Συντροφιά με ένα ανήμερο τοτέμ

Ο τοτεμισμός συνιστά ένα πλέγμα ιδεών και πρακτικών οι οποίες βασίζονται στην πίστη ότι υπάρχει συγγένεια ή μυστική σχέση ενός ανθρώπου, ή μιας ομάδας ανθρώπων, με ένα φυσικό ον, τις περισσότερες φορές ένα ζώο. Η ποιητική συλλογή «Ανήμερο» της Λένας Καλλέργη έχει μια θεματική όπου περιλαμβάνονται και η θρησκευτικότητα, η γυναικεία χειραφέτηση, η αυτοβιογραφικότητα, οι συνθήκες που καθορίζουν από κοινού τους ανθρώπους. Κυρίως, όμως, θεματοποιείται η κατάσταση του άγριου ζώου. Ωστε τα πρόσωπα, τα πράγματα, οι αφηρημένες έννοιες, τα φαινόμενα που συνδέονται με την ποιήτρια λαμβάνουν, συχνότερα, την υπόσταση ενός ζώου, ανάγοντας, έτσι, τις σχέσεις, οι οποίες εντοπίζονται στα ποιήματα, σε έναν ιδιότυπο τοτεμισμό.

Νύχτα οδηγώ / καλύτερα πηγαίνω / αν πετύχω αγριογούρουνο / νεαρά τσακάλια / αλεπούδες / κουκουβάγιες στην άκρη του δρόμου. // Αλλά κι οι σπάνιοι ασβοί / τα φίδια / ένα βατράχι αφηρημένο / με κάνουν να γελώ. // Κι αν με φεγγάρι μου συμβεί / να τα βρω όλα στη σειρά / γιατί δεν πέρασαν οχήματα πολλά / ούτε τουρίστες / ούτε πυρκαγιές / τι τύχη, λέω, πόση χαρά / στη θέση του ο κόσμος / και τραγουδά καλά χωρίς ανθρώπους // κι η μοναξιά του ταξιδιού / είναι σκοτάδι όλο ένστικτα / μ’ ένα μικρό αυτοκίνητο στη μέση. («Ζώα της νύχτας»)

Εδώ κάνει εντύπωση η απλότητα της προθετικότητας, των μέσων και του αποτελέσματος. Η πρόθεση είναι να κοινοποιηθεί η εμπειρία του να οδηγείς, νύχτα, σε έναν επαρχιακό, έρημο δρόμο, φωτίζοντας, κάθε τόσο, με τους προβολείς του αυτοκινήτου, τα άγρια ζώα που τον διασχίζουν ή στέκονται στην άκρη του. Σε ό,τι αφορά τα μέσα, το παρατιθέμενο ποίημα ολοκληρώνεται σε τέσσερις ενότητες, η κάθε μια από τις οποίες συνιστά ένα είδος μακροπρότασης, που προκύπτει από τη συναίρεση παρατακτικών και υποτακτικών προτασιακών δομών. Με το ξετύλιγμα των τεσσάρων μακροπροτάσεων δημιουργείται το αντίστοιχο της εμπειρίας του μακριού ταξιδιού, μέσα στη νύχτα. Χωρίς καμία ρητορική προσπάθεια σύρονται δηλαδή, εδώ, δύο παράλληλες ευθείες γραμμές, μία από το περιεχόμενο και μία από τη μορφή. Ωσπου, στην καταληκτική ενότητα, η ανακεφαλαίωση της εμπειρίας μετατρέπει τη γραμμικότητα σε κύκλο. Ενας κύκλος φτιαγμένος από ανεξέλεγκτα φυσικά ένστικτα, ο οποίος περιζώνει το αυτοκίνητο του ανθρώπινου πολιτισμού και το κάνει να μοιάζει ασήμαντο.

Με το «Ανήμερο» η Λένα Καλλέργη φτάνει τις τρεις, μόλις, ποιητικές συλλογές και, όμως, για την περιγραφή του ύφους της πρέπει να χρησιμοποιηθεί ο όρος «ωριμότητα». Γιατί πίσω από τα δικά της ποιήματα συσσωρεύεται η ανάγνωση πολλών, πάρα πολλών ποιημάτων, από δημιουργούς, μάλιστα, οι οποίοι συγκαταλέγονται στον παγκόσμιο ποιητικό κανόνα. Γιατί, επίσης, τα ποιήματά της σβήνουν τα ίχνη της σύνδεσής τους με τους ποιητές του κανόνα. Οχι, επειδή επιχειρούν να κρύψουν τα συμπτώματα της αγωνίας της επίδρασης, αλλά επειδή διακρίνονται για μια άνετη, αμέριμνη και ισορροπημένη κίνηση, η οποία προκαλεί την αίσθηση πως τα πάντα προέρχονται από την αυθορμησία, ενώ, στην πραγματικότητα, παγιώνει τη γνησιότητα.

Μολονότι τα ποιήματα, στο μεγαλύτερο ποσοστό τους, στρέφονται στον φυσικό κόσμο, το πρόταγμα, εδώ, δεν έχει να κάνει με την οικολογία στο πλαίσιο της ecopoetry. Στην ουσία, το πνεύμα της συλλογής θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως αντιοικολογικό: Οι Michael Hardt και Antonio Negri, στο βιβλίο τους Empire, στο υποκεφάλαιο «There is no more outside» του κεφαλαίου «Imperial Sovereignty», επισημαίνουν ότι η διαδικασία του εκσυγχρονισμού, κατά τη νεωτερικότητα, επέφερε, στο τέλος, τον εκπολιτισμό της φύσης. Και αυτό είναι που καθιστά, πλέον, τον σύγχρονο κόσμο μετανεωτερικό. Παραθέτουν τον Fredric Jameson, σύμφωνα με τον οποίο, η μετανεωτερικότητα εδραιώνεται όταν ο εκσυγχρονισμός ολοκληρώνεται και η φύση εξαλείφεται.

Εάν και συνεχίζουν να υπάρχουν δάση και γρύλοι και καταιγίδες, αυτά είναι, πλέον, προσαρτημένα στον πολιτισμό. Στον σημερινό κόσμο, όλα τα πράγματα και τα φαινόμενα γίνονται μέρος της ανθρώπινης ιστορίας. Συνεπώς, η οικολογία, παρόλο που σημαίνει τη μέριμνα για τον πλανήτη, δεν αποτελεί παρά μια διαφορετική διατύπωση της πλήρους αποικιοποίησής του, αφού η φύση ενσωματώνεται στην επικράτεια του ανθρώπου, χάνοντας, έτσι, το θεμελιώδες της στοιχείο, την αγριότητα.

Η συλλογή «Ανήμερο» της Λένας Καλλέργη υιοθετεί, λοιπόν, ένα –με την προηγούμενη έννοια– αντιοικολογικό πνεύμα, καθώς εγκωμιάζει την αγριότητα, καταδεικνύει την απουσία της από τον κόσμο και εντοπίζει, ταυτόχρονα, την παρουσία της στα μόνα μέρη όπου μπορεί, πια, να καταφύγει: στο κλουβί του στήθους μας ή στο σπίτι μας, όταν είμαστε μόνοι. Αυτή είναι, τώρα, το δικό μας θηρίο, το δικό μας τοτέμ.

*Φιλόλογος, ομηριστής, ποιητής, κριτικός λογοτεχνίας