Οι δικηγόροι μιλούν για τις αλλαγές Τσιάρα στον Ποινικό Κώδικα

Συνεχίζοντας την προσπάθεια ανάδειξης των σοβαρών θεμάτων που εγείρουν οι αλλαγές στους Ποινικούς Κώδικες σύμφωνα με το νομοσχέδιο Τσιάρα, δίνουμε σήμερα τον λόγο σε γνωστούς δικηγόρους όλου του πολιτικού φάσματος προκειμένου να εκθέσουν και οι ίδιοι τις απόψεις τους.

Στο μεταξύ, το πόρισμα της Επιτροπής Μαργαρίτη παραμένει επτασφράγιστο κυβερνητικό μυστικό, ενώ τα μέλη της πρώην νομοπαρασκευαστικής επιτροπής των Κωδίκων του 2019 παραμένουν σιωπηλά παρά τις τερατογενείς παρεμβάσεις στο έργο τους. Η διαβούλευση ολοκληρώθηκε. Επόμενος σταθμός η Βουλή.

Δημήτρης Αναστασόπουλος, υποψήφιος πρόεδρος ΔΣΑ με τον συνδυασμό «Με τον Δικηγόρο»

«Δυστυχώς απέχουμε από τον στόχο»

Το υπουργείο Δικαιοσύνης, μετά από μια σειρά εγκλημάτων που συντάραξαν την κοινή γνώμη, κινήθηκε στην κατεύθυνση της αυστηροποίησης του πλαισίου των ποινών για συγκεκριμένα εγκλήματα ιδιαίτερης ποινικής απαξίας, όπως π.χ. η ανθρωποκτονία, ο βιασμός ανηλίκου, κ.ά., καθώς και στην αυστηροποίηση της απόλυσης των καταδίκων υπό όρο. Επίσης, σύμφωνα με το σχέδιο νόμου που τέθηκε προς διαβούλευση, προβαίνει και σε σειρά ακόμα παρεμβάσεων στον Ποινικό Κώδικα και στον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, με στόχο να τεθεί ένα αυστηρότερο εν γένει πλαίσιο επιβολής και έκτισης ποινών σε συγκεκριμένη κατηγορία αδικημάτων.

Οπως άλλωστε αναφέρεται και στην αιτιολογική έκθεση, κύριο στόχο της νομοθετικής αυτής παρέμβασης αποτελεί η απόλυτη και αποτελεσματική προστασία των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων, όπως π.χ. των ανηλίκων, των πολιτών τρίτων χωρών, των θυμάτων σεξουαλικής κακοποίησης και εκμετάλλευσης που λόγω της θέσης τους, και της κακοποίησης που έχουν υποστεί, χρειάζονται αυξημένη νομοθετική προστασία, ώστε να νιώθουν ασφάλεια και να καταγγέλλουν έγκαιρα τα εγκλήματα σε βάρος τους.

Πράγματι, οι αλλαγές αυτές φαίνεται να αφουγκράζονται το κοινό περί δικαίου αίσθημα, για το οποίο δεν μπορεί να αδιαφορεί ο νομοθέτης. Οπως επίσης επιδιώκουν να επιτύχουν μια εύλογη εξισορρόπηση ανάμεσα στην ποινή που επιβάλλεται και στον πραγματικό εν τέλει χρόνο έκτισης της ποινής. Οφείλουμε, ωστόσο, να παρατηρήσουμε ότι τα τελευταία χρόνια έχουμε συχνές παρεμβάσεις στο ποινικό μας δίκαιο, οι οποίες δεν βοηθούν στην εμπέδωση μιας σταθερής αντεγκληματικής πολιτικής. Οι διορθωτικές αλλαγές, όποτε αυτό κρίνεται αναγκαίο, είναι καλοδεχούμενες. Ωστόσο, από μόνες τους δεν επαρκούν για την επίτευξη του τελικού στόχου, που δεν είναι άλλος από τη μείωση της εγκληματικότητας, και δη της βαριάς.

Οπως έγραφε και ο Cesare Beccaria το μακρινό 1764, αναφέροντας ότι «Κάθε ποινή, για να μη γίνεται καταδυναστεία ενός ή πολλών, κατά ενός συγκεκριμένου πολίτη, πρέπει πάντα να είναι δημόσια, ταχεία, αναγκαία, μετριωτάτη, όσο το δυνατόν σύμφωνα με τις συγκεκριμένες περιστάσεις, ανάλογη με το αδίκημα, και ορισμένη ρητώς από τους νόμους». Αυτόν τον στόχο πρέπει να επιτύχουμε και, δυστυχώς, απέχουμε ακόμα πολύ, καθώς είναι αναγκαίες πολλές ακόμα διορθωτικές παρεμβάσεις και μεταρρυθμίσεις σε πολλά επίπεδα. Παράλληλα, βέβαια, με αυτόν θα πρέπει να καταγράψουμε σημαντικές επιδόσεις στους τομείς της πρόληψης και του σωφρονισμού, όπου επίσης χρειάζονται ακόμα πολλά να γίνουν.

Γιώργος Σταματογιάννης, αντιπροέδρος της Ολομέλειας των Προέδρων των Δικηγορικών Συλλόγων Ελλάδας

«Απαιτείται νομοθετική σταθερότητα»

Στα μόλις δύο χρόνια ζωής του νέου Ποινικού Κώδικα, εισάγονται για τρίτη φορά σημαντικές αλλαγές στο νεοπαγές νομοθέτημα, που ήταν απόρροια μακρόχρονης και επίπονης επιστημονικής διαδικασίας. Το δικηγορικό σώμα, διά των συλλογικών του οργάνων, διατύπωσε από την πρώτη στιγμή επιφυλάξεις και προβληματισμούς ως προς επιμέρους ρυθμίσεις του Κώδικα που χρήζουν αναθεώρησης.

Ειδικότερα, έχουμε δημόσια επισημάνει ότι επιβάλλεται η επανεξέταση των όρων της υφ’ όρον απόλυσης, ώστε να επιτυγχάνονται οι στόχοι γενικής και ειδικής πρόληψης και να μην ενισχύεται η «λογική του εγκληματία», ο οποίος προσβλέπει σε έκτιση ποινής κατά πολύ συντομότερης της επιβληθείσας, είτε λόγω υφ’ όρον απόλυσης, είτε λόγω της προσδοκίας μελλοντικών «αποσυμφορητικών διατάξεων».

Περαιτέρω, όμως, απαιτείται νομοθετική σταθερότητα, ώστε ο ποινικός νόμος να μην υποκύπτει στις πιέσεις της επικαιρότητας και της κοινής γνώμης υπό το βάρος εγκλημάτων που προκαλούν έντονη δημόσια συζήτηση ή και αποτροπιασμό λόγω των συνθηκών τέλεσής τους. Ο Ποινικός Κώδικας είναι νομοθέτημα μακράς πνοής και πρέπει να αξιολογείται με νηφαλιότητα, με νομικά κριτήρια, με αποστασιοποίηση από την τρέχουσα επικαιρότητα και χωρίς βεβιασμένες εκτιμήσεις.

Η απειλή βαρύτερων κυρώσεων, άλλωστε, που παρουσιάζεται ως πανάκεια προς αντιμετώπιση της βαριάς εγκληματικότητας, έχει αποδειχθεί ότι δεν συνδέεται αιτιωδώς και μονοσήμαντα με την επίτευξη των στόχων αντεγκληματικής πολιτικής. Είναι ενδεικτικό ότι ενώ έχουμε σημαντικό ποσοστό καταδικασμένων σε ισόβια κάθειρξη, δεν έχει παρατηρηθεί αντίστοιχη αποκλιμάκωση της εγκληματικότητας.

Σε κάθε περίπτωση, ο ανθρωποκεντρικός χαρακτήρας του ποινικού δικαίου, που δίδει έμφαση στην προσωπικότητα του εγκληματία και την προοπτική σωφρονισμού του, μέσα από δομές επανένταξης, επιβάλλει τη διατήρηση της δυνατότητας λυσιτελούς επιμέτρησης της επιβλητέας ποινής από το δικαστήριο. Η εξατομίκευση της ποινής είναι κατ’ εξοχήν έργο του δικαστηρίου, το οποίο ο νομοθέτης δεν πρέπει να προσπαθεί να υποκαταστήσει. Ο νομικός χαρακτηρισμός μιας πράξης (ποινική δίωξη) δεν μπορεί να επιβάλλει εξισωτική κύρωση.

Ασφαλώς η πολιτεία πρέπει να μεριμνήσει ώστε να ενισχυθούν η διαφάνεια και η ακριβής πληροφόρηση, παράλληλα όμως χρειαζόμαστε θεσμικές εγγυήσεις ώστε η υπερβολική διεύρυνση του αξιοποίνου του αδικήματος της διασποράς ψευδών ειδήσεων να μην εκτραπεί σε συνταγματικά απαγορευμένη ποινικοποίηση των διαφορετικών απόψεων σε τομείς όπως η εθνική οικονομία και οι διεθνείς σχέσεις, που βρίσκονται στην καρδιά του πολιτικού λόγου.

Οι αλλεπάλληλες, εμβαλωματικές τροποποιήσεις δοκιμάζουν τη συνοχή και την αποτελεσματικότητα της ασκούμενης αντεγκληματικής πολιτικής και υπονομεύουν τη βασική της τελεολογία, ήτοι τη γενική και ειδική πρόληψη και την ειρήνευση της έννομης τάξης. Ας μην επαναλάβουμε τα λάθη του παρελθόντος.

Θανάσης Καμπαγιάννης, υποψήφιος πρόεδρος ΔΣΑ με τον συνδυασμό «Εναλλακτική Παρέμβαση – Δικηγορική Ανατροπή»

«Να αντισταθούμε στον ποινικό λαϊκισμό»

Το στίγμα των υπό διαβούλευση διατάξεων του Ποινικού Κώδικα και του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας δίνεται από τους πηχυαίους τίτλους των φιλικών προς την κυβέρνηση μέσων ενημέρωσης. Η κεντρική κατεύθυνση των αλλαγών δείχνει προς την αυστηροποίηση των ποινών και την έκτιση περισσότερου χρόνου στη φυλακή. Θα ικανοποιηθεί έτσι το αίσθημα δικαίου και θα γίνει η ελληνική κοινωνία πιο ασφαλής; Η απάντηση είναι ένα διπλό όχι.

Η νομοθέτηση του ποινικού δικαίου δεν μπορεί να γίνεται με όρους ρωμαϊκής αρένας. Απλούστατα ο ποινικός λαϊκισμός δεν πρόκειται ποτέ να κορεστεί. Ομως, στη δίνη του, κινδυνεύουν θεσμοί που έχουν αποδειχθεί πετυχημένοι, όπως για παράδειγμα αυτός της υφ’ όρον απόλυσης, δηλαδή της έκτισης ενός τμήματος της ποινής εκτός φυλακής υπό όρους.

Υπάρχει άραγε οποιοδήποτε εμπειρικό δεδομένο ότι η υφ’ όρον απόλυση σημαίνει την επιστροφή των πρώην κρατουμένων στο έγκλημα πέρα από εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον κανόνα της επιτυχίας του θεσμού; Δεν υπάρχει. Και όμως, η κυβέρνηση νομοθετεί πλέον την ανάκληση της υφ’ όρον απόλυσης ακόμα και σε περίπτωση άσκησης ποινικής δίωξης μέσα στον χρόνο δοκιμασίας! Μια ελάσσων πλημμεληματική δίωξη θα είναι αρκετή για να στείλει κάποιον πρώην κρατούμενο που απολύθηκε υφ’ όρον ξανά στη φυλακή.

Ο «ελέφαντας στο δωμάτιο» είναι βέβαια ότι οι ελληνικές φυλακές δεν σωφρονίζουν όπως βαυκαλιζόμαστε: αντίθετα, η παράταση της κράτησης χωρίς διατήρηση της επαφής του κρατούμενου με το εκτός φυλακής περιβάλλον του και την κοινωνία (μέσω αδειών, δραστηριοτήτων και μιας ζωντανής προοπτικής αποφυλάκισης) οδηγεί στην επανάληψη της εγκληματικής δράσης. Το φαινόμενο των «περιστρεφόμενων πορτών», δηλαδή των κρατούμενων που μπαινοβγαίνουν στις φυλακές χωρίς να απεμπλέκονται από τα εγκληματικά κυκλώματα, θα ενταθεί με τις νέες διατάξεις.

Ο νομικός κόσμος πρέπει να μιλήσει, ακόμα κι αν ο λόγος του είναι αντιδημοφιλής. Αυτό επιτάσσει ο θεσμικός μας ρόλος.

Θέμης Σοφός, Δ.Ν. – δικηγόρος, μέλος Δ.Σ. του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών, υποψήφιος πρόεδρος ΔΣΑ με τον συνδυασμό «Οι Εργατικοί»

«Να παραμείνει ως έχει το άρθρο για τις ανθρωποκτονίες»

Η παρ. 1 του άρθρου 299 του Π.Κ. προτείνεται από το υπουργείο Δικαιοσύνης, στην οικεία δημόσια διαβούλευση, να αντικατασταθεί ως εξής: «Αρθρο 299 Ανθρωποκτονία με δόλο 1. Οποιος σκότωσε άλλον τιμωρείται με ισόβια κάθειρξη». Εν προκειμένω εγείρεται το ουσιώδες ερώτημα (που έχει τεθεί και από το ΕΔΔΑ) περί του αναγκαίου πλαισίου ποινής που απαιτείται να έχει ο εφαρμοστής του δικαίου, ώστε να κρίνει τη συγκεκριμένη ποινή που πρέπει να επιβάλει στη συγκεκριμένη περίπτωση κάθε φορά. Μετά την απόρριψη του ισχυρισμού περί αναγνώρισης ελαφρυντικών περιστάσεων, όλες οι ανθρωποκτονίες δεν (πρέπει να) εξομοιώνονται κατά την ποινική μεταχείρισή τους, καθώς στην περίπτωση αυτή ουσιαστικά καταργείται η διάταξη του άρ. 79 περί επιμέτρησης της ποινής. Ειδικότερα, με την επιμέτρηση της ποινής καθορίζεται η ανάλογη και δίκαιη τιμωρία του εγκλήματος με βάση τη βαρύτητα της πράξης και τον βαθμό ενοχής του υπαιτίου γι’ αυτήν.

Για την εκτίμηση της βαρύτητας του εγκλήματος το δικαστήριο λαμβάνει υπόψη του: α) τη βλάβη που προξένησε το έγκλημα ή τον κίνδυνο που προκάλεσε, β) τη φύση, το είδος και το αντικείμενο του εγκλήματος, καθώς επίσης όλες τις περιστάσεις χρόνου, τόπου, μέσων και τρόπου που συνόδευσαν την προπαρασκευή ή την εκτέλεσή του. Περαιτέρω, για την εκτίμηση του βαθμού ενοχής του υπαιτίου, το δικαστήριο εξετάζει την ένταση του δόλου, τα αίτια που τον ώθησαν στην εκτέλεση του εγκλήματος, την αφορμή που του δόθηκε και τον σκοπό που επιδίωξε, τον χαρακτήρα του και τον βαθμό της ανάπτυξής του που επηρέασαν την πράξη, τις ατομικές και κοινωνικές περιστάσεις και την προηγούμενη ζωή του στο μέτρο που σχετίζονται με την πράξη, τον βαθμό της δυνατότητας και της ικανότητάς του να πράξει διαφορετικά κ.ά. Στο άρ. 79 Π.Κ. προβλέπεται ότι στοιχεία που έχουν αξιολογηθεί από τον νομοθέτη για τον προσδιορισμό της απειλούμενης ποινής δεν λαμβάνονται από το δικαστήριο επιπροσθέτως υπόψη κατά την επιμέτρησή της, ενώ στην απόφαση (πρέπει να) αναφέρονται ρητά οι λόγοι που δικαιολογούν την κρίση του δικαστηρίου για την επιμέτρηση της ποινής που επέβαλε.

Στο σημείο αυτό καθίσταται σαφής η αξιολογική αντινομία. Δεν είναι δυνατόν να έχουν αξιολογηθεί από τον νομοθέτη όλα τα στοιχεία του άρ. 79 ώστε να προσδιορίσει ενιαία μια απειλούμενη ποινή, και δη την ισόβια κάθειρξη. Καθίσταται προφανές ότι εάν ισχύει ο κανόνας του άρ. 79 Π.Κ., ότι στοιχεία που έχουν αξιολογηθεί από τον νομοθέτη για τον προσδιορισμό της απειλούμενης ποινής δεν λαμβάνονται από το δικαστήριο επιπροσθέτως υπόψη κατά την επιμέτρησή της, τότε η πρόβλεψη μιας ποινής, και μόνον, καθιστά αδύνατη τη λήψη υπ’ όψιν οιουδήποτε εκ των στοιχείων που απαρτίζουν τους όρους επιμέτρησης, καθώς είτε συντρέχουν αυτοί είτε όχι, μία ποινή επιβάλλεται, η ισόβια κάθειρξη.

Με άλλα λόγια, παρά την ύπαρξη σχετικού κανόνα δικαίου που προβλέπει την υποχρέωση του δικαστηρίου να τα λάβει υπ’ όψιν, παρέλκει η εξέταση αυτών των στοιχείων που θα μπορούσαν να ληφθούν υπ’ όψιν για την επιμέτρηση της ποινής, μετά το στάδιο απαγγελίας της ενοχής του κατηγορουμένου και της απόρριψης ισχυρισμού ελαφρυντικών περιστάσεων.

Π.χ. ισόβια κάθειρξη θα προβλέπεται ανεξάρτητα από τα αίτια που ώθησαν τον δράστη στην εκτέλεση του εγκλήματος, την αφορμή που του δόθηκε και τον σκοπό που επιδίωξε, τον χαρακτήρα του και τον βαθμό της ανάπτυξής του που επηρέασαν την πράξη, τις ατομικές και κοινωνικές περιστάσεις και την προηγούμενη ζωή του στο μέτρο που σχετίζονται με την πράξη, τον βαθμό της δυνατότητας και της ικανότητάς του να πράξει διαφορετικά, τη διαγωγή του κατά τη διάρκεια της πράξης και μετά την πράξη και ιδίως τη μετάνοια που επέδειξε ή τη σκληρότητα που επέδειξε ή εάν διαδραμάτισε ιθύνοντα ρόλο σε πράξη που τελέστηκε με συμμετοχή πολλών, ανεξάρτητα από όλα τα ανωτέρω, η ποινή που θα επιβάλλεται θα είναι μία, η ισόβια κάθειρξη.

Αυτή η αξιολογική αντινομία δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί ούτε με συστολή του γράμματος του κανόνα δικαίου, έτσι ώστε μετά από τελολογική στάθμιση αυτό να εναρμονιστεί προς τον άλλον κανόνα και προς το γενικότερο σύστημα του δικαίου. Γι’ αυτό και πρέπει να παραμείνει η διάταξη ως έχει.