Το σκάνδαλο «Βαρδινοπέδι» βγαίνει ξανά στο προσκήνιο

Στον Αρειο Πάγο εισάγεται την Τετάρτη μια υπόθεση διεκδίκησης 54 χιλιάδων στρεμμάτων δημόσιων και ιδιωτικών εκτάσεων στη Χαλκιδική, που έχει τις ρίζες της... στον 16ο αιώνα! Πρόκειται για διεκδικήσεις της Ιεράς Μονής Ξενοφώντος και της εταιρείας ΣΕΚΑ Α.Ε. (συμφερόντων οικογένειας Βαρδινογιάννη), που όμως έχουν χάσει τα δικαστήρια σε πρώτο και δεύτερο βαθμό.

Το 1981 το Ελληνικό Δημόσιο άσκησε στο Πρωτοδικείο Χαλκιδικής την αρχική αγωγή με την οποία ξεκίνησε η συγκεκριμένη δίκη και θα συνεχιστεί μεθαύριο (43 χρόνια μετά την έναρξή της) στο Ανώτατο Ακυρωτικό Δικαστήριο Ποινικής και Πολιτικής Δικαιοσύνης.

Στην ουσία πρόκειται για το αποτέλεσμα μιας σκανδαλώδους παραχώρησης από τη χούντα, για την οποία έχει αποφανθεί ήδη το Πολιτικό Εφετείο Θεσσαλονίκης που συζήτησε την υπόθεση το 2019, ύστερα από την προσφυγή εφέσεως των μονών Ξενοφώντος και Σίμωνος Πέτρας του Αγίου Ορους, της εταιρείας ΣΕΚΑ Α.Ε., αλλά και ομάδας κληρονόμων κάποιων ιδιοκτητών που διεκδικούν στην ουσία τη μισή Σιθωνία, επικαλούμενοι βυζαντινά χρυσόβουλα, αυτοκρατορικά ταπιά και μια απόφαση παραχώρησης που είχε βγάλει η χούντα.

Η σκανδαλώδης παραχώρηση των 54 χιλιάδων στρεμμάτων περιλαμβάνει ολόκληρο τον οικισμό της Βουρβουρούς και τμήματα των οικισμών Αγίου Νικολάου και Νικήτης, όπως και εννέα νησάκια της χερσονήσου. Στην έκταση περιλαμβάνονται, επίσης, 17 χιλιάδες στρέμματα ιδιωτικών εκτάσεων και ένα τεράστιο τμήμα του καταπράσινου δάσους της περιοχής. Το αχανές αυτό «οικόπεδο», που στην πραγματικότητα αποτελεί μισό «πόδι» της Χαλκιδικής, είχε παραχωρηθεί αρχικά στη Μονή Ξενοφώντος που αμέσως πούλησε ένα μεγάλο κομμάτι στην εταιρεία ΣΕΚΑ. Ομως, οι πράξεις αυτές ακυρώθηκαν το 1974 από την πρώτη κυβέρνηση της μεταπολίτευσης κι έκτοτε η Μονή Ξενοφώντος από τη μία και η Μονή Σίμωνος Πέτρας από την άλλη έριζαν για τη διεκδίκηση δημόσιας και ιδιωτικής έκτασης με δικαστικές προσφυγές.

Το πρωτόδικο δικαστήριο πάντως, μετά δεκαετίες νομικών μαχών, το 2015, έκανε αποδεκτό τον ισχυρισμό του Δήμου Σιθωνίας και του Ελληνικού Δημοσίου ότι οι Μονές Ξενοφώντος και Σίμωνος Πέτρας, καθώς και η εταιρεία ΣΕΚΑ Α.Ε., δεν απέκτησαν ούτε δικαίωμα ιδιοκτησίας, ούτε δικαίωμα κυριότητας επί της επίδικης έκτασης μέσα στην οποία βρίσκονται 7 χιλιάδες μικροϊδιοκτησίες, κυρίως κατοίκων της περιοχής.

Οι κάτοικοι επί δεκαετίες έκαναν λόγο για «μεγάλο σκάνδαλο», που στα καφενεία αποκαλούσαν «Βαρδινοπέδι». Μιλούσαν για «ιερές μπίζνες» της εταιρείας ΣΕΚΑ Α.Ε. και κατήγγειλαν τις «ορέξεις αδηφάγων επιχειρηματικών συμφερόντων και μοναστηριών». Σύμφωνα με τους κατοίκους, η περιοχή δόθηκε επί χούντας στον Βαρδινογιάννη για 2,7 ευρώ το στρέμμα(!) όταν κάθε στρέμμα εκεί αξίζει σήμερα τουλάχιστον 200-300 χιλιάδες ευρώ, ανάλογα με την τοποθεσία.

Παρότι η σκανδαλώδης αυτή παραχώρηση ανακλήθηκε από το Δημόσιο μετά την πτώση της δικτατορίας, οι τίτλοι ιδιοκτησίας μισό αιώνα μετά- δεν έχουν ακυρωθεί με αποτέλεσμα να συνεχίζεται η δικαστική διαμάχη.

Από το Βυζάντιο

Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η μακραίωνη πορεία της υποθέσεως, που αφορά άμεσα την κοινωνική και πολιτική ιστορία, από τις εποχές των αυτοκρατοριών (Βυζαντινής και Οθωμανικής) μέχρι σήμερα.

Στην απόφαση του Εφετείου Θεσσαλονίκης βρίσκει κανείς πολλά και επιστημονικά τεκμηριωμένα στοιχεία για την επίδικη έκταση, για τους νόμιμους κατόχους της, για όσους την επιβουλεύτηκαν στην πορεία αιώνων, από το 1089 μέχρι και τη σύγχρονη εποχή και για τους αγώνες που αντέταξε απέναντι στις επιβουλές αυτές η τοπική κοινωνία, τόσο στα τέλη του 19ου αιώνα, όσο και στον 20ό αιώνα, και μάλιστα σε ιδιαίτερα δύσκολες συνθήκες, όπως εκείνες της στρατιωτικής δικτατορίας του 1967.

Το δικαστήριο άντλησε τα στοιχεία αυτά, ιδίως για την περίοδο των αυτοκρατοριών, κυρίως από υλικό που περιέχεται σε εργασίες του ιστορικού και αρχαιολόγου Ιωακείμ Παπάγγελου, προσφέροντας ανεκτίμητο υλικό και συμβάλλοντας αποφασιστικά στην ευνοϊκή έκβαση της δίκης, τόσο για το Ελληνικό Δημόσιο όσο και για τους κατοίκους της περιοχής.

Η ιστορία «συμφερόντων» γύρω από την πολύπαθη περιοχή, σύμφωνα με την απόφαση του Εφετείου Θεσσαλονίκης, περιστρέφεται γύρω από τα γεγονότα δύο περιόδων της Οθωμανικής αυτοκρατορίας (κατά τον 16ο και τον 19ο αιώνα), αντιδράσεις της τοπικής (ελληνικής) κοινωνίας κατά την τελευταία περίοδο (γεγονότα του 1876), τη στάση του Ελληνικού Δημοσίου [τόσο στα τέλη του 19ου αιώνα (όταν ήταν Βασίλειο που δεν περιελάμβανε τις λεγόμενες «Νέες Χώρες»), όσο και στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα μετά το 1912] και την «απουσία» τόσο της Μονής Ξενοφώντος όσο και της Μονής Σίμωνος Πέτρα από την επίδικη περιοχή.

Η απόφαση του Εφετείου Θεσσαλονίκης τονίζει ότι το 1861 (στις 21 Αυγούστου) οπότε εκδόθηκε φιρμάνι του Σουλτάνου Αβδούλ Αζίζ, με το οποίο ανακλήθηκαν προηγούμενα σουλτανικά φιρμάνια «καμία από τις δύο Μονές (Ξενοφώντος και Σίμωνος Πέτρα) δεν επιχείρησε, παρά το ασταθές πολιτικό περιβάλλον, να επανεγείρει θέμα κυριότητάς της στην επίδικη περιοχή», όπως και ότι καμία από αυτές, καθ’ όλο το χρονικό διάστημα από το 1912 και έπειτα, δεν άσκησε καμία διακατοχική πράξη σ’ αυτή την περιοχή, τη διαχείριση της οποίας είχε και ασκούσε το Ελληνικό Δημόσιο, ιδίως στα τμήματα με δασικό χαρακτήρα.

Με βάση αυτά τα δεδομένα και τις αντίστοιχες παραδοχές του Εφετείου Θεσσαλονίκης εξηγείται και το γεγονός ότι (όπως επισημαίνει στην απόφασή του), όταν η Μονή Ξενοφώντος «αναβίωσε τις βλέψεις της στην επίδικη έκταση μόλις το 1965» και ιδίως κατά τα έτη 1969 και έπειτα, ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων στην τοπική κοινωνία. Από την καταγραφή των αντιδράσεων αυτών συνάγεται, επίσης, το συμπέρασμα ότι στάσεις των πολιτών που αρμόζουν στην «άμεση δημοκρατία» είναι δυνατό να εκδηλωθούν υπό καθεστώτα αυτοκρατοριών, βασιλείων, στρατιωτικών δικτατοριών και, φυσικά, κοινοβουλευτικών/αντιπροσωπευτικών δημοκρατιών και να έχουν ευνοϊκά για την κοινωνία αποτελέσματα.

Τέλος, πρέπει να επισημανθεί, ότι η Μονή Σίμωνος Πέτρας του Αγίου Ορους, η οποία -στο πρωτοβάθμιο δικαστήριο και μέχρι και τη διαδικασία στο Εφετείο Θεσσαλονίκης- διεκδίκησε μερίδιο 30.000 στρεμμάτων από την ίδια επίδικη έκταση (και στην ανυπαρξία δικαιωμάτων της οποίας αναφέρονται αρκετές άλλες κρίσιμες σκέψεις και αιτιολογίες της αποφάσεως του δικαστηρίου), δεν άσκησε αίτηση αναιρέσεως στον Αρειο Πάγο, αποδεχόμενη έτσι, σιωπηρά έστω, την απόφαση αυτή.

Την Τετάρτη συνεπώς στο Ανώτατο Δικαστήριο θα συναντήσουμε μόνο τους εκπροσώπους της Μονής Ξενοφώντος και της ΣΕΚΑ Α.Ε.

Και εδώ πάντως η απόφαση του Εφετείου Θεσσαλονίκης τονίζει ότι σε όλο το χρονικό διάστημα από την προσάρτηση της Μακεδονίας στο Ελληνικό Κράτος (1912) μέχρι και το 1965 η Μονή Ξενοφώντος «δεν άσκησε επί του επιδίκου καμία διακατοχική πράξη, δηλωτική της επικαλούμενης διανοίας κυριότητάς της, ούτε με κάποιο τρόπο ενδιαφέρθηκε για την τύχη του»...

Ανατρέχει μάλιστα στους φορολογικούς καταλόγους («κατάστιχα») του 16ου αιώνα, όπου μεταξύ των φορολογικών προσόδων του Σουλτάνου από την επίδικη περιοχή έχουν καταχωρηθεί «τέλη» από ένα «χειμαδιό πρόβατων» στο χωριό του Αγίου Νικολάου και ένα «χειμαδιό βουβαλιών» στη Βουρβουρού, ενώ έχει καταχωρηθεί και ένα «τσιφλίκι» της Μονής Ξενοφώντος «εντός του συνόρου του χωριού Αγιος Νικόλαος», εκτάσεως «δύο ζευγαριών», η οποία ισοδυναμεί με 1.250 στρέμματα. Από το σύνολο αυτών και άλλων καταγραφών που υπάρχουν στα οθωμανικά κατάστιχα του 16ου αιώνα για την επίδικη περιοχή αποδεικνύεται, καταλήγει η απόφαση του Εφετείου Θεσσαλονίκης, ότι ήδη από τον 16ο αιώνα «η Μονή Ξενοφώντος περιορίστηκε μόνο στο μετόχι των 1.250 στρεμμάτων και στο όμορο χειμαδιό του Κορνιλόγγου».