Μια συγγραφέας ζοφερών καιρών

Το στοιχείο εκείνο που συνέτεινε στη συγκρότηση των διανοουμένων ως αυτόνομης κοινωνικής κατηγορίας ήταν βέβαια η παρέμβασή τους στα πολιτικά και κοινωνικά πράγματα, πέρα από τα στενά δικά τους ενδιαφέροντα και συμφέροντα.

Αφορμή για την εμφάνιση της κατηγορίας των διανοουμένων με αυτόν τον τρόπο ήταν η περιβόητη υπόθεση Ντρέιφους. Οι καιροί όμως άλλαξαν. Στη σημερινή εποχή της κυριαρχίας στον δυτικό κόσμο της μετανεωτερικής συνθήκης οι διανοούμενοι ως «μύγες» που ενοχλούν για «πράγματα που δεν τους αφορούν» σχεδόν απουσιάζουν. Σε άλλες περιοχές του κόσμου όμως, όπου ακόμα και τα στοιχειώδη ανθρώπινα δικαιώματα καταπατώνται συνεχώς, υπάρχουν διανοούμενοι που με τη γραφή και τον λόγο τους καταγγέλλουν την καταπίεση κάθε είδους και αγωνίζονται, με προσωπικό κόστος, για τη δημοκρατία και την ελευθερία.

Μια τέτοια περίπτωση διανοούμενης είναι η Ασλι Ερντογάν στην Τουρκία. Η Ερντογάν γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1967 και μετά τις σπουδές της στο Πανεπιστήμιο, πήγε με υποτροφία στο CERN και έζησε στη Γενεύη δύο χρόνια μελετώντας τη Φυσική των Στοιχειωδών Σωματιδίων. Στην Ελβετία, παράλληλα με τις έρευνές της, άρχισε να ασχολείται με τη λογοτεχνική συγγραφή, που την απορρόφησε ολοκληρωτικά λίγα χρόνια μετά. Εξέδωσε το 1994 το πρώτο της βιβλίο και άρχισε να αρθρογραφεί σε προοδευτικά πολιτικά και πολιτιστικά έντυπα της χώρας της.

Γρήγορα κατέλαβε μια σημαντική θέση στην τουρκική λογοτεχνία, μεταφράστηκε σε πολλές άλλες γλώσσες και βραβεύτηκε συχνά για το έργο της. Ενώ με τη δημοσιογραφία της αναδείκνυε και αναδεικνύει την πολλαπλή καταπίεση που ασκείται στην Τουρκία και την ωμή, βάναυση και φονική καταστολή της κουρδικής μειονότητας. Αλλωστε το περίεργο αποτυχημένο πραξικόπημα του Ιουλίου του 2016 τη βρήκε να εργάζεται στην εφημερίδα «Ozgur Gundem», που, έναν μήνα μετά, το ολοένα και αυταρχικότερο καθεστώς που ακολούθησε την έκλεισε ως «όργανο προπαγάνδας του κουρδικού κόμματος ΡΚΚ».

Η ίδια η Ερντογάν, μαζί με άλλους δημοσιογράφους και εργαζόμενους στην εφημερίδα, συνελήφθη με την κατηγορία της συμμετοχής σε τρομοκρατική οργάνωση. Η σύλληψή της προκάλεσε αίσθηση και μετά τη διεθνή κατακραυγή αποφυλακίστηκε με περιοριστικούς όρους προς τα τέλη του 2016.

Μέχρι πρόσφατα, η Ερντογάν ήταν γνωστή στο εγχώριο αναγνωστικό κοινό από τη συμμετοχή της στους συλλογικούς τόμους «Οδοιπορικό στην Ιστανμπούλ» (2009) και «Το τόλμημα της μνήμης» (2011), που κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις Καστανιώτη.

Τώρα με την έκδοση δύο βιβλίων της δίνεται η ευκαιρία για μια πληρέστερη γνωριμία με το έργο της. Τα δύο βιβλία μάλιστα, «Ο θαυμαστός μανδαρίνος» και το «Μήτε κι η σιωπή είναι πια δική σου», είναι αντιπροσωπευτικά των αφηγηματικών πεδίων στα οποία κινείται η συγγραφέας. Το πρώτο είναι μια συλλογή λογοτεχνικών αφηγημάτων ενώ το δεύτερο αποτελείται από δημοσιογραφικά κείμενα.

Στον «Θαυμαστό μανδαρίνο» πρωτεύουσα θέση έχει η μυθοπλαστική σύνθεση «Στην κόγχη του χαμένου ματιού», στην οποία περιλαμβάνεται και η ιστορία που δίνει τον τίτλο στο βιβλίο. Ηρωίδα της είναι μια νεαρή Τουρκάλα, που ζει και εργάζεται στη Γενεύη και κάποια στιγμή βρίσκεται τραυματισμένη βαριά στο ένα της μάτι. Η αφήγηση δεν εξηγεί τον τραυματισμό αυτόν της ηρωίδας, αλλά συνταιριάζει και ταυτίζει τη σωματική της αναπηρία με την κοινωνικοψυχολογική της αίσθηση της ξένης και της πολλαπλής ανοικειότητας. Ετσι, κινείται διπλά εξόριστη, κοινωνικά και σωματικά, στη Γενεύη, στην εμβληματική αυτή ευρωπαϊκή πόλη.

Η ματιά της είναι λοξή και αρνείται τη λάμψη των λεωφόρων, των τραπεζών, των μεγάλων ξενοδοχείων. Περιφέρεται τη νύχτα και περιγράφει τους σκοτεινούς δρόμους, τις μικρές γέφυρες, τα καφέ που διανυκτερεύουν, τον κόσμο που ζει στο περιθώριο. Παράλληλα, εκθέτει τα σπαράγματα της αδιέξοδης, παθιασμένης ερωτικής της σχέσης με έναν Ισπανό. Σε όλη δε την αφήγηση είναι παρόν το βαρύ φορτίο της πολυποίκιλης αντιδραστικής κοινωνικής και πολιτικής παράδοσης της Τουρκίας αλλά, παραπληρωματικά και σχετικά αντιφατικά, υφίσταται διαρκώς και η νοσταλγία της Κωνσταντινούπολης και των ανθρώπων της.

Η Ερντογάν σμιλεύει μια ενδιαφέρουσα φιγούρα, η οποία, αν και είναι εντυπωσιακά μέτοχος της ευρωπαϊκής κουλτούρας και ζει σ’ ένα από τα κέντρα της, παραμένει μετέωρη και εξόριστη σε όλες τις εκφάνσεις του βίου της. Η όλη αφηγηματική σύνθεση, μια μεγάλη νουβέλα ουσιαστικά, εκπλήσσει με την αρμονική σύνθεση της δυναμικής γραφής, της περιγραφόμενης σκληρής πραγματικότητας της ηρωίδας και της ποιητικής, παρ' όλα αυτά, οπτικής και απόδοσης των πραγμάτων.

Το βιβλίο συμπληρώνεται και με άλλες αφηγήσεις, με σημαντικότερη τη νουβέλα με τον τίτλο «Ενας επισκέπτης από τη χώρα του παρελθόντος». Ο ήρωάς της αφήνεται σε μια περιπλάνηση στην Κωνσταντινούπολη και στις αλλαγές των τοπίων της στο πέρασμα του χρόνου, ενώ παράλληλα, με αφορμή τον θάνατο της γυναίκας του, βυθίζεται στις αναμνήσεις της κοινής ζωής τους. Η συγγραφέας και σ' αυτή τη νουβέλα εντυπωσιάζει με την έντονη και αδρή αποτύπωση των συναισθημάτων, την περιγραφή των ποικίλων χωρογραφικών αλλαγών και την όλη οικονομία της αφήγησης.

Τα κείμενα της συλλογής «Μήτε κι η σιωπή είναι πια δική σου», όπου περιλαμβάνονται και δύο από εκείνα που υποτίθεται ότι στοιχειοθέτησαν τη σύλληψή της, έχουν γραφτεί από τον Απρίλιο του 2014 μέχρι τον Αύγουστο του 2016 και αποτυπώνουν την οπτική και τον δημόσιο λόγο της Ερντογάν για όσα τρομακτικά συμβαίνουν στη χώρα της.

Από τη βιαιότατη καταστολή του κουρδικού κινήματος, τις ωμές δολοφονίες και την ισοπέδωση πόλεων και χωριών μέχρι το πραξικόπημα του Ιουλίου του 2016, που υπήρξε αφορμή για την ενίσχυση του μόνιμου καθεστώτος έκτακτης ανάγκης. Πέρα από τα όσα εφιαλτικά περιγράφει και καταγγέλλει η συγγραφέας, με την ποιότητα της γραφής και τη δύναμη του στοχασμού της, καταφέρνει να υπερβεί τον επικαιρικό χαρακτήρα των δημοσιογραφικών κειμένων και να καταθέσει μια διαρκή, λογοτεχνική πλέον, υπόμνηση της ανάγκης για ελευθερία και δημοκρατίας.

Οι μεταφράσεις και των δύο βιβλίων από την Ανθη Καρρά από τα τουρκικά, μαζί με τα εισαγωγικά της κείμενα, λειτουργούν ως ιδανικός αγωγός για το έργο και την προβληματική της Ασλι Ερντογάν.