Πρόσφατα, με πρωτοβουλία και της «Εφημερίδας των Συντακτών», ήλθε ξανά στην επικαιρότητα η πολιτική σκέψη του Φραντς Φανόν. Η αφορμή δόθηκε με την παρουσίαση και τη διανομή της ελληνικής μετάφρασης της μονογραφίας του Πίτερ Χούντις: «Φραντς Φανόν» με τον ενδεικτικό υπότιτλο: «Φιλόσοφος των οδοφραγμάτων».
Θα μπορούσα να σταθώ στην ανάδειξη της φιλοσοφικής θεμελίωσης της σκέψης του Φανόν, όπως ευκρινώς την επιχειρεί το μνημονευόμενο βιβλίο. Δηλαδή, «φαινομενολογική φιλοσοφία» (με δάσκαλό του τον Μερλό-Ποντί), φιλοσοφία του Χέγκελ, κριτική εγγύτητα με το έργο του Μαρξ. Προφανώς, ιδιαίτερη βαρύτητα διαθέτει η προσπέλαση του βιβλίου «Της γης οι κολασμένοι» (1961) με την τιτλοφόρηση του οικείου κεφαλαίου «Προς μια νέα ανθρωπότητα». Ο,τι δηλαδή λειτούργησε ως «διαθήκη» του Φανόν δημοσιευμένη τρεις μόλις ημέρες πριν από τον θάνατό του.
Το βιβλίο του Χούντις κυκλοφόρησε στα αγγλικά το 2015. Δεν θα αποφύγω τον πειρασμό να μετακινηθώ μια δεκαετία νωρίτερα, στους «Κόμβους στη συζήτηση για το έθνος» (Αθήνα, «Ελληνικά Γράμματα», 2006). Οταν, δηλαδή, συνομιλώντας με συνάδελφο για το «πώς στοχάστηκαν το έθνος αυτοί που ήθελαν να αλλάξουν τον κόσμο», δεν παρέλειψα να πραγματευθώ τις «αντιπολιτεύσεις» που υποστήριζαν την «αποικιακή επανάσταση».
Κάποτε μάλιστα τις διακατείχε η προσδοκία ότι τα καθεστώτα των Φιντέλ Κάστρο και Αχμεντ Μπεν Μπελά θα εξελιχθούν σε «εργατικά κράτη» και θα υποδαυλίσουν τη ναρκωμένη επαναστατική συνείδηση της καπιταλιστικής μητρόπολης.
Ειδικότερα, ως προς τις εκτιμήσεις του Φραντς Φανόν, σε ένα από τα «κείμενα-σταθμούς» (44) που αντιμετωπίζονται ως «κρίκος με τις μετα-αποικιακές σπουδές στη δεκαετία του 1990» (εδώ λοιπόν τοποθετείται χρονικά η «ανάδυσή» τους), λαμβάνεται υπόψη η κοινωνική και πολιτική λειτουργία των «διανοουμένων» στην εκδίπλωση και ευόδωση του κινήματος για την «εθνική απελευθέρωση», στην Αφρική όπως και παντού αλλού.
Επίσης, αποτυπώνεται η αμοιβαία επενέργεια «μέσου» και «αποτελέσματος» ως προς τη δράση αυτού του κινήματος, όπως άλλωστε θα μπορούσε να μελετηθεί η παρουσία της εργατικής τάξης εντός των ταξικών αγώνων. Ηταν, έτσι, «Της Γης οι κολασμένοι» η συμπύκνωση της «ιδιαιτερότητας της αφρικανικής ηπείρου» ή έστω εντάσσονται στο «πλαίσιο συζήτησης» που και για το «έθνος» συνεπάγεται «Αλλαγή παραδείγματος» (44/45, 72-74);
Ο «γαλλόφωνος ψυχίατρος από τη Μαρτινίκα» ή ο Γάλλος ψυχίατρος μαρτινικανικής καταγωγής θα διαφωνούσε καταρχήν με τη συσχέτιση της «post-coloniality» με την «post-modernity» την οποία συχνά υιοθετούν θιασώτες αυτής της «αλλαγής παραδείγματος» (την ίδια αντίρρηση θα διατύπωνε και ο Bhabha).
Κατά δεύτερο λόγο, δεν θα είχε την ανετοιμότητα να παραμείνει ανυποψίαστος για την «εθνική» αστική τάξη που συγκροτεί τα «αφρικανικά έθνη», ενώ επιβάλλουν δικτατορικά καθεστώτα «δίχως μάσκα». Κατά τρίτο λόγο, δεν θα τον ενδιέφερε απλώς να «υποστασιοποιήσει» την κουλτούρα αυτών των «εθνών», όπως ισχυρίζεται ο συγγραφέας, στην «πάλη εναντίον των αποικιακών δυνάμεων», εφόσον έβλεπε ότι η «νεγροσύνη» συνιστά το άλλο πρόσωπο της αποικιοκρατίας.
Κατά τέταρτο λόγο, πρότεινε την αντικατάσταση μιας πολιτικής με σημαία τη «μαύρη ταυτότητα» από την αντίθεση που προκύπτει με τη χρήση σωματικής βίας. Κατά πέμπτο λόγο, εκτιμούσε ότι οι φορείς αυτής της πολιτικής δεν είναι η εργατική τάξη των πόλεων, που αποτελεί την «πιο πιστή πελατεία των εθνικιστικών κομμάτων» (αυτών δηλαδή που κατά τον συγγραφέα προβάλλουν το «επιχείρημα ότι ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας δημιουργεί το έθνος»), αλλά η αγροτιά, η μόνη «επαναστατική» δύναμη.
Κατά έκτο λόγο, διακρίνει ότι η διαλεκτική της απελευθέρωσης αφορά την πλευρά του «δούλου», σύμφωνα με τη χεγκελιανή συλλογιστική στην οποία προστρέχει και ο Σαρτρ. Ο τελευταίος, κατά την εκδίπλωση της πρακτικής του εναντίον της αποικιοκρατικής πολιτικής της χώρας του, συγκεκριμενοποιούσε τα θεωρήματα των αρχικών φιλοσοφικών του δημοσιεύσεων. Από το «Orphée noir» («Μαύρος Ορφέας») ώς τον πρόλογο στο «Της γης οι κολασμένοι» («Les damnées de la terre») (1961) κυοφορούνται λοιπόν μικρότερα κείμενα-παρεμβάσεις που εφαρμόζουν στο κοινωνικό και πολιτικό πεδίο της χεγκελιανής αφόρμησης «θεωρία της συνείδησης».
Οσο για τις «μετα-αποικιακές σπουδές» της δεκαετίας του 1990 (αφού θα έχει παρεμβληθεί ο «Critical Fanonism» της δεκαετίας του 1980) θα χρειαστεί να επανέλθω. Πάντως, για τον Μερλό -Ποντί, παραπέμπω στις ανακοινώσεις του συνεδρίου που οργάνωσε ο Τομέας Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων (Μάρτιος 2008) για το έργο του.
*ομότιμος καθηγητής Κοινωνικής και Πολιτικής Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας