Στις ρωγμές της μνήμης

Το γιασεμί των υδάτων

Ετσι, όπως ξημέρωνε ζωγραφίζοντας χρώματα ανάμεσα στα μαύρα σύννεφα πάνω στις άκρες του κύματος αφήσαμε τα χρόνια Υπομένοντας τους πόνους όλων εκείνων των στιγμών που ζήσαμε περπατώντας σε λεωφόρους και σοκάκια Πάνω στις άκρες του κύματος γλείφοντας με τα μικρά δάκτυλα των ποδιών τους αφρούς αφήσαμε τα δάκρυα του έρωτα

Κάθε σοβαρό και ενός επιπέδου ποιητικό βιβλίο δεν μπορεί παρά να επανατοποθετεί εξ υπαρχής το ερώτημα «γιατί άραγε γράφουμε ποίηση;». Γιατί δεν μας αρκεί να παρατηρούμε ή να θαυμάζουμε τον κόσμο, να τον αναλύουμε ή να τον συνθέτουμε με λέξεις που η κοινότητα της καταγωγής τους τον κάνει λιγότερο οδυνηρό ή δυσβάσταχτο σε σχέση με τη χρήση λέξεων που ο εντελώς προσωποπαγής τους φωτισμός μεταβάλλει τον κόσμο σ’ ένα γεγονός σκοτεινό και περίκλειστο; Με λίγα λόγια, γιατί χρειαζόμαστε την ποίηση για να ζήσουμε, ή γιατί η ποίηση μεταβάλλεται στη μοναδική δύναμη που μπορεί να συνεχίσει ή να ολοκληρώσει τη ζωή, όταν η τελευταία μοιάζει να τελειώνει;

Η απάντηση μπορεί να βρίσκεται σ’ ένα γεγονός τόσο οφθαλμοφανές που σπάνια το συνειδητοποιούμε σ’ όλη του την έκταση, αλλά μπορεί να αποτελέσει ένα ισόβιο κλειδί προκειμένου ν’ αποσφραγιστεί το ερώτημα «γιατί γράφουμε ποίηση;» ή γιατί κάνουμε οποιαδήποτε μορφή τέχνης. Δεν έχουμε παρά να παρατηρήσουμε τη διαφορά ανάμεσα στον αποτροπιασμό που μας προκαλεί ένα έγκλημα στην καθημερινή μας ζωή και τον εκστασιασμό που αισθανόμαστε χάρη στο ίδιο αυτό έγκλημα όταν με την «επιφοίτηση» της ποίησης έχει μεταμορφωθεί σ’ ένα μεγάλο έργο τέχνης (πρόχειρη αναφορά σύνολη η αρχαία τραγωδία και ο Σέξπιρ).

Τι συμβαίνει λοιπόν; Οταν το έγκλημα λόγω της ποίησης γίνεται έκφραση του συλλογικού βιώματος που το περιέχει, όπως και πάμπολλες άλλες εκφράσεις της ανθρώπινης ύπαρξης, χωρίς να καθαγιάζεται, μεταφέρει το ρίγος και το δέος μιας αποκάλυψης που μας αφορά όλους. Οταν το έγκλημα παραμένει μια είδηση που ο καθένας την αναπαράγει ως ατομική περίπτωση επόμενο είναι να διατηρεί τα χαρακτηριστικά μιας εξωστρεφούς και κοντόφθαλμης προσέγγισης.

Υπάρχουν βέβαια «εγκλήματα» και «εγκλήματα» κι αν ένα «έγκλημα» στοιχειώνει το σύνολο των ποιημάτων της Κατερίνας Θανοπούλου που συγκροτεί το βιβλίο της «Ζώσα μνήμη», είναι ένα έγκλημα που έχει διαπράξει η ίδια η ποιήτρια σε βάρος του εαυτού της, να έχει παγιδευτεί σ’ ένα παρελθόν που μόνο ως επιτακτική μνήμη μπορεί να το επαναφέρει και όχι ως ένα ζωντανό παρόν που παραμένει και η βαθύτερη προσδοκία της.

Είπαμε τη λέξη «ζωντανό» κι επανήλθε ζωηρά στον νου μας η αρχική μας αντίδραση στον τίτλο του βιβλίου: γιατί άραγε «ζώσα μνήμη» και όχι «ζωντανή μνήμη». Για να συμπεράνουμε, με κάποια αμφιβολία βέβαια, πως η λέξη «ζώσα» χάρη στον τρόπο που χρησιμοποιείται φαίνεται να συγγενεύει στενά με την «αιμάσσουσα μνήμη» ή την «αιμορραγούσα μνήμη» ή τη μνήμη που δημιουργεί απρόβλεπτες ρωγμές ώστε ο χρόνος να πάρει μια διάσταση και μια μορφή τελείως διάφορες σε σχέσεις με τις συντελεσμένες.

Ενώ η «ζωντανή μνήμη» μπορεί να συνιστά και έκφραση μιας αειθαλούς ανθοφορίας – αλλά τίποτε περισσότερο. Ενώ η ζώσα μνήμη διευρύνει τα όριά της ώστε η ανατροπή, το στοιχείο της ανατροπής, να μη μένει αποκλειστικά υπαρξιακού χαρακτήρα, αλλά να αφορά ιστορικές πραγματικότητες, όπως στο έξοχο ποίημα «Εγκαιρη αποκαθήλωση» με τους ληστές να έχουν κατέβει από τον σταυρό όπως ξεγέλασαν τον όχλο με κολακείες και προσδοκίες. Αυθόρμητα προκύπτει το ερώτημα, σε ποιο βαθμό η ιδιωτική μνήμη μπορεί να υπάρξει και ως μνήμη δημόσια ή η δημόσια ως μνήμη ιδιωτική;

Η Κατερίνα Θανοπούλου φαίνεται να καταργεί την οποιαδήποτε απόσταση ανάμεσά τους, σχεδόν να τις ταυτίζει με μια χρήση των λέξεων που όσο διευρυμένες, ως προς την έννοιά τους, τις προϋποθέτει η δημόσια έκφανση της μνήμης, άλλο τόσο κυριολεκτικές και ακριβολόγες να τις εγκολπώνεται η αντίστοιχη ιδιωτική.

Ενδεικτικό το ποίημα «Εγκλεισμός 2020», καθώς ένα καθολικό βίωμα αποτιμάται ευχερέστερα στις τρομακτικές συνέπειές του αν εξεταστεί σε σχέση με μια αδιαπραγμάτευτα προσωπικού χαρακτήρα δοκιμασία. Με την προϋπόθεση όμως πως οι διακυμάνσεις όσον αφορά την ένταση της δοκιμασίας αυτής μπορεί να σε φέρουν από την «εμπορία του φιλιού» ώς το «κρέμασμα του Ιούδα» προκειμένου ν’ αναστηθεί το μέλλον.

Δεν έχουμε καταλήξει ακόμα αν είναι προσόν σ’ έναν ποιητή η μεγάλη ευρηματικότητα, η Κατερίνα Θανοπούλου έχει καταφθάσει να ξεπερνά τις όποιες ενστάσεις θα μπορούσε να προκαλεί η ευρηματικότητα αυτή, καθώς έχει έναν μοναδικό τρόπο την ίδια στιγμή που σ’ εντυπωσιάζει η ευρηματικότητα και συχνά η πρωτοτυπία της, να έχεις πειστεί για μια ουσία που δεν θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά αντιληπτή έτσι ώστε για να ζητήσεις «συγγνώμη», να χρειάζεται να «έχεις χτενίσει το μυαλό» και να «έχεις ξεπλύνει το στόμα».

Οσο όμως ευρηματική είναι η Κατερίνα Θανοπούλου στην επιλογή των λέξεων, στη διάταξη των στίχων, στην αλληλουχία των νοημάτων, στην ανακάλυψη μιας συγγένειας ανάμεσα σε χρόνους που θα φανταζόταν κανείς ότι η σύμπτωσή τους θα ξεχνιόταν σε μια λάβα ικανή να κατακάψει τα πάντα, σαν από ένα θαύμα τελικά κατορθώνεται μια ισορροπία ώστε όχι μόνο το έσω του ποιητή με το έξω του κόσμου να αλληλοφωτίζονται ευεργετικά, αλλά και όλα τα επιμέρους στοιχεία ενός αδιερεύνητου σύμπαντος ν’ αποκτούν μιαν ανάγλυφη υπόσταση.

Τη λύση του μυστηρίου μάς την προσφέρει το τελευταίο ποίημα της συλλογής που έχει τον τίτλο «το δικό μου δέντρο». Αν και με τον τίτλο ονομάζεται το ένα και μοναδικό δικό της δέντρο, όλα τα δέντρα που στοιχειώνουν το ποίημα θα μπορούσε να τα διεκδικεί σύσσωμος ο πλανήτης, αφού έχουμε το κυπαρίσσι του πένθους, την ελιά της ειρήνης, το πεύκο της επανάστασης. Ομως χάρη σ’ έναν απλό αλλά και στίχο-κλειδί, τον στίχο «ο ευκάλυπτος της Χαλυβουργικής», καθώς μιλάει για έναν συγκεκριμένο ευκάλυπτο, που θα ήταν σαν να μην είχε υπάρξει αν δεν είχε καταχωρηθεί στο ποίημα της Κατερίνας Θανοπούλου, αποκτά το δικαίωμα να διεκδικεί ως προσωπική της ιδιοκτησία όλα τα πράγματα του κόσμου τούτου. Οχι μόνο τα πράγματα αλλά και τα αισθήματα, ώστε όταν μιλάει για πόνο να είναι ο δικός της πόνος, όταν μιλάει για δάκρυα είναι τα δικά της δάκρυα, κι όταν μιλάει για σαββατόβραδο να είναι το δικό της σαββατόβραδο.

? Τη σελίδα αυτήν δεν τη φτιάχνουν επαγγελματίες κριτικοί βιβλίου. Οι παρουσιάσεις είναι των ίδιων των αναγνωστών, εκείνων ακριβώς για τους οποίους γράφτηκε το βιβλίο. Είναι γραμμένες από αναγνώστες και απευθύνονται σε αναγνώστες. Και αυτό τις κάνει πιο προσωπικές, πιο προσιτές και πιο ανθρώπινες. Αν θέλετε να μοιραστείτε όσα νιώσατε διαβάζοντας ένα βιβλίο, στείλτε το κείμενό σας στο [email protected].