Κυρίαρχοι κύκλοι διαχρονικά αρέσκονται να επιρρίπτουν την ευθύνη για πολυάριθμες κρατικές αποτυχίες και άκαρπα διαβήματα διεκδικητικών κινημάτων στην κοινωνία ή στις ανώριμες συνθήκες αντί για την ακολουθούμενη πολιτική, όπως συμβαίνει στην πραγματικότητα και όπως καταδεικνύει στο πολύτιμο βιβλίο του με τίτλο «Για την πολιτική που διαμορφώνει - Εργατικό Κίνημα και Κράτος» ο Σεραφείμ Ι. Σεφεριάδης. Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, διευθυντής του Εργαστηρίου Συγκρουσιακής Πολιτικής (https://lcp.panteion.gr/), Life Member στο Cambridge, μια σπάνια περίπτωση πανεπιστημιακού δασκάλου από εκείνους που με πρωταρχικό μέλημα την απάντηση σύγχρονων πολιτικών και κοινωνικών προβλημάτων, με τον ζεστό και εμβριθή λόγο του καλεί φοιτητές, ερευνητές αλλά και αναγνώστες να ανακαλύψουν αυτό τον κλάδο της πολιτικής επιστήμης και όχι μόνο.
Στο νέο του πόνημα ο Σεφεριάδης διερευνά θεματικές θεσμικής και μη πολιτικής σε βάθος χρόνου: τις ιστορικές μεταλλάξεις της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας στον 20ό αιώνα, τις κρίσιμες τακτικές στροφές του ΚΚΕ στον Μεσοπόλεμο, αδιέξοδα του εκσυγχρονισμού στη νεότερη Ελλάδα, την εργατική συγκρουσιακότητα μεταπολεμικά, την πολιτική διαχείριση της συγκρουσιακής δυναμικής στην προδικτατορική περίοδο, πολιτικές καταβολές της κρίσης των κομμάτων, τον φθίνοντα συνδικαλισμό της τελευταίας δεκαετίας και τη διεθνιστική πρόκληση του εργατικού κινήματος. Και στη συζήτησή μας κυριαρχεί ο κομβικός ρόλος της πολιτικής και περιεχόμενά της.
● Η κονιορτοποίηση του πολιτικού από θεωρητικά ρεύματα, όπως ο μεταδομισμός, που περιγράφετε στο βιβλίο, τι συνέπειες έχει στην επεξήγηση των κοινωνικών ζητημάτων και των συλλογικών υποκειμένων;
Πρόκειται για ιδιαίτερα κρίσιμη διάσταση και χαίρομαι που την επισημαίνετε. Τα ρεύματα αυτά (τόσο ο μεταδομισμός όσο και η ορθολογική επιλογή) αναδύθηκαν επαγγελλόμενα –ψευδώς– μια δυνατότητα ανασκευής των υπερβολών του μηχανιστικού δομισμού. Πρέπει όμως να αποδώσουμε τα αντίστοιχα εγχειρήματα με λόγια απλά.
Ενώ ο ακραίος δομισμός έτεινε στην αντίληψη ότι οι αντιφάσεις του συστήματος (λ.χ., οι εντεινόμενες ανισότητες) θα οδηγούσαν περίπου νομοτελειακά σε συλλογικές κοινωνικές αντιστάσεις, η μεν ορθολογική επιλογή αμφισβήτησε την ίδια την έννοια της συλλογικότητας (θεώρησε πως το μόνο που υπάρχει είναι ωφελιμιστικές ατομικότητες), ο δε μεταδομισμός αμφισβήτησε την ίδια την αντικειμενική υπόσταση της πραγματικότητας (τονίζοντας τον «κατασκευασμένο» χαρακτήρα της).
Ολες οι προσεγγίσεις έχουν μια δόση αλήθειας, όλες όμως αφήνουν εκτός του οπτικού τους πεδίου τον ρόλο της πολιτικής – και αυτό είναι μοιραίο. Η πραγματικότητα πράγματι ερμηνεύεται ή «κατασκευάζεται», όμως αυτό δεν γίνεται εν κενώ· οι άνθρωποι πράγματι επιδιώκουν μεγιστοποίηση του ατομικού τους οφέλους, όμως αυτό δεν τους καθιστά και αντικοινωνικά ιδιοτελείς· και οι πάντα υφιστάμενες δομές (λ.χ., η διάλυση των εργασιακών σχέσεων που σήμερα παρατηρούμε) ασφαλώς ασκούν επίδραση στις συνειδήσεις, όμως αυτό δεν επέρχεται μηχανιστικά.
Ο ρόλος που σε κάθε περίπτωση διαδραματίζει το πολιτικό μήνυμα (το περιεχόμενο πολιτικής) που εκπέμπεται είναι απολύτως καθοριστικός στον τρόπο που οι δομικές συνθήκες θα επενεργήσουν (δομισμός), στο πώς θα γίνει η «κατασκευή» της πραγματικότητας (μεταδομισμός), και στις μορφές που θα πάρει η ατομική συμπεριφορά (ορθολογική επιλογή). Συνάγεται λοιπόν πως πρέπει να εγκύψουμε με μεγάλη προσοχή στην ανάλυση και αποτίμηση αυτών ακριβώς των περιεχομένων πολιτικής. Η κονιορτοποίηση του πολιτικού που αναφέρετε είναι κάτι το οποίο πρέπει πάραυτα να υπερβούμε προκειμένου να παρέμβουμε με αξιώσεις στο κοινωνικό γίγνεσθαι.
● Στο βιβλίο εξηγείτε την εμμονική καταστολή απέναντι στο αδύναμο εργατικό κίνημα στη μεσοπολεμική περίοδο. Τι σημαίνει αυτή η φαινομενική αντίθεση για το ελληνικό κράτος και το διεκδικητικό κίνημα;
Σημαίνει πράγματα που και τα σύγχρονα κοινωνικά κινήματα –πρωτίστως το εργατικό– δεν πρέπει ποτέ να ξεχνούν: ότι παρά την οργανωτική τους αδυναμία (φαινομενική ή πραγματική), έχουν τεράστιες δυνατότητες αντίστασης και προωθητικής πορείας. Αυτό το γνώριζε (και το γνωρίζει) πολύ καλά το κράτος – γι’ αυτό και η εντεινόμενη προληπτική καταστολή, τόσο στα χρόνια του Μεσοπολέμου όσο και στις μέρες μας.
Το κράτος ξέρει πολύ καλά τι ακριβώς επιφυλάσσει στους υποτελείς: εξακολουθητική ανέχεια, διαρκή αμφισβήτηση και περιορισμό κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων, μια δυστοπική καθημερινότητα. Η κατασταλτική του εμμονή δεν είναι λοιπόν κάτι τυχαίο ή παρείσακτο. Είναι μια στρατηγική επιλογή που προκύπτει οργανικά, από τα ίδια τα συστημικά αδιέξοδα. Το ίδιο το κράτος θα ήθελε βέβαια να αποφύγει τη χρήση βίας. Θα επιθυμούσε την κανονικοποίηση της αδικίας, την ευρεία αποδοχή της, και γι’ αυτό δαπανά άφθονους υλικούς και συμβολικούς πόρους.
Ομως ξέρει επίσης ότι, καθώς δεν έχει να προσφέρει κανένα μέλλον στους εργαζόμενους και τα λαϊκά στρώματα, οφείλει να τελεί σε μια διαρκή κατασταλτική εγρήγορση. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι όλη αυτή η κατασταλτική πανοπλία δείχνει φόβο, αποκαλύπτει μιαν ουσιαστική αδυναμία.
● Υποστηρίζετε ότι η συνεχής μετακύλιση ευθυνών στους πολίτες από τα χρόνια των μνημονίων και το «όλοι μαζί τα φάγαμε» ξεκινά στη δεκαετία του 1990, όταν το ψευδές αφήγημα ήταν πως η αύξηση της ανεργίας οφειλόταν σε μεγάλους μισθούς και ακαμψία αγοράς. Ο στόχος επετεύχθη, η εργασία έχει απορρυθμιστεί πλήρως, αλλά η ενοχοποίηση της κοινωνίας συνεχίζεται. Πώς θα μπορούσαμε να την αποκρούσουμε;
Να ένας ακόμα τομέας που η συστηματική μελέτη των περιεχομένων πολιτικής μπορεί να είναι ευεργετικά αποκαλυπτική: να εξετάσουμε δηλαδή προσεκτικά και σε βάθος χρόνου όλες τις κρατικές εξαγγελίες και τους τρόπους με τους οποίους οι εξελίξεις τις έχουν πολλαπλώς διαψεύσει.
Είναι πραγματικά συγκλονιστικό να διαπιστώνει κανείς πόσο συστηματικά προβαλλόταν το ψέμα ότι η παραγωγική υστέρηση της ελληνικής οικονομίας οφειλόταν στους υψηλούς μισθούς ή στην «άκαμπτη» αγορά εργασίας (την ώρα μάλιστα που, όπως είναι ευρύτατα γνωστό, η Ελλάδα ήταν πρωταθλήτρια στις αδιαφανείς πρακτικές του «άτυπου τομέα»). Αλλά και πιο πρόσφατα, δεν υποσχόταν η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ ότι η θέσπιση του ψευτο-χρηματιστηρίου ενέργειας θα έριχνε τις τιμές του ρεύματος; Και τόσα πολλά άλλα. Η αποκάλυψη όλων αυτών των υποβολιμαίων λαθροχειριών μπορεί να αποτελέσει πόρο για την κινηματική ανασύνταξη της χειμαζόμενης κοινωνίας.
● Η διάψευση πολιτικών προσδοκιών από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ συνέβαλε καθοριστικά στην κινηματική ύφεση που ακολούθησε, με εξαίρεση τα Τέμπη την περασμένη άνοιξη. Τι είδους παρεμβάσεις απαιτούνται για να αρθρωθεί ένας νέος αριστερός λόγος;
Είναι πράγματι γεγονός ότι η υποταγή του ΣΥΡΙΖΑ έριξε τεράστια σκιά όχι μόνο στα ανορθωτικά διεκδικητικά κινήματα της τελευταίας περιόδου, αλλά και σε ολόκληρη την κοινωνία. Η αποχή, η αποκαρδίωση και –όχι σπάνια– η αποστράτευση εξακολουθούν και στις μέρες μας να διαμορφώνουν ένα εν πολλοίς δυστοπικό τοπίο. Ομως θα ήταν λάθος να εκλάβουμε την πραγματικότητα αυτή στατικά και απόλυτα.
Οι κοινωνίες δεν ακυρώνονται και αυτό αποτελεί σταθερά για κάθε άνθρωπο με ιστορική συνείδηση και μνήμη. Η ανασύνταξη είναι μια επίπονη διαδικασία με χαρακτήρα καταστατικά πολιτικό. Απαιτούνται δηλαδή καίριες πολιτικές παρεμβάσεις από τον χώρο της πραγματικής Αριστεράς, ώστε το κλίμα να αντιστραφεί: τόσο σε επίπεδο ανάλυσης της πραγματικότητας και εκπόνησης μεταβατικών αιτημάτων (που ενώ μπορούν άμεσα να επιτευχθούν οδηγούν τη συνείδηση στη συνειδητοποίηση της αναγκαιότητας της ρήξης) όσο και στον τομέα ενός προγράμματος πάλης και διεκδίκησης.
Θέλω να υπογραμμίσω το δεύτερο (εξίσου σημαντικό με το πρώτο) και αφορά τον τρόπο με τον οποίο πρέπει οι διεκδικήσεις να κλιμακώνονται. Στον τομέα αυτόν υπήρξε έλλειμμα μετά τα Τέμπη. Η κοινωνία έδειξε μεγάλη κινηματική διαθεσιμότητα, όμως οι υπεύθυνοι πολιτικοί φορείς απέτυχαν να προτείνουν ένα συνεκτικό πρόγραμμα κλιμάκωσης. Αν κάτι τέτοιο γινόταν, ίσως το τοπίο να ήταν σήμερα διαφορετικό.
● Συναντιόμαστε λίγες μέρες μετά το επιτυχημένο συνέδριο «Η “Μεγάλη Ύφεση” ως κομβική στιγμή: οικονομία, πολιτική, κοινωνική διεκδίκηση», που διοργάνωσε το Εργαστήριο Συγκρουσιακής Πολιτικής στο Πάντειο. Τι θα ξεχωρίζατε από όσα παρακολουθήσαμε;
Στην μεγάλη επιτυχία του συνεδρίου συντέλεσε ο πολύ μεγάλος αριθμός νέων ανθρώπων που το παρακολούθησε. Στους τομείς που έθιξε συγκαταλέγονται η υπογράμμιση του οργανικού χαρακτήρα της κρίσης και του γεγονότος ότι αντιμετωπίζεται με φάρμακα που -όπως λέμε- είναι χειρότερα από την αρρώστια· η επίταση της κοινωνικής ευαλωτότητας (σε εργασιακές σχέσεις, ασφάλιση, κοινωνική πρόνοια)· οι πολύπλευρες κοινωνικές προσαρμογές (οι δομές αλληλεγγύης που αποτελούν εφαλτήριο νέων κοινωνικών αγώνων)· οι νέες μορφές διεκδικητικής δράσης, και βέβαια ο τεράστιος ρόλος της πολιτικής: το γεγονός ότι η κοινωνική ανάταξη είναι πολιτικό πρόβλημα και πρόκληση.Πρόκειται για συμπέρασμα που πιστοποιείται και από τη βιωματική οπτική που ανέδειξε και το ντοκιμαντέρ που δημιούργησε η ερευνητική μας ομάδα. Βλέπουμε εκεί καθαρά πώς και γιατί η κοινωνική δυναμική είναι αστείρευτη -ένα κρίσιμο συμπέρασμα που πρέπει να κρατήσουμε για το παρόν και το μέλλον.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας