Ο Βούλγαρος ποιητής και συγγραφέας Γκεόργκι Γκοσποντίνοφ ήταν αδιαμφισβήτητα ένα από τα ισχυρά χαρτιά της φετινής 19ης Διεθνούς Εκθεσης Βιβλίου της Θεσσαλονίκης. Είναι ένας από τους υποψήφιους στην τελική μικρή λίστα του Booker 2023 και εξαιρετικά αγαπητός στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό που κατέκλυσε την αίθουσα στην οποία μιλούσε.
Στον πάγκο των Εκδόσεων Ικαρος άνθρωποι όλων των ηλικιών περίμεναν υπομονετικά στη μεγάλη ουρά που σχηματίστηκε για να τους υπογράψει τα βιβλία του. Χαμογελαστός και ενθουσιασμένος με την αγάπη του ελληνικού κοινού, συζήτησε μαζί μας όχι μόνο για τη λογοτεχνία αλλά και για την πολιτική κατάσταση στη Βουλγαρία και στην Ευρώπη, που φαίνεται να τον απασχολεί πολύ.
Το πρώτο του βιβλίο, το «Φυσικό μυθιστόρημα» (Ικαρος, 2020), κυκλοφόρησε το 1999, έγινε διεθνές μπεστ σέλερ, μεταφράστηκε σε 24 γλώσσες και χαρακτηρίστηκε από το New Yorker ως ένα «αναρχικό-πειραματικό ντεμπούτο». Το δεύτερο μυθιστόρημά του, «Περί Φυσικής της μελαγχολίας» (Ικαρος, 2018), κέρδισε πολλά λογοτεχνικά βραβεία, μεταξύ άλλων το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος στη Βουλγαρία (2013), το ελβετικό βραβείο Jan Michalski Preis (2016) και το πολωνικό βραβείο Angelus (2019).
Εχει μεταφραστεί σε περισσότερες από 15 γλώσσες. Το τρίτο του μυθιστόρημα, «Χρονοκαταφύγιο» (Ικαρος, 2021), κυκλοφόρησε το 2020. Τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος στη Βουλγαρία (2021) καθώς και με το βραβείο Strega Europeo (2021). Το 2022 κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Ικαρος και η εξαιρετική ανθολογία ποιημάτων του «Εκεί που δεν είμαστε», σε μετάφραση της Αυγής Λίλλη.
● Κύριε Γκοσποντίνοφ, μέσα στην ανθολογία «Εκεί που δεν είμαστε», στο «Φωτογραφία IV», γράφετε για τα σύνορά μας κάπου κοντά στη Φλώρινα: «…ένα ιδιαίτερο πετιμέζι από ελληνικά, σερβικά, βουλγαρικά, τουρκικά και σλαβομακεδόνικα…Διερωτήθηκα, Γκαουστίν, αν αυτή είναι η γλώσσα πριν από τον Πύργο της Βαβέλ, ή μια καινούργια μεικτή ομιλία μετά τις μεικτές Βαβυλωνίες». Μήπως η κοινή καταγωγή βρίσκεται στην καρδιά της γλώσσας;
Περιγράφω μια αληθινή ιστορία. Μου συνέβη όταν βρισκόμουν στην πιο ξεχασμένη βορειοδυτική γωνιά της Ελλάδας. Αν δει κανείς τον χάρτη, εκεί συναντιούνται η Ελλάδα, η Αλβανία και η Βόρεια Μακεδονία, στις δύο λίμνες των Πρεσπών. Συνάντησα πολύ νωρίς το πρωί μια ηλικιωμένη γυναίκα και μου είπε καλημέρα και αμέσως μετά «κοπράιτε» που στα παλιά βουλγαρικά σημαίνει «Τι κάνεις; Πώς είσαι;». Για μένα ήταν πολύ ενδιαφέρον και συναρπαστικό αυτό. Πιστεύω πως κάτι κοινό υπάρχει μεταξύ των λαών μας, που κρύβεται στη γλώσσα μας και στην ευαισθησία μας μέσα στις πολλές λύπες που κρατάμε βαθιά μέσα μας και τις ανείπωτες ιστορίες μας. Πιστεύω πραγματικά πως οι μη ειπωμένες, και όχι οι ειπωμένες, ιστορίες είναι κάποιες φορές πιο σημαντικές.
● Μερικές φορές, καθώς γράφετε, ο ποιητής ανταγωνίζεται τον μυθιστοριογράφο, ή και το αντίστροφο;
Νομίζω πως δεν ανταγωνίζονται, καμιά φορά βοηθάει ο ένας τον άλλον. Πρώτα απ’ όλα και πριν απ’ όλα θα είμαι πάντα ποιητής - παρότι έχω γράψει 17 μυθιστορήματα. Η ποίηση με βοήθησε να ξεδιπλώσω τις συγγραφικές μου ικανότητες. Τα βιβλία μου γράφονται από κάποιον που γράφει ποίηση και ο αναγνώστης το νιώθει αυτό. Είναι πολύ εύκολο να διαπιστώσει κανείς στη λογοτεχνία ποια μυθιστορήματα γράφονται από ποιητές και ποια όχι, είναι ορατό. Εγώ προσωπικά είμαι ένας ποιητής μεταμφιεσμένος σε μυθιστοριογράφο.
● Το υποψήφιο βιβλίο σας για το Booker, το «Χρονοκαταφύγιο», αγαπήθηκε από το ελληνικό κοινό. Ποια εποχή της Ιστορίας είναι το προσωπικό σας καταφύγιο μέσα στον χρόνο;
Νομίζω πως καταφεύγω στα φθινοπωρινά απογεύματα για να το πούμε και κάπως ποιητικά. Αλλά ο Μάης του ‘68 είναι σίγουρα μια εποχή-καταφύγιο για μένα. Αυτός ο Μάης δεν ήρθε και δεν συνέβη ποτέ στη Βουλγαρία. Γεννήθηκα το ‘68 και ξέρω πως σε πολλά μέρη του κόσμου συνέβαιναν σπουδαία πράγματα εκείνον τον Μάη. Το 1999, που έπεσε το Τείχος, οι άνθρωποι της δικής μου γενιάς στη Βουλγαρία είπαν πως αυτή η χρονολογία ήταν ο δικός μας Μάης του ‘68.
● Είστε εδώ και πολλά χρόνια μεταφρασμένος, είναι όμως η υποψηφιότητα για το Βooker για εσάς μια ακόμη μεγαλύτερη γέφυρα με τη διεθνή κοινότητα;
Η μεγάλη δύναμη που έχει το Booker είναι να σπρώξει ένα βιβλίο σε ένα μεγαλύτερο παγκόσμιο κοινό και αυτό είναι σπουδαίο. Πρώτη φορά είναι κάποιος από τη Βουλγαρία προτεινόμενος, γι’ αυτό το βραβείο και για μια μικρή χώρα σαν τη δική μου είναι πολύ σημαντικό. Είναι σαν να ανοίγω μια πόρτα και για άλλους συγγραφείς.
● Πολλοί Ελληνες συγγραφείς, σε λογοτεχνικές παρέες, αναρωτιούνται: Πώς τα κατάφερε ένας Βούλγαρος συγγραφέας να φτάσει τόσο κοντά σε ένα τόσο σημαντικό βραβείο;
Ξέρετε, δεν είναι κάτι που γίνεται ξαφνικά. Το πρώτο μου βιβλίο μεταφράστηκε στα αγγλικά και σε άλλες γλώσσες εδώ και είκοσι χρόνια. Το «Περί Φυσικής της μελαγχολίας» ήταν υποψήφιο για επτά διεθνή βραβεία. Η μετάφραση είναι ο μόνος δρόμος. Θα ήθελα να πω στους Ελληνες συναδέλφους μου πως εμείς που καταγόμαστε από μικρές χώρες βρισκόμαστε πάντα 3-4 βήματα πίσω από τους άλλους, έτσι θα πρέπει να κάνουμε πολύ περισσότερα πράγματα για να μας προσέξουν. Είναι μια μεγάλη πρόκληση, ναι, το να προσπαθείς να γίνεις ένας καλύτερος συγγραφέας από ό,τι οι άλλοι. Οταν επικρατούν Αμερικανοί, Αγγλοι, Ισπανοί συγγραφείς, ο δρόμος είναι πολύ δύσκολος για έναν Βούλγαρο ή έναν Ελληνα. Εμένα προσωπικά με υποτίμησαν, με απέρριψαν εκδότες, αλλά δεν το έβαλα κάτω.
● Σας έχουν χαρακτηρίσει «μεταμοντέρνο συγγραφέα». Αποδέχεστε την περιγραφή;
Οχι. Νεότερος ίσως να πήγα προς τα κει. Εκανα μια πτυχιακή εργασία για τον μεταμοντερνισμό στο πανεπιστήμιο, αλλά δεν μου ταιριάζει γιατί είναι ψυχρός. Εμένα με κατακλύζουν συνεχώς συναισθήματα.
● Πού ζείτε σήμερα;
Τα τελευταία χρόνια ζω σε πολλά μέρη - Βερολίνο, Νέα Υόρκη, Ελβετία. Αλλά κυρίως, όταν γράφω, ζω σε ένα μοναστήρι της Ελβετίας. Ενα ιδανικό μέρος για γράψιμο όπου φιλοξενούν συγγραφείς από όλο τον κόσμο.
● Ποια είναι η σχέση σας με τον θεό;
Οταν ήμουν παιδί είχα μια συνεχή σχέση με τον θεό, ήταν παντού γύρω μου. Ζούσα με τη γιαγιά μου. Στα αυτιά μου έχω ακόμα τη φωνή της να διαβάζει ψιθυριστά τη Βίβλο. Ηταν εντελώς νορμάλ εκείνη την εποχή να μιλάς μαζί του. Φυσικά, αυτή η επικοινωνία διακόπηκε μεγαλώνοντας, όπως καταλαβαίνετε (γέλια).
● Ο Μανουέλ Βίλας που είναι εδώ, αλλά και άλλοι συγγραφείς έγραψαν για την πανδημία σχεδόν αμέσως, άλλοι πιστεύουν πως χρειάζεται χρόνος για να αποτυπωθεί λογοτεχνικά αυτή η περίοδος. Εσείς τι λέτε;
Α, δεν μπορείτε να πείτε, εγώ έγραψα για την πανδημία πριν συμβεί…(γέλια). Ολοι οι καιροί είναι κατάλληλοι να γράψει κανείς, πριν, κατά τη διάρκεια ή μετά, αρκεί να το κάνει καλά. Βέβαια, πιστεύω πως χρειαζόμαστε κάποιον χρόνο για να κατασταλάξει μέσα μας ένα τόσο μεγάλο γεγονός.
● Νιώθετε ότι πήραμε ένα σημαντικό μάθημα από αυτή την τεράστια δοκιμασία της πανδημίας;
Ναι, για τους πρώτους τρεις μήνες, μετά το ξεχάσαμε πολύ γρήγορα. Αυτή η τεράστια αντιπαλότητα με τους υπέρ και τους κατά των εμβολίων ήταν πολύ έντονη στη Βουλγαρία. Στην αρχή ήμουν γεμάτος ελπίδα πως επιτέλους οι άνθρωποι θα συνειδητοποιήσουμε πόσο ευάλωτοι είμαστε. Οτι έχουμε σώματα και δεν είμαστε άβαταρ. Αλλά όχι, διαψεύστηκα.
● Η ενότητα της Ευρώπης δέχτηκε κραδασμούς μετά την πανδημία. Πιστεύετε ότι θα αντέξει τις μεγάλες προκλήσεις που απαιτούν οι καιροί;
Στην πραγματικότητα μου δίνετε την ευκαιρία να πω πολύ καλά λόγια για την Ενωμένη Ευρώπη. Οχι όμως για την περίοδο της πανδημίας αλλά για τον σκληρό πόλεμο που διεξάγεται στην Ουκρανία. Κανείς δεν το περίμενε, ούτε κι εγώ, πως οι ευρωπαϊκές χώρες θα έχουν ένα συμπαγές κοινό μέτωπο απέναντι σ’ αυτόν τον πόλεμο. Νομίζω πως αυτό συνέβη για πρώτη φορά στην Ιστορία της Ενωμένης Ευρώπης. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας φυσικά δεν συνέβη αυτό - η Βουλγαρία είχε το μεγαλύτερο κίνημα αντιεμβολιαστών.
«Οσοι συγγραφείς καταγόμαστε από μικρές χώρες πρέπει να κάνουμε πολύ περισσότερα πράγματα για να μας προσέξουν»
● Βουλγαρία-Ελλάδα, ένα τσιγάρο δρόμος λέμε εδώ στη χώρα μας. Τι μας συνδέει και τι πιστεύετε ότι μας κρατά χώρια;
Ξέρετε, όταν ήμουν φαντάρος, με έστειλαν στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα. Μαζί με το όπλο μου είχα και ένα ελληνικό βιβλίο, τον «Ζορμπά» του Καζαντζάκη, και είχα αυτό το συνεχές αίσθημα πως μπορώ να καταλάβω τα πάντα. Οι χώρες για τις οποίες έχω ενδιαφερθεί περισσότερο είναι οι χώρες που έχω αγαπήσει βιβλία τους. Ο Καζαντζάκης, ο Σεφέρης, ο Καβάφης είναι η Ελλάδα μου. Θα πρέπει να διαβάσουμε περισσότερο τα βιβλία μας μεταξύ μας. Κατά τη διάρκεια του κομμουνιστικού καθεστώτος δεν είχαμε αυτή τη δυνατότητα. Τώρα θα πρέπει να αρχίσουμε να ανταλλάσσουμε τις ιστορίες μας για να μάθουμε περισσότερο η μία χώρα την άλλη.
● Τα τελευταία τρία χρόνια η Βουλγαρία έχει ζητήματα πολιτικής αστάθειας, με τις επαναλαμβανόμενες εκλογές που δεν οδήγησαν σε σχηματισμό κυβέρνησης και αυτό ταλανίζει τη χώρα κι έχει σίγουρα αντίκτυπο στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της. Βλέπετε φως στο τούνελ;
Μέσα σε τρία χρόνια είχαμε έξι φορές εκλογές. Είναι μια κατάσταση στα άκρα. Είμαι πολύ απαισιόδοξος για την κατάσταση αυτή, δεν έχει ξαναγίνει. Μεγαλύτερη και από την πολιτική και οικονομική κρίση είναι η υπαρξιακή κρίση που βιώνουμε ως λαός. Χάσαμε την αισιοδοξία και τον ορίζοντά μας, αυτό είναι το πιο σημαντικό. Είναι λυπηρό να χάνεις τον ορίζοντά σου ως άτομο, αλλά όταν χάνεις τον ορίζοντά σου για τα παιδιά και για τα εγγόνια σου, τότε είναι καταστροφικό. Είμαι κάπου ανάμεσα σ’ αυτά τα δύο. Πρέπει να εκλέξουμε άμεσα κυβέρνηση και να προχωρήσουμε μπροστά, η Βουλγαρία επηρεάζεται εύκολα από τη ρωσική προπαγάνδα και αυτό είναι μεγάλο πρόβλημα.
● Νοσταλγία και θλίψη λένε πως χαρακτηρίζουν τη δουλειά σας. Πάνε μαζί αυτά τα δύο;
Ναι. Ξέρετε, καταλαβαίνω τους ανθρώπους που αισθάνονται λυπημένοι. Είναι μια φυσιολογική ανθρώπινη συνθήκη. Ιδιαίτερα σήμερα, στις μέρες μας, δεν υπάρχει άνθρωπος που δεν αισθάνεται λίγο λυπημένος.
Η νοσταλγία δεν πρέπει να είναι, ούτε είναι, εθνικό συναίσθημα, είναι επικίνδυνο να γίνει. Είναι προσωπικό συναίσθημα και έτσι πρέπει να μείνει.
● Κύριε Γκοσποντίνοφ, τελειώνοντας αυτή τη συνέντευξη αναρωτιέμαι αν υπάρχει κάποιος στίχος σας που γυρνά συνεχώς στο μυαλό σας.
Ναι, αλλά είναι δύσκολο νομίζω να μεταφραστεί ακριβώς από τα βουλγαρικά, σημαίνει όμως κάτι σαν: Ο παράδεισος είναι μια άλλη κόλαση.
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας