Σύγχρονη πολιτική ποίηση σε τόνους Μαγιακόφσκι

Η σύγχρονη ελληνική ποίηση δεν είναι πολιτική με τους όρους της μεταπολεμικής πολιτικής ποίησης· δεν τη χαρακτηρίζουν οι ρητές αναφορές στο πολιτικό γίγνεσθαι, η ιδεολογική συμπόρευση, τα κοινωνικά αιτήματα, οι συχνές ιστορικές επικλήσεις, η συλλογική απεύθυνση και η πολιτική ηθική του δημιουργού, καθώς και η ρηματική έκφραση του συναισθήματος, είτε του αγωνιστικού πάθους είτε της ματαίωσης του ηττημένου.

Οπως πολύ εύστοχα επισημαίνει στα άρθρα του ο καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας Βασίλης Λαμπρόπουλος, η σύγχρονη ποίηση στέκεται ψύχραιμα και κριτικά –με έμμεσο και υπαινικτικό τρόπο– απέναντι στην εποχή της, σχολιάζοντάς την μέσα από την υποκειμενική και μοναχική ματιά του δημιουργού, χωρίς τα ιδεολογικά βαρίδια του παρελθόντος ή την ανάγκη διατύπωσης ενός συλλογικού οράματος. Τα ποιήματα αναδίδουν μια «αριστερή μελαγχολία», έναν ανικανοποίητο κοινωνικό ιδεαλισμό και την αίσθηση του ανίσχυρου απέναντι στους οικονομικούς και κοινωνικούς μηχανισμούς.

Ωστόσο, η τελευταία ποιητική συλλογή του Σωτήρη Νούσια, Λαιμητόμος στον ουρανό (εκδ. ΑΩ, 2023), διαφοροποιείται από τον παραπάνω κανόνα. Ο ποιητής δεν αρκείται στο να παρατηρεί με κριτική απάθεια την ηθική αλλοτρίωση και τον ατομισμό της εποχής του, την ηλεκτρονική «εξημέρωση» και την οικονομική εκμετάλλευση του ανθρώπου. Οπως επισημαίνει και ο συγγραφέας Σπύρος Γ. Μπρίκος στο επίμετρο της συλλογής, ο Νούσιας συγκροτεί το δικό του ηρωικό πάνθεον, με τους ηττημένους αριστερούς αγωνιστές του ελληνικού και ισπανικού εμφυλίου (Βελουχιώτης, Ζαχαριάδης, Μπελογιάννης, Πλουμπίδης), από τους οποίους ζητά να ηγηθούν της σύγχρονης αντίστασης: «Ανέβα στ’ άλογο / κλείσε τα μάτια / βάλε το σκουφί / αρματώσου / Ηρθαν ξανά να μας σκλαβώσουν».

Επικαλείται, λοιπόν, τα συλλογικά οράματα, τα ιδανικά και τους αγώνες τους ως σηματωρούς των σύγχρονων κοινωνικών αγώνων που επιτάσσει το μέλλον. «Ο μίσχος του αγώνα όμως για λευτεριά δεν έσβησε», και αυτός ο αγώνας αποτελεί το λυτρωτικό όραμα, το ταρακούνημα που θα ξυπνήσει την κοινωνία από τον λήθαργο. Γι’ αυτό ο ποιητής προσπαθεί να αποκαταστήσει την ιστορική αδικία και τη λησμονιά που επεφύλαξαν οι νικητές στους ηττημένους της Αριστεράς, να μιλήσει για την «Ιστορία που διηγήθηκε μονόφθαλμα / ο φθόνος των νικητών / στα πτώματα των ηττημένων», καθώς «Οι σύντροφοι δε γεύτηκαν / τιμές ισάξιες / Είδαν ανδραγαθήματα / να πνίγονται στο αίμα / ώσπου το μέλλον σίγησε».

Πάνω σε αυτή τη στόχευση, η αισθητική λειτουργία της ποίησης υπολείπεται της πολιτικής και κοινωνικής: «Θα είναι η ποίηση / δρεπάνι και σφυρί». Γι’ αυτό και ο λόγος του Νούσια δεν είναι λυρικός ή στοχαστικός, αλλά ορμητικός και αιχμηρός, ειρωνικός απέναντι στους αποστάτες του αγώνα: «Απόγονοι ανταρτών / σε βολικά κοστούμια μηνιαίου μισθού / Εγκαταλείψατε τις ψυχές σας στα βουνά», επιθετικός απέναντι στους «υπηρέτες» του συστήματος: «Παντοτινοί Αθλιοι […] Η τέφρα σας / σκόνη θανάτου / έωλη». Οι εικόνες και οι λέξεις, που αρθρώνουν έναν τέτοιο λόγο, είναι σκληρές και παθιασμένες, συχνά αντιποιητικές (λ.χ. «Διμούτσουνη οχιά»), δεν στρογγυλεύουν την αλήθεια τους, δεν μετριάζουν την έντασή τους, ώστε να προκαλέσουν και να αφυπνίσουν την κοιμώμενη συνείδηση. Αυτό το μήνυμα της αγωνιστικής αφύπνισης είναι που συνέχει την πλούσια υπερρεαλιστική εικονοποιία και τον κοφτό ρυθμό των επιμέρους στίχων.

Η Λαιμητόμος στον ουρανό –θεματικά και εκφραστικά– βρίσκεται στον αντίποδα της «αριστερής μελαγχολίας» και των υπαρξιακών αναζητήσεων της σύγχρονης ελληνικής ποίησης. Επικαλείται συλλογικά οράματα του παρελθόντος, μέσα από μια αναθεωρητική οπτική και ένα ποιητικό ύφος που θυμίζει αριστερό εμβατήριο, σάλπισμα αγώνα, προσκλητήριο αντίστασης, όπως οι υψηλοί τόνοι της ποίησης του Μαγιακόφσκι, του Μιχάλη Κατσαρού ή –για να έρθουμε στο σήμερα– της αντεξουσιαστικής ποίησης του Γιάζρα Χάλεντ.

Αναμφίβολα, αυτή η υφολογική απόκλιση της συλλογής του Νούσια από την πλειονότητα της σύγχρονης ποιητικής παραγωγής εμπλουτίζει την ποιητική μας πολυφωνία και σίγουρα είναι ευπρόσδεκτη. Τα θετικά σημεία της είναι η πολιτική, κοινωνική και ιστορική επανατοποθέτηση της ποίησης –ανεξαρτήτως αν κανείς συντάσσεται ή όχι με την πολιτική θέση του δημιουργού–, ο δυναμισμός και η ιδεολογική θέρμη της έκφρασης, αλλά και η τολμηρή εικονοποιία, ιδιαίτερα στα ποιήματα που οι εικόνες δεν παρατίθενται απλώς διακηρύσσοντας ιδέες, αλλά δημιουργούν ένα συνεκτικό υπερρεαλιστικό σκηνικό, το οποίο μας υποβάλλει μια συγκεκριμένη συναισθηματική κατάσταση ή ιδέα, όπως στο ομώνυμο ποίημα της συλλογής:

Οι κουκούλες παρατάχθηκαν
Τα σώματα
ρίζωσαν ένοχα
ξεριζώνοντας
τα διπλανά κυπαρίσσια
Ευλαβικά κοιμώμενα
τα σώματα
αργυρώνητα
δεν τόλμησαν
ν’ αντικρίσουν τη σαθρή εξέδρα
Απ’ της Καισαριανής τον τοίχο
ώς την Ισπανία
μια λαιμητόμος ακρωτηριάζει
τον Ουρανό
(«Λαιμητόμος στον ουρανό»)

*Ποιητής - συνδ/ντής περ. «Καρυοθραύστις»

—

Τη σελίδα αυτήν δεν τη φτιάχνουν επαγγελματίες κριτικοί βιβλίου. Γράφεται από αναγνώστες που απευθύνονται σε αναγνώστες για να τους μιλήσουν για κάποιο βιβλίο που τους συνεπήρε. Αν θέλετε να μοιραστείτε όσα νιώσατε διαβάζοντας ένα βιβλίο, στείλτε το κείμενό σας (το πολύ 700 λέξεις) στο [email protected]