«Η αρρώστια είναι ο δημιουργός»

Για το ποιητικό βιβλίο του Γιώργου Βέλτσου, Ημερολόγιο ενός αθέατου εγκλεισμού, σε απόσταση τεσσάρων σχεδόν μηνών από την έκδοσή του, τον περασμένο Ιούνιο, δεν γνωρίζω να έχουν γραφεί κριτικά κείμενα – εξαιρώ λίγα δημοσιογραφικού χαρακτήρα, που εξάλλου ενσωματώνουν γνώμες και σχόλια του συγγραφέα. Πιστεύω ότι η αιτία της απουσίας κριτικού λόγου δεν είναι η θερινή ραστώνη, αλλά τα πολύ μειωμένα αντανακλαστικά μας, ως κοινότητας αναγνωστών, απέναντι σε εκείνον τον ποιητικό λόγο που με την ευθυβολία του κόβει βαθιά, σαν νυστέρι, και φτάνει κάτω από την επιφάνεια του εφησυχασμού μας. Ο,τι μας πονάει και μας πληγώνει προτιμούμε να το αγνοούμε, τουλάχιστον μέσω της ποίησης. Βάζοντας, λοιπόν, το χέρι του επί τον τύπον των ήλων των ημερών μας έγραψε ο Βέλτσος τα ποιήματά του και γι’ αυτό τον αγνοούμε, την ίδια στιγμή που συμπολίτες μας αρνούνται μακάριοι την ύπαρξη του κορονοϊού και τη χρήση της μάσκας. Στην ιδανική πολιτεία, όπου οι ποιητές, ως οι απόλυτοι πραγματιστές, δεν θα ήταν εξόριστοι, το Ημερολόγιο ενός αθέατου εγκλεισμού θα λειτουργούσε ως ποιητικό αποτύπωμα της συλλογικής αυτογνωσίας μας απέναντι στην πανδημία, τη νόσο, τον θάνατο, τον εγκλεισμό.

Ακολουθώντας την ημερολογιακή διάρθρωση του Ημερολογίου ενός αθέατου Απριλίου (1984) του Οδυσσέα Ελύτη, ο Βέλτσος στις δικές του 26 ημερολογιακές καταγραφές-ποιήματα διανύει τον χρόνο που κύλησε στον δικό του (και δικό μας) σκληρό Απρίλη, από την Τετάρτη, πρωτομηνιά, μέχρι τη Δευτέρα 4 Μαΐου, την ημέρα άρσης των περιορισμών της μετακίνησης. Στο βιβλίο του, λοιπόν, γραμμένο μέρα με τη μέρα, σε μηδενική απόσταση από την πρωτόγνωρη εμπειρία της καραντίνας και των συμβάντων της, σε τοπικό και σε παγκόσμιο επίπεδο, διαχέονται τα ίχνη αυτής της οδυνηρής και μακάβριας επικαιρότητας (οι νεκροί των τηλεοπτικών δελτίων, ο λοιμωξιολόγος Σωτήρης Τσιόδρας, ο Ιταλός φιλόσοφος Τζόρτζιο Αγκάμπεν κ.ά.). Τα ίχνη αυτά συμπλέκονται με το βίωμα του ορθόδοξου Πάσχα μέσα σε μιαν απόκοσμη άνοιξη. Αλλά ο υποχρεωτικός εγκλεισμός του Βέλτσου, όπως όλων μας εξάλλου το ίδιο διάστημα, δεν επιφέρει την αγκύλωσή του στον ιδιωτικό βίο και την περίκλειστη σκέψη του. Συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο: ο φυσικός εγκλεισμός του ανθρώπου ωθεί τον ποιητή στην εξωστρέφεια του λόγου του που αναμετριέται, για άλλη μια φορά, με ολόκληρη την ποιητική παράδοση, όπως και με εκείνην της τέχνης γενικότερα. Ετσι, η σταθερή συντροφιά και η παραμυθία των ανθρώπων και των έργων της τέχνης (Ελύτης, Καβάφης, Παπαδιαμάντης, Σιμόν, Πονζ, Δάντης, Ελιοτ, Πάουντ, Βαν Αϊκ, Ματίς, Γουάλας Στίβενς, Ταρκόφσκι, Σέξπιρ, Παζολίνι, εκκλησιαστικά κείμενα) απαλύνουν τη σκληρότητα της πραγματικότητας και, κυρίως, ορίζουν τον κόσμο με τα μέτρα και τα σταθμά της ποίησης, με την επίγνωση, βέβαια, που δηλώνει ο στίχος του Στίβενς: «Τα πράγματα ως έχουν, έχουν καταστραφεί».

Στο προτελευταίο ποίημα του βιβλίου διαβάζουμε: «Πώς το ιικό σωματίδιο με διάμετρο 120 νανομέτρων υπερτερεί / Η ποίηση έχει την απάντηση / Η επιστήμη θα ερευνά για πολύ» (σ. 43). Η ποίηση, λοιπόν, γνωρίζει και δίνει τη δική της απάντηση για την υπεροχή του κορονοϊού, συντάσσοντας μια αντίστροφη νέκυια, καθώς η πορεία προς τον θάνατο τον συναντά στον κόσμο των ζωντανών. Ο βαθιά δραματικός πυρήνας του Ημερολογίου, πάντως, ακόμα και ο ελεγειακός τόνος του σε αρκετά μέρη, κρατούν απόσταση από την άμεση βιωματικότητα, την εξομολόγηση, τον συναισθηματισμό. Αυτά υπάρχουν στο υπόστρωμα των ποιημάτων, φιλτραρισμένα από τη στοχαστικότητα, τη στωική ειρωνεία, τον αυτοσαρκασμό. Ετσι κατορθώνεται η ποιητική συμπύκνωση μιας εμπειρίας οριακής για όλους μας, που συνεχίζεται. Αν και απίθανο να συμβεί, όπως θα λέγαμε έναν χρόνο πριν για την πανδημία και τις συνέπειες που προκάλεσε, θα ήταν ευκταίο το Ημερολόγιο ενός αθέατου εγκλεισμού να διαβαζόταν ως αποκαλυπτικό κείμενο για όσα συνέβησαν, γίνονται γύρω μας και μας μέλλονται.