Ανθρώπινες κοινωνίες χωρίς ανθρωπιά

Ο φόνος κανονικοποιείται ολοένα και περισσότερο στην ελληνική κοινωνία και η ανθρώπινη αγριότητα είμαστε εμείς και όχι κάποιοι βάρβαροι ξένοι.

Γιατί τόση ωμή βία σε κοινή θέα στον πολιτισμό του hashtag; Τι κάνει μια κοινωνία να ανέχεται το έγκλημα; Πώς αποτιμούμε την ανθρώπινη ζωή;

● Σεπτέμβριος 2023: Το πλήρωμα του «Blue Horizon» σπρώχνει έναν 36χρονο άνδρα, που έχει φτάσει καθυστερημένα και επιχειρεί τελευταία στιγμή να ανέβει, με αποτέλεσμα εκείνος να πέσει από τον καταπέλτη στη θάλασσα στο λιμάνι του Πειραιά και να χάσει τη ζωή του. Ο Αντώνης Καργιώτης στροβιλιζόταν στη δίνη της προπέλας ενώ το πλοίο έφευγε. Το πλοίο συνέχισε κανονικά το ταξίδι του μέχρι που αναγκάστηκε να επιστρέψει ύστερα από εισαγγελική εντολή.

● Νοέμβριος 2021: Μια οκτάχρονη Ρομά έχασε τη ζωή της σε κοινή θέα σε εργοστάσιο του Κερατσινίου, χωρίς να αντιδράσει κανένας από τους «θεατές». Για την ακρίβεια οι υπάλληλοι του εργοστασίου την προσπερνούσαν για ώρα ενώ εκείνη αργοπέθαινε εγκλωβισμένη στη σιδερένια πόρτα.

● Σεπτέμβριος 2018: Η ανθρωποκτονία του Ζακ Κωστόπουλου έξω από ένα κοσμηματοπωλείο εξαιτίας του βίαιου λιντσαρίσματός του από δύο καταστηματάρχες που νόμιζαν πως θα τους έκλεβε. Η ιστορία είναι εξαιρετικά γνωστή.

● Αύγουστος 2013: Ο 19χρονος Θανάσης Καναούτης χάνει τη ζωή του πέφτοντας από τρόλεϊ στο οδόστρωμα με την πλάτη, στην οδό Παναγή Τσαλδάρη στο Περιστέρι. Χτυπά στο πίσω μέρος του κεφαλιού. Εχει προηγηθεί έντονος διαπληκτισμός με ελεγκτή.

Κάποιοι παίρνουν τον νόμο στα χέρια τους και τα θύματά τους είναι πάντα άνθρωποι πιο αδύναμοι ή «άνθρωποι περιττοί», όρος δανεικός από τον Μπάουμαν. Ο Αντώνης ήταν ένας άνθρωπος που ζούσε στις εργατικές κατοικίες, ένα άτομο με νοητική υστέρηση, ο Θανάσης ήταν ένας μετέφηβος που δεν είχε πληρώσει το εισιτήριο του 1,20 ευρώ εξαγριώνοντας τον ελεγκτή, ο Ζακ ήταν μέρος της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας. Οι δολοφόνοι τους ήταν άνθρωποι της διπλανής πόρτας.

Σε τι οφείλεται αυτό το παγωμένο αίσθημα απέναντι στον θάνατο ενός παιδιού; Σε τι οφείλεται αυτή η έξαρση βίας των Ελλήνων νοικοκυραίων; Διασπορά φόβου; Κατάχρηση εξουσίας; Θρίαμβος ατομικισμού;

Προφανώς η απάντηση βρίσκεται στη μετάλλαξη κοινωνικού δεσμού, σε μια χώρα όπου ο κανόνας αντιμετωπίζεται ως ο νόμος του Αλλου, όπου το κύριο σημαίνον δεν είναι αξιόπιστο ώστε να εξασφαλίσει τη συγκατάθεση όλων στην υποταγή στον πολιτικό και κοινωνικό δεσμό.

Η ποιότητα μιας κοινωνίας -έγραφε ο Μπάουμαν- δεν κρίνεται από τα στατιστικά στοιχεία αλλά από την αξιοπρέπεια ή την αναξιοπρέπεια της ζωής των πιο στερημένων τμημάτων της. Η μικρή Ρομά ήταν πλήρως απανθρωποποιημένη στα μάτια εκείνων που παρακολουθούσαν ζωντανά τον θάνατό της. Προφανώς και ο Αντώνης στα μάτια του πληρώματος του «Blue Horizon». Πετάχτηκε στη θάλασσα σαν «ανθρώπινο απόρριμμα», όρος και πάλι δανεικός από τον Μπάουμαν. Σαν το αποτύπωμα του βιολογικού στο κοινωνικό να απελευθέρωσε όλες τις παθογένειες της πατριαρχίας και του καπιταλισμού.

Τα αντικείμενα της ρατσιστικής βίας -γράφει ο ψυχαναλυτής Ερίκ Λοράν- αλλάζουν όσο τροποποιείται ο κοινωνικός δεσμός. Συνεπώς δεν μπορεί να αγνοηθεί η κοινωνική και πολιτισμική πολλαπλότητα και παραγωγικότητα της βίας, που δομείται πάνω στις μεταστάσεις της πατριαρχίας και του καπιταλισμού.

Γι’ αυτόν τον λόγο βλέπουμε τα «αδύναμα θύματα» να έχουν διαφορετικά πρόσωπα μέσα στον χρόνο και στον χώρο. Η βία σχετίζεται με την απανθρωποποίηση μικρών και μεγάλων.

Η επιθετικότητα σχετίζεται με τον ναρκισσιστικό τρόπο ταύτισης και αυξάνεται -τόσο σε συχνότητα όσο και σε ένταση- όσο απουσιάζουν οι πρακτικές ικανοποίησης του ιδεώδους τού εγώ, δηλαδή οι πρακτικές που συγκροτούν τις συνθήκες που συντελούν στη συνάρθρωση του κοινωνικού ιστού. Οπως τώρα που έχουν διαρραγεί οι διαγενεακοί δεσμοί σε διαπροσωπικό και θεσμικό επίπεδο. Η επιθετικότητα η οποία δομεί τον ψυχισμό μας -σύμφωνα με τη φροϊδική θεωρία- δεν μπορεί να εξαλειφθεί από τον άνθρωπο. Είναι απολύτως εφικτό, ωστόσο, να μετουσιωθεί σε πράξη εξανθρώπισης μέσα από ένα περιβάλλον αρκούντως προστατευτικό.

Η πατριαρχική πολιτισμική δομή απανθρωποποιεί τα ανθρώπινα πλάσματα και η κοινωνία μας φασιστικοποιείται. Τα θύματα της ωμής βίας ανήκουν συνήθως τους «μη κανονικούς» του 21ου αιώνα. Οι ζωές των Αλλων -εκείνων που ενοχλούν τους Κανονικούς- δεν έχουν αξία. Τα «νομιμοποιημένα στερεότυπα» καταλήγουν στην κατασκευή της εικόνας του ανάπηρου ως «μη κανονικού». Και για τους μη κανονικούς η προσβασιμότητα στην κοινωνία δεν είναι δεδομένη καθώς συνηθίζουμε να τους ωθούμε στο περιθώριο. Τους πετάμε στη θάλασσα όπως τον Αντώνη, τους λιντσάρουμε μέχρι θανάτου όπως τον Ζακ, τους παρατηρούμε με απάθεια να πεθαίνουν κάτω από μια σιδερένια πόρτα όπως τη μικρή Ρομά. Δεν αρκούμαστε δηλαδή πια στο να εξοστρακίζουμε όσους δεν πληρούν κριτήρια φυσιολογικότητας. Αλλά θέλουμε και να τους αφανίσουμε μόλις απλά ενοχλήσουν το οπτικό μας πεδίο.