αμερικανούς, με τη «ληστρική» πολιτική τους, να αποδεχθούν τις ολέθριες «σοσιαλκομμουνιστικές απόψεις».

Η επίθεση κατά των τραπεζιτών (αντισημιτική κίνηση ουσιαστικά) που μετά το κραχ διεξαγόταν από εκτεταμένο δίκτυο ραδιοσταθμών, έφερε στον Κάγκλιν πλήθη νέων ακροατών, που προστέθηκαν στους παλαιότερους.

Το 1933 υπολογιζόταν ότι το ακροατήριο αυτό έφτανε τα σαράντα εκατομμύρια. Η κοινωνική και πολιτική βάση ενός αμερικανικού φασιστικού κινήματος σχηματιζόταν σιγά σιγά.

Ο Κάγκλιν έκανε το επόμενο βήμα το 1934. Ανακοίνωσε ότι ιδρύει ένα πολιτικό κίνημα –αρνήθηκε ότι επρόκειτο για παραδοσιακό κόμμα– το οποίο θα συσπείρωνε εκατομμύρια «υγιών» Αμερικανών.

Τίτλος του ήταν «Εθνική Ενωση για την Κοινωνική Δικαιοσύνη». Ακολούθησε και η «ιδεολογική» στροφή.

Ως τότε ο αντισημιτισμός και ο αντικομμουνισμός χαρακτήριζαν την «πλατφόρμα» του κινήματος, το οποίο συνενώθηκε με τα υπολείμματα ορισμένων ακροδεξιών ομάδων.

Η ματαίωση των προσδοκιών του στις εκλογές του 1936 οδήγησε τον Κάγκλιν σε πιο ακραίες θέσεις.

Οχι μόνο αποκάλεσε «ανερχόμενο δικτάτορα» τον πρόεδρο Ρούσβελτ, αλλά προχώρησε σε μια εξωφρενική δήλωση μετά το απογοητευτικό γι’ αυτόν αποτέλεσμα: «Ετσι η ψήφος είναι άχρηστη. Θα έχω το θάρρος να σταθώ μπροστά και να υποστηρίξω τη χρήση των σφαιρών».

Αποθαρρημένος, είπε ιδιαιτέρως σ’ έναν δημοσιογράφο: «Η Δημοκρατία είναι καταδικασμένη. Αυτές είναι οι τελευταίες μας εκλογές... Είμαστε σ’ ένα σταυροδρόμι: φασισμός ή κομμουνισμός».

«Εσείς ποιο δρόμο παίρνετε, πάτερ Κάγκλιν;», ρώτησε ο δημοσιογράφος. «Παίρνω τον δρόμο του φασισμού», απάντησε εκείνος.

Στις αρχές του 1936 ο Κάγκλιν επιδόθηκε σε εκστρατεία ανάκαμψης του κινήματός του, μετά την αναδίπλωση που προκάλεσε η πρόσφατη εκλογική ήττα. Ανέπτυξε έντονη, πυκνή δραστηριότητα.

Εκτιμήσεις του Τύπου της εποχής αναφέρουν ότι το Χριστιανικό Μέτωπο πραγματοποιούσε κατά μέσο όρο 30 συγκεντρώσεις την εβδομάδα με συμμετοχή 20.000 οπαδών – αργότερα έφτασε τις 50.000 και πάνω σε καθεμία.

Σ’ αυτές ακούγονταν συνθήματα όπως αυτά: «Εδώ είναι μια χριστιανική χώρα, πετάξτε έξω όποιον δεν είναι χριστιανός». «Περιμένετε ώσπου να ’ρθει ο Χίτλερ».

Η δραστηριότητα του Μετώπου κορυφώθηκε το καλοκαίρι του 1939. Είναι η εποχή που εκδηλώθηκαν φόβοι ότι ένα φασιστικό κίνημα έχει ήδη ριζώσει στη Νέα Υόρκη και σε άλλες περιοχές των ΗΠΑ. Συμπίπτει με την περίοδο της ανόδου και της επικράτησης του φασισμού στην Ευρώπη.

Η προοπτική του πολέμου στη Γηραιά Ηπειρο και η διεθνής ένταση είναι ανάμεσα στους παράγοντες που ανέκοψαν την άνοδο του φασισμού στις ΗΠΑ.

Ωστόσο το ουσιώδες είναι ότι η Ιστορία διδάσκει πως οι ΗΠΑ δεν είναι απρόσβλητες από τον φασισμό.

Σήμερα, στην Αμερική του Τραμπ, οι συνθήκες είναι πολύ διαφορετικές – έχουν περάσει ενενήντα χρόνια. Αλλά από τα ενενήντα, πάνω από σαράντα ήταν χρόνια λιτότητας και αύξησης της ανισότητας.

Η επιδείνωση των συνθηκών της ζωής της εργατικής τάξης, η εξάπλωση του πολεμικού κλίματος, η φθορά του «αμερικανικού ονείρου» ευνοούν την εμφάνιση δημαγωγών, την ενίσχυση του ρατσισμού και της ξενοφοβίας, την καλλιέργεια του πνεύματος του ολοκληρωτισμού.

Το έργο έχει ξαναπαιχτεί στην Ευρώπη πριν από έναν αιώνα περίπου. Η Ιστορία δεν επαναλαμβάνεται. Ωστόσο ο Τραμπ δεν έπεσε από τον ουρανό.