Πώς προσεγγίζουμε το Εικοσιένα;

H επέτειος των 200 χρόνων από το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 προκάλεσε μια έκρηξη (διαδικτυακών) εκδηλώσεων, συζητήσεων, τηλεοπτικών ντοκιμαντέρ, δημοσιευμάτων κάθε είδους σε έντυπη και ψηφιακή μορφή. Και καθώς η πανδημία δεν επέτρεψε πολλές φαντασμαγορικές εκδηλώσεις, οι συζητήσεις βρέθηκαν, ώς έναν βαθμό βεβαίως, στο προσκήνιο της επικαιρότητας, σε συνθήκες εγκλεισμού.

Γεγονός καλοδεχούμενο οπωσδήποτε για την ιστορική έρευνα σχετικά με το Εικοσιένα, η οποία, όπως εύστοχα είχε επισημάνει είκοσι χρόνια πριν ο Χρήστος Λούκος, ως αντίδραση στην κακόγουστη ιδεολογική μεταχείριση του Εικοσιένα από τη χούντα των συνταγματαρχών, είχε βρεθεί, στα χρόνια της Μεταπολίτευσης, στην «υποβάθμιση και τη σιωπή».

Τη θέση της σιωπής μοιάζει λοιπόν να πήρε ο λόγος. Ποιος λόγος όμως; Στις μελέτες που πρόσφατα κυκλοφόρησαν μπορεί κανείς να διακρίνει καταρχήν την ενσωμάτωση των προβληματισμών και των προσεγγίσεων της σύγχρονης ιστοριογραφίας, στοιχείο πολύ θετικό και απαραίτητο για την καλύτερη κατανόηση της εναρκτήριας πράξης του ελληνικού κράτους. Είναι οπωσδήποτε ένα μεγάλο κέρδος, απότοκο της επετείου.

Ταυτόχρονα όμως, η «αγορά» -παντοδύναμη ούσα- κατακλύστηκε και από κείμενα που είτε χαρακτηρίζονται από προχειρότητα στη γραφή είτε αναπαράγουν απλώς ανούσια δοξαστικά στερεότυπα, φτωχά σε σκέψη και στοχασμό. Η σύγχρονη ελληνική ιστοριογραφία όμως δεν ανακάλυψε την Ελληνική Επανάσταση με την επέτειο των 200 χρόνων.

Στο βιβλίο που συνοδεύει το ερχόμενο Σάββατο το φύλλο της «Εφημερίδας των Συντακτών» έχουν συγκεντρωθεί ορισμένες επιλεγμένες μελέτες, σχετικά πρόσφατες, δηλαδή των τελευταίων ετών, που δείχνουν ορισμένους μονάχα από τους τρόπους με τους οποίους η σύγχρονη ιστοριογραφία επιχειρεί να προσεγγίσει, όχι εν κενώ, το συντακτικό γεγονός του ελληνικού έθνους-κράτους.

Το βιβλίο δεν έχει ένα θέμα, έχει επτά, όσα είναι και τα κείμενα που φιλοξενούνται κάτω από την κοινή στέγη της Ελληνικής Επανάστασης. Ο Βαγγέλης Σαράφης μιλάει για τα συναισθήματα και κυρίως για τον διάχυτο φόβο στους ανθρώπους τις παραμονές της Επανάστασης.

Ο Νίκος Ροτζώκος προσεγγίζει το εγχείρημα του Δημήτριου Υψηλάντη όταν ήρθε στην Πελοπόννησο ως εκπρόσωπος της ανωτάτης αρχής. Ο Διονύσης Τζάκης εστιάζει στις προσαρμογές των τοπικών πληθυσμών στις νέες συνθήκες που δημιουργούσε ο επαναστατικός πόλεμος.

Η Καλλιόπη Αμυγδάλου και ο Ηλίας Κολοβός αναλύουν τη μετασκευή, το 1825, του τζαμιού του Ραγκίπ Πασά (Αγά Πασά στις ελληνικές πηγές) που μόλις είχε χτιστεί στο Ναύπλιο στο «πρώτον εν Ελλάδι Βουλευτήριον», το σημερινό Βουλευτικό, και τη σημασία της αλλαγής χρήσης του κτιρίου για όσους εισέρχονταν σε αυτό. Ο Νίκος Θεοτοκάς αναλύει τους τρόπους που συναντήθηκαν οι εσχατολογικές επαγγελίες για την «επ[Ανάστασιν]» του ορθόδοξου γένους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με τη νεωτερικότητα, προτείνοντας μια υπέρβαση της ιστορικής συζήτησης ανάμεσα στις παραδοσιακές θεωρίες της εθναφύπνισης και τις νεότερες θεωρίες της εθνογένεσης.

Ο Δημήτρης Δημητρόπουλος μιλάει για την πειρατεία και το κούρσος, τις επιπτώσεις τους στους νησιωτικούς πληθυσμούς, αλλά και την εμπλοκή των ντόπιων με το εμπόριο λειών. Η Σία Αναγνωστοπούλου, τέλος, εστιάζει σε έναν εμβληματικό θεσμό του παλαιού καθεστώτος, στο Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης, παρακολουθώντας τον, καταρχάς, μέσα από τους αφορισμούς της Ελληνικής Επανάστασης, αλλά και με την ανάδειξη της θρησκείας ως μέσου που εγγυάται την «ελευθερία» του ορθόδοξου γένους στο πλαίσιο της οθωμανικής εξουσίας.

Τα κείμενα προσφέρουν ένα δείγμα του πώς έχει προσεγγίσει τα τελευταία χρόνια η ιστοριογραφία πλευρές της Ελληνικής Επανάστασης που δεν προβάλλονται συνήθως στον δημόσιο λόγο. Ενα ευχάριστο, πιστεύουμε, ταξίδι στη γνώση όχι μόνο του 1821, αλλά και της πολιτικής, της κοινωνίας και της ιδεολογίας της εποχής.