Το παιδί μέσα μου πονάει

Ο Δημήτρης Χριστόπουλος μετά το «Τζίντιλι», που βραβεύτηκε με το Ειδικό Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας το 2021, επανέρχεται με το νέο βιβλίο του «Ελα να παίξουμε!» (εκδόσεις Το Ροδακιό, 2023). Οι αντανακλάσεις των σκιών-τραυμάτων στην ψυχή του κεντρικού ήρωα, Στέργιου Σιδέρη, ο οποίος κακοποιήθηκε σε παιδική ηλικία από τον πατέρα του, σμιλεύονται δεξιοτεχνικά από τα χέρια ενός λογοτέχνη που με τρόπο αριστοτεχνικά διακριτικό χειρίζεται το ζήτημα της παιδικής κακοποίησης και των ανεπούλωτων ψυχικών πληγών που αυτή προκαλεί.

Οπως το διατύπωσε ο Φρόιντ σε μια διάσημη φράση: «Υπάρχει πάντοτε μια επιστροφή του απωθημένου». «Να μιλήσω ήθελα για το γλυκόπικρο φίλεμα που μας επιφυλάσσει η ίδια η ζωή όταν απεγνωσμένα διεκδικούμε την αλήθεια που απελευθερώνει, κι ας είναι επώδυνη η ρουφιάνα. Να πω αυτή την ιστορία, που δεν είναι μόνο δική μου και χρόνια τώρα επαναλαμβάνεται», αναφέρει στο εισαγωγικό σημείωμά του ο αφηγητής της ιστορίας, έχοντας ενεργοποιήσει έναν ισχυρό μηχανισμό διαχείρισης ανεπούλωτων ψυχικών πληγών, για να συστηθεί στον αναγνώστη του.

Ο Στέργιος Σιδέρης –το παιδί της «κακιάς στιγμής», όπως είχε πει ο πατέρας του, Αριστομένης (Μένιος) Σιδέρης, πρώην ειρηνοδίκης Τριπόλεως, ευυπόληπτο μέλος της κοινωνίας–, επιστρέφοντας το 1992 ως γιατρός στη Σίφνο, γενέθλιο τόπο της μητέρας του Αννιώς, κρατώντας τρυφερά το χέρι του παιδιού που ήταν κάποτε, θα περιηγηθεί σε μνήμες που τραυμάτισαν την παιδική του ηλικία. Περπατώντας σε μονοπάτι δύσβατο και απόκρημνο θα συνομιλήσει και θα αναζητήσει πρόσωπα ζώντα και πρόσωπα που έχουν πεθάνει για να μπορέσει να σταματήσει το σιωπηλό κλάμα του παιδιού μέσα του και να κλείσει τους λογαριασμούς με το παρελθόν.

Κάθε πρόσωπο της ιστορίας αποτελεί μια ένσαρκη διερώτηση της μνήμης και της λύτρωσης. Ο Χριστόπουλος ως εξαιρετικός λογοτέχνης και άριστος σκηνοθέτης παρουσιάζει στον αναγνώστη του πρόσωπα συν-πρωταγωνιστές και τις ιστορίες τους σε διαφορετικά χρονικά επίπεδα, που συνθέτουν το κάδρο της αφήγησής του και προωθούν την εξέλιξη του μύθου. Πρόσωπα που μας αποκαλύπτονται μέσα από αντίξοες συνθήκες και ηθικές συγκρούσεις. Στο μυθιστόρημα κυριαρχούν οι σιωπές. Ομιλούσες σιωπές όμως. Λόγια ανείπωτα, σιωπές ένοχες, σιωπές για να μη διασαλευτεί η τάξη μιας ευυπόληπτης ευημερούσας οικογένειας, ένοχα μυστικά. Η αδυναμία της Αννιώς απέναντι στον εξουσιαστικό σύζυγό της και η ανεπάρκειά της να τον αποτρέψει από τη σύληση κορμιών και ψυχών αποτελούν μόνιμες πηγές απογοήτευσης και πόνου. «Σώπασε τώρα και κλείσε τα μάτια καλέ μου! Ο μπαμπάς θέλει πάντα το καλό σου. Κι αν κάνεις ζαβολιά και πεις κουβέντα παραέξω, το παιχνίδι θα έχει τελειώσει χωρίς νικητή, χωρίς ηττημένο. Προτού παίξεις το παιχνίδι της σιωπής, πρέπει να ξέρεις τους κανόνες και να φυλάς καλά τα μυστικά».

Ο αφηγηματικός και σε αρκετά σημεία, θα έλεγα, ποιητικός λόγος γεφυρώνει μνήμες του παρελθόντος με το παρόν. Ο Χριστόπουλος, ως βαθύς ανατόμος της ανθρώπινης ψυχής, με απίστευτη μαεστρία κινείται ανάμεσα στο παρελθόν και στο παρόν διαπλέκοντας πρόσωπα που οι ιστορίες τους συνυφαίνονται και με λογοτεχνική δεινότητα διαχειρίζεται τις σιωπές, ξεδιπλώνει καταστάσεις και τις απελευθερώνει από τις ανεξερεύνητες περιοχές απωθημένων αναμνήσεων, αισθήσεων και τραυμάτων. Μνήμες, που αναδύονται από ένα πολύ βαθύ σημείο της ψυχής του Στέργιου, σε μια προσπάθειά του να χαρτογραφήσει το παρελθόν του, μνήμες-γκρεμοί και χαράδρες και κινούμενη άμμος, μνήμες σαν μυτερά κομμάτια σπασμένου καθρέφτη που έχουν τραυματίσει την παιδική του αθωότητα –ανεπίτρεπτα, ανάρμοστα και ανεπίστρεπτα– και προσπαθεί κρυσταλλάκι κρυσταλλάκι –με προσοχή, γιατί πονάνε– να τα βγάλει. «Πώς να πεις “μπαμπά” δίχως εκείνη τη σουβλιά στο στομάχι, δίχως εκείνο το λάκτισμα του ποδιού, κι ας προσδοκούσε αυτή η λέξη να κάνει τους ουρανούς ν’ ανοίγουνε στα δυο».

Ενα βιβλίο, γράφει ο Ταρκόφσκι, που το διαβάζουν χίλιοι άνθρωποι είναι χίλια διαφορετικά βιβλία. Ο αναγνώστης με τη φαντασία μπορεί να δει πέρα από την αφήγηση, πολύ πιο μακριά και πιο ζωηρά από τον ίδιο τον συγγραφέα (συχνότατα οι συγγραφείς περιμένουν πράγματι ότι ο αναγνώστης θα σκεφτεί παραπάνω). Το βιβλίο του Δημήτρη Χριστόπουλου «Ελα να παίξουμε!» διατηρεί αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη και διαβάζεται απνευστί. Απροσποίητος λόγος, έξοχες εικόνες, συναισθηματικοί αναβαθμοί. Η άρνηση του συγγραφέα να βαρύνει το κείμενο με μελοδραματικά στοιχεία, η γλωσσική λιτότητα, η τρυφερότητα και η ανθρωπιστική ματιά με την οποία διαχειρίζεται ένα τόσο ευαίσθητο θέμα όπως είναι η κακοποίηση του παιδιού από τον γονιό του, βοηθούν τον αναγνώστη συσχετίζοντας πρόσωπα με καταστάσεις να συνειδητοποιήσει τον κόσμο. Πιστεύω πως ο λογοτέχνης Δημήτρης Χριστόπουλος με το μυθιστόρημά του αυτό ξεπληρώνει το χάρισμα που του δόθηκε. «Ψέματα κι αλήθεια, έτσι είν’ τα παραμύθια». Κι όπως διατύπωσε εξαιρετικά ο Ντοστογιέφσκι: «Η ζωή είναι περισσότερο απίστευτη από το μυθιστόρημα».

*Καθηγητής Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας

—

Τη σελίδα αυτή δεν τη φτιάχνουν επαγγελματίες κριτικοί βιβλίου. Γράφεται από αναγνώστες που απευθύνονται σε αναγνώστες για να τους μιλήσουν για κάποιο βιβλίο που τους συνεπήρε. Αν θέλετε να μοιραστείτε όσα νιώσατε διαβάζοντας ένα βιβλίο, στείλτε το κείμενό σας (το πολύ 700 λέξεις) στο [email protected]