Η ηχώ των ξεχασμένων μαρτύρων

Φοβάμαι ότι στα έργα ζωής η πολυετής έρευνα δεν σταματά με το τύπωμά τους σε τόμο, έστω κι αν αριθμεί 805 σελίδες, αλλά τότε ακριβώς αρχίζει. Αναφέρομαι στο εξαιρετικό πόνημα του πολυσχιδούς Δημήτρη Βεριώνη «Θάνατοι στη χούντα - Δολοφονίες • Αντιδικτατορική δράση • Υποπτοι θάνατοι κατά την περίοδο 1967-1974», Τόπος, 2024. Δέκα χρόνια εξαντλητικής καθημερινής μελέτης πήρε στον συγγραφέα τούτη η έκδοση που ’πεσε στα χέρια μου κάπως καθυστερημένα. Ενδελεχής αναζήτηση στον Τύπο της εποχής, αλλά και στο υλικό από τις δίκες που ακολούθησαν κατά την επταετία και, κυρίως, στα χρόνια της Μεταπολίτευσης.

Ογκώδες αρχείο του εμπιστεύθηκε η δικηγόρος Φιλάνθη Ψυρρή, η οποία με ευσυνειδησία, μεθοδικότητα και ανιδιοτέλεια εστίασε, ανέδειξε και εκδίκασε δεκάδες «κρυφά» περιστατικά τις δεκαετίες του ’70 και του ’80. Το ’κανε φύλλο και φτερό και βρήκε νέα στοιχεία για δεκάδες υποθέσεις. Εσκυψε παράλληλα πάνω από γονείς, αδέλφια και φίλους των νεκρών. Οι περισσότεροι, όχι ασφαλώς χωρίς καχυποψία και δισταγμούς, του άνοιξαν το σπίτι και την καρδιά τους και του εκμυστηρεύτηκαν το προσωπικό και οικογενειακό τους τραύμα, την πληγή που, παρά την παρέλευση τόσων ετών, παραμένει χαίνουσα.

Νομίζω πως κουβαλάνε βαρύ σταυρό όσοι έχασαν δικούς τους ανθρώπους βάναυσα και άδικα και όφειλαν επιπλέον να βιώνουν την απώλεια ως ενοχή, αφού ακόμα και το πένθος τελούσε υπό την απηνή απαγόρευση της χούντας και μπορούσε ανά πάσα στιγμή να επιφέρει διώξεις. Το βιβλίο του Βεριώνη δικαιώνει όλον αυτόν τον κόσμο, ξαναδίνει φωνή στους σκοτωμένους. Πενήντα χρόνια μετά φωτίζει την ιστορία του καθενός, διηγείται τις επιθυμίες, τα όνειρα, τους πόθους τους. Δεν είναι μόνον οι προβεβλημένοι όπως οι Παναγιώτης Ελής, Νικηφόρος Μανδηλαράς, Γιώργος Τσαρουχάς, Κώστας Γεωργάκης, Γιάννης Χαλκίδης και τόσοι ακόμα, που γράφονται με χρυσά γράμματα στο βιβλίο των μαρτύρων και τιμήθηκαν με ανδριάντες ή μετονομασίες οδών. Στον μακάβριο κατάλογο συγκαταριθμούνται εντελώς ανυποψίαστοι πολίτες, άνθρωποι της διπλανής πόρτας που είχαν την ατυχία να ερεθίσουν δι’ ασήμαντον αφορμήν τα δολοφονικά ένστικτα αδίστακτων ενεργούμενων της χούντας.

Ολοι αυτοί, και είναι εκατοντάδες, πλήρωσαν με τη ζωή τους τον παραλογισμό ενός τυραννικού καθεστώτος που έβαλε τη χώρα στον «γύψο». Στην κορυφή της πυραμίδας του βρέθηκαν αγράμματοι και επικίνδυνοι επίορκοι αξιωματικοί. Εμβλημά τους, το «Ελλάς Ελλήνων χριστιανών» και το «αποφασίζομεν και διατάσσομεν». Στέκομαι σε δύο χαρακτηριστικά περιστατικά ανύποπτων πολιτών. Ο 15χρονος Βασίλης Πεσλής δέχτηκε τρεις ευθείες βολές στο κεφάλι από κοντινή απόσταση, επειδή δεν σταμάτησε σε μπλόκο στην πλατεία Αττικής στις 7.10 το πρωί της 21ης Απριλίου 1967. Πήγαινε γεμάτος χαρά, προτού πάει στη δουλειά του, να βγάλει εισιτήρια με το ΚΤΕΛ για τα Τρίκαλα, όπου θα περνούσαν το Πάσχα οικογενειακώς.

Ιδια περίπτωση και η 27χρονη Μαρία Καλαβρού από τη Ζαγορά Πηλίου. Δολοφονήθηκε το απόγευμα της ίδιας μέρας έξω από τον κινηματογράφο «Ράδιο Σίτι» στην Πατησίων από ίλαρχο, επειδή του φάνηκε πως δεν επισπεύδει το βήμα της σύμφωνα με τις εντολές του. Οι οικείοι τους τούς είδαν νεκρούς στις κηδείες, όταν επετράπη για λίγα λεπτά ν’ ανοίξουν τα φέρετρα και εννοείται πως κατατρομοκρατήθηκαν από μίσθαρνα των συνταγματαρχών. Το βιβλίο παρουσιάζεται απόψε στο Πολιτιστικό Κέντρο Απεράθου από τον συγγραφέα, τη δημοσιογράφο Ειρήνη Προμπονά και την αφεντιά μου. Οσοι πιστοί...