Από τα σκλαβοπάζαρα και τα χαρέμια μέχρι σήμερα…

«Η Ιστορία δεν έχει ασχοληθεί ιδιαίτερα με την τύχη του μισού πληθυσμού στους πολέμους και τις επαναστάσεις. Με τις ανώνυμες γυναίκες. Τουρκάλες, Αλβανίδες, Ελληνίδες. Πολλά κοινά είχε η μοίρα τους. Στην καλύτερη περίπτωση δεν είχαν κανέναν λόγο για το πώς και με ποιον τρόπο θα ζήσουν τη ζωή τους.

Στη χειρότερη, που ήταν η πιο συνηθισμένη, ήταν θύματα σεξουαλικής και κάθε είδους βίας από τον Τούρκο δυνάστη αλλά και από τον Ελληνα κοτζαμπάση, τον συγγενή ή τον απελευθερωτή αγωνιστή. Σκλάβες στα μουσουλμανικά χαρέμια ή στα ελληνικά αρχοντόσπιτα, ερωτικές δούλες των αφεντάδων τους. Σχεδόν χωρίς διάκριση, αρχοντοπούλες ή φτωχές, δεν είχαν λόγο στη ζωή τους, που περιγραφόταν από λέξεις με πρώτο συνθετικό το υπό: υποχρέωση, υπομονή, υπακοή, υποταγή.»*

Αυτά γράφει μεταξύ άλλων στον πρόλογο του βιβλίου της η δρ Δήμητρα Καμαρινού, ιστορικός-αρχαιολόγος, βραβευμένη από την Ακαδημία Αθηνών.

Το βιβλίο «Γυμνές αλήθειες γυναικών. Η αθέατη Ιστορία» ξετυλίγει έναν απολογισμό της θέσης της γυναίκας και της έμφυλης βίας στα χρόνια της Επανάστασης του 1821 και σήμερα.

«Μαρτυρίες περιηγητών για τα χαρέμια και τα σκλαβοπάζαρα, νόμοι-ορόσημα για την αξιοπρέπεια των γυναικών, προχωρημένα στερεότυπα που οπλίζουν φονικά χέρια. Ενας μακρύς δρόμος ώς τη συνειδητοποίηση πως η συναίνεση στον έρωτα, η αυτοδιάθεση στη ζωή, η ενδυνάμωση των προσωπικοτήτων, η ελεύθερη επιλογή συντρόφου, οι ίσες ευκαιρίες φέρνουν περισσότερη αγάπη μέσα κι έξω από τα σπιτικά μας και μεγαλύτερη δημιουργικότητα στις κοινωνίες μας»*, όπως χαρακτηριστικά σημειώνει η συγγραφέας.

Από τα σκλαβοπάζαρα και τα χαρέμια του 18ου αιώνα στο trafficking και την κακοποίηση γυναικών, η απόσταση είναι τόσο μεγάλη αλλά και τόσο μικρή ταυτόχρονα, ώστε σήμερα συνειδητοποιούμε πόσο λίγα βήματα έχουν κάνει προς τη διαδικασία της ενδυνάμωσής τους.

«Τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821 συνέπεσαν με τη χρονιά που θαρραλέες γυναίκες έσπασαν τη σιωπή τους και τόλμησαν για πρώτη φορά να μιλήσουν για την κακοποίηση… “Και σε μένα έχει συμβεί” (#ΜeΤoo). Αναπόφευκτα κοιτάει κανείς στο πριν και στο τώρα και κάνει έναν απολογισμό. Τι άλλαξε μέσα στα 200 αυτά χρόνια; Πόσο ασφαλείς είμαστε οι γυναίκες σήμερα; Πώς τιμωρείται η βία κατά των γυναικών; Υπάρχουν γκρίζες ερμηνείες για τη συναίνεση στην ερωτική πράξη και για την αυτοδιάθεση των γυναικών; Πως διαμορφώνονται στρεβλές νοοτροπίες ατόμων και πώς μπορούμε να τις ξεριζώσουμε;»*

Η συνέντευξη μαζί της δίνει απαντήσεις και δημιουργεί ακόμη περισσότερες αφορμές για μια συζήτηση που πρέπει επιτέλους η κοινωνία μας να κάνει.

● Πώς αποφασίσατε να ασχοληθείτε με αυτό το κομμάτι της Ιστορίας;

Η Ιστορία των Ελληνίδων παραμένει αθέατη. Σαν να ήταν ανύπαρκτες οι γυναίκες, οι ανώνυμες, αυτές που βρέθηκαν ανάμεσα στα ελληνικά και τα τούρκικα σπαθιά, άοπλες στα χωριά τους όπου γίνονταν οι μάχες. Πολύ περισσότερο δεν αντιμετωπίζονται καν ως αυθύπαρκτα πρόσωπα. Είναι τα γυναικόπαιδα της σχολικής Ιστορίας.

Η εξιστόρηση μέσα από μαρτυρίες της εποχής και θεατρικό λόγο της τύχης των γυναικών στα χρόνια της Επανάστασης του 1821 στο βιβλίο μου «Γυμνές αλήθειες γυναικών. Η αθέατη Ιστορία» συνέπεσε με την ανάδυση του κινήματος #MeToo στην Ελλάδα. Στο βιβλίο ξετυλίγεται ένας απολογισμός της θέσης της γυναίκας τότε και σήμερα. Καταγράφονται αφενός επιλεγμένες μαρτυρίες περιηγητών και αγωνιστών για την έμφυλη βία πριν από 200 χρόνια και αφετέρου στοιχεία για την έμφυλη βία σήμερα. Ποιοι νόμοι έχουν καθορίσει την τύχη μας και ποιοι υπονομεύουν την ασφάλειά μας; Ποιες λέξεις στο καθημερινό λεξιλόγιό μας φυλακίζουν νοοτροπίες; Η βελτίωση της θέσης των γυναικών έφερε περισσότερη αγάπη στα σπιτικά μας;

● Ποια είναι τα κοινά στοιχεία ως προς τον τρόπο που αντιμετώπιζαν τις γυναίκες οι δύο λαοί;

Αρχοντοπούλες ή φτωχές, Ελληνίδες ή Οθωμανίδες, δεν είχαν λόγο στη ζωή τους. Τα ξαδέλφια Νοταράδες αιματοκύλισαν χωριά της Κορινθίας διεκδικώντας την ίδια κοπέλα, ενώ η ίδια δεν ρωτήθηκε ποιον από τους δυο θα ήθελε. Ο Κωλέττης κατηγορεί τους Νοταράδες ότι πολλές φορές «εσήκωσαν την τιμή» των νόμιμων γυναικών των χωρικών της Κορινθίας. Βεβαίως, χειρότερη ήταν η ζωή στα χαρέμια. Γυναίκες σεξουαλικές σκλάβες, ισόβια φυλακισμένες. Μόλις πριν από 100 χρόνια, το 1924, κατάργησε ο Κεμάλ Ατατούρκ το χαρέμι του σουλτάνου.

Σε όλες τις περιπτώσεις η θέση της γυναίκας εμπεδωνόταν ιδεολογικά μέσα από τη θρησκεία και θεωρίες για τη «φύση» του άντρα και της γυναίκας. Οσα διαβάζουμε σήμερα για τις γυναίκες του Αφγανιστάν, πέραν της μπούργκας, δεν είναι και τόσο μακρινό παρελθόν για τις γυναίκες στη χώρα μας.

● Τι καθόρισε τις όποιες αλλαγές σημειώθηκαν στην κοινωνία μας από τον 18ο αιώνα μέχρι σήμερα;

Σημαντικές αλλαγές έφερε η εκβιομηχάνιση. Οταν η μηχανή αντικατέστησε τη μυϊκή δύναμη και η τεχνολογία δημιούργησε νέα πεδία νοητικής εργασίας, δόθηκε η ευκαιρία στις γυναίκες να μπουν στην παραγωγή και να γίνουν οικονομικά ανεξάρτητες. Οι επιδόσεις των γυναικών στα σχολεία και στα πανεπιστήμια έχουν καταρρίψει τους μύθους αιώνων για τη χαμηλότερη νοημοσύνη τους και την έλλειψη ικανοτήτων για εργασίες εκτός των οικιακών. Αυτές κυρίως συμμετέχουν σε δράσεις διά βίου εκπαίδευσης και αυτογνωσιακών αναζητήσεων, για να χτίσουν την αυτοπεποίθησή τους και να επουλώσουν το διαγενεακό τραύμα της υποτίμησής τους.

Θα ξαφνιαστεί ο αναγνώστης του βιβλίου, όταν διαβάσει πόσο πρόσφατα αναγνωρίστηκαν θεμελιώδη δικαιώματα στις γυναίκες και πόσο ελλιπής είναι σήμερα η προστασία των γυναικών από τη βία στη νομοθεσία μας.

● Το σεξουαλικό έγκλημα, η έμφυλη βία και τελικά η γυναικοκτονία πόσο έχουν αλλάξει στον πυρήνα τους στο πέρασμα των χρόνων;

Πηγάζουν από έμφυλα στερεότυπα ότι οι γυναίκες πρέπει να υπακούουν στην ανδρική εξουσία και τους χρειάζεται να «συνετιστούν» με ξύλο και βιαιοπραγίες. Συνήθως ο βίαιος πατέρας ασκεί βία και στα παιδιά του. Γυναίκες που έχουν μεγαλώσει σε οικογενειακή φωλιά με βίαιες συμπεριφορές συχνά επιλέγουν κακοποιητή σύντροφο, αναπαράγοντας το ίδιο μοντέλο.

Οι αριθμοί μιλούν από μόνοι τους. Για τα έτη 2018-2020, στο 82-85% των καταγγελιών ενδοοικογενειακής βίας στην αστυνομία οι δράστες ήταν άνδρες. Η γυναικοκτονία δεν είναι τωρινό φαινόμενο, απόρροια του εγκλεισμού μας. Για τα περισσότερα από τα έτη 2010-2019, κάθε μήνα μία γυναίκα δολοφονήθηκε από κάποιο μέλος της οικογένειάς της.

Είναι ξεκάθαρο ότι η βία κατά των γυναικών ασκείται από μια μειονότητα ανδρών. Ομως, εάν δεν αντιμετωπίσουμε τη ριζωμένη βία μέσα στις οικογένειες, τι κοινωνίες περιμένουμε να κτίσουμε;

*Αποσπάσματα από το βιβλίο της Δήμητρας Καμαρινού