Στοχαστικές οικειότητες

Η ποίησή του τείνει από νωρίς (Η Ατροπος των Ημερών του 1998 και εξής) προς ολοκληρωμένες συνθέσεις, συχνά αποτελούμενες από φαινομενικά διακριτά και εκτενή ποιήματα. Από την κοσμολογία τού Χωρικά (2007) και μετά διαποτίζεται από τη φιλοσοφία με οντολογικά ερωτήματα, στοιχείο που αναγνωρίζεται και στην πρόσφατη συλλογή. Τέλος, άλλο ένα πάγιο γνώρισμα είναι ο ρητός διάλογος με πρόσωπα και έργα από τον εικαστικό και λογοτεχνικό χώρο.

Η συλλογή ξεκινά από την αρχική εμπειρία τού εγώ: το μικρό παιδί, ο έφηβος, η οικογένεια και ιδίως ο πατέρας: «Εζησαν κάμποση ζωή ήταν αυτή./Κι αυτή που ήταν δεν μπορεί να ήταν αλλιώς.» διότι «Είναι αυτό. Και αυτό που είναι δεν αλλάζει» (Ενα τραγούδι για την αθέατη ραφή»). Ολα αυτά σε τόπο, τη Θεσσαλονίκη, πόλη παροντική και παρελθοντική/απούσα: «στο τέρμα της οδού Μοναστηρίου[…]Φιλίππου, Εξαδακτύλου, Αρριανού,/πόλη που ήταν, πόλη που δεν είναι». Από απόσταση χρόνου στο τώρα, η φωνή εκφοράς αυτοβιογραφείται και ως ποιητής αυτοχαρακτηρίζεται «ο αυτουργός της μνήμης», «ο αυτουργός του χρόνου», «ο αυτουργός της μοίρας» (πρώτη ενότητα: «Το τέρας στο υπόγειο»). Ο λόγος, λέξη επαναλαμβανόμενη σε αυτή και στην επόμενη ενότητα, αναψηλαφίζει το τραύμα και τον φόβο: «Λόγε του ανθρώπου, λόγε μου, γειτονιά που μεγάλωσα».

Η διαρκής επίκληση-προτροπή στον λόγο να σπεύσει παντού, ανάγει την ποίηση σε παντεπόπτρια στο παρελθόν, παρόν και μέλλον: «Λόγε του ανθρώπου, πορεύσου./Μόνο εσύ μπορείς να περάσεις το ίδιο ποτάμι δυο φορές,/». Ετσι η ενότητα «Είναι αυτό», στη βάση συνειρμικών συνδέσεων, με τις λέξεις-κλειδιά -«άλογο», «ανόητο»-, μεταβαίνει σε τρεις αφηγήσεις-αισθητικές εμπειρίες (φιλοσοφία/Νίτσε, λογοτεχνία/Ρασκόλνικοφ, κινηματογράφος/Μπέλα Ταρ) που καταλήγουν: «τη δίχως νόημα, ανόητη, ζωή, που αρκεί, αρκεί, αρκεί να ’ναι ζωή.» και σηματοδοτούν την επιστροφή στο τώρα και το εγώ χωρίς να λείπουν συνδέσεις με πρόσωπα (Κάιν, Σαχτούρης) και κείμενα. Το προσωπικό παρελθόν εγκιβωτίζει θεμελιακά οντολογικά ανθρώπινα ερωτήματα: «Ποιο είναι το λάθος; Ποιο είναι το σωστό;». Η έννοια του αλόγου και του ιππέα παρούσα στη συλλογή τροφοδότησε και τα εξαίρετα και υποβλητικά σχέδια του βιβλίου (και το εξώφυλλο) «εικόνες μεικτής τεχνικής και σχέδια με μελάνια» του Σταύρου Παναγιωτάκη.

Από το ατομικό παρελθόν και παρόν στο οικουμενικό κινούνται και οι δύο επόμενες ενότητες. «Το χρονικό του πάντοτε τελευταίου θανάτου» εκφέρεται με χαρακτηριστικές λεκτικές επαναλήψεις, με ύφος σχεδόν ιερατικό (περιέχει εξάλλου ιδιότυπους μακαρισμούς) και ελεγειακό καθώς περιστρέφεται γύρω από το τέλος του κόσμου: «Ποιας πόλης τα ερείπια θα θυμηθούμε δακρύζοντας;» Οι τελευταίοι θάνατοι, σε μια παράθεση ιστορικών προσώπων αλλά και άγνωστων, «είναι εκείνων που θελήσαν τη ζωή πιο πάνω από το γήινό τους μπόι» «Επειδή η μόνη αθανασία είναι του θανάτου». «Ο τελευταίος ήχος του κόσμου» διαλέγεται με το γνωστό ελιοτικό στίχο για το τέλος του κόσμου.

Στη σύνθεση του Ζαφειρίου φαίνεται να υπόκεινται φιλοσοφικές θέσεις όπως π.χ. Χάιντεγκερ ( «τι σημαίνει όταν λέμε ότι κάτι είναι» ή το υλικό πεδίο εντός του οποίου ο άνθρωπος «ερριμένος» αναζητά νόημα). Δεν λείπουν ωστόσο κοινωνικές αιχμές αντλημένες από τη συγχρονία, ακόμη και τα τρέχοντα γεγονότα, ενώ η Ιστορία, διαρκώς παρούσα, βαραίνει στα υποκείμενα. Ολα αυτά τα στοιχεία μεταποιούνται επιτυχώς με «αόρατη ραφή» κατά το σχετικό ποίημα του βιβλίου «Ενα τραγούδι για την αόρατη ραφή».

Ο λόγος του ποιητή παρουσιάζει εναλλαγές: συχνά αίρεται πάνω από την προσωπική εμπειρία/ανάμνηση, τη διατυπωμένη φορτισμένα ως οικεία εμπειρία, για να εξηγήσει το ανθρώπινο «είναι»/«εγώ είναι» ως συνάρτηση του χρόνου, του τόπου, της Ιστορίας και για να θέσει καταστατικά υπαρξιακά ερωτήματα. Οι μεταβάσεις από τη γειωμένη μνήμη στον φιλοσοφικό στοχασμό λειτουργούν ανατρεπτικά για τη σύνθεση, σαν διακοπή, ρωγμή στη συνέχεια επιβάλλοντας την αναγνωστική προσοχή.

Στα ενδιάμεσα μικρότερα ποιήματα που συνδέουν τις μεγάλες ενότητες το συγκινησιακά θεμελιωμένο για τη Γώγου (με το δικό της σημείωμα προς τον ποιητή), που διακόπτει τη ροή καθώς μεταφέρει το κέντρο βάρους εστιάζοντας σε ένα πρόσωπο, φαίνεται μετέωρο καθώς οι συνάψεις του με το πριν και το μετά δεν είναι εύκολα ορατές.

Ωστόσο ο Ζαφειρίου αναδεικνύεται ικανός τεχνίτης των μεγάλων συνθέσεων και διαχειρίζεται κυρίως ικανοποιητικά, σπανιότερα ετεροβαρώς, τα τεράστια ζητήματα που τον απασχολούν. Επειδή, κατά τη ρήση του Φον Χόφμανσταλ «για μένα όλα διαλύονται σε κομμάτια και αυτά με τη σειρά τους σε άλλα», τέμνει και ανατέμνει, μπορεί να κρατήσει σε υψηλό επίπεδο την ισορροπία και να μη «στοιχειώσει» τον ποιητικό λόγο από τη φιλοσοφία.

Διαβάζοντας επανειλημμένα τη συλλογή είχα κατά νου τον Πολ Ρικέρ: «Κάτω από την ιστορία, η μνήμη και η λήθη. Κάτω από τη μνήμη και τη λήθη, η ζωή. Μα το να γράφεις τη ζωή είναι μια άλλη ιστορία. Το ατελεύτητο».