Η αυστηροποίηση των ποινών ως βασική επιλογή του υπουργείου Δικαιοσύνης

Βασικό χαρακτηριστικό του νομοσχεδίου που κατέθεσε το υπουργείο Δικαιοσύνης για την τροποποίηση του νέου Ποινικού Κώδικα είναι η θεαματική αύξηση των ποινών και η απειλή της ισόβιας κάθειρξης ως μόνης ποινής για σημαντικό αριθμό εγκλημάτων. Με τον τρόπο αυτό, το υπουργείο δεν επιδιώκει ασφαλώς να λύσει κάποιο πρόβλημα που απασχόλησε την πράξη - όπως δηλώνει. Αντίθετα, επιχειρεί να επιβάλει τη δική του άποψη σχετικά με το αναγκαίο ύψος των ποινών, αγνοώντας ηθελημένα τόσο τις βασικές αρχές που διέπουν ένα σύγχρονο ποινικό δίκαιο, όσο και τις συστάσεις που έχουν γίνει κατά καιρούς στις ελληνικές κυβερνήσεις. Ειδικότερα:

■ Το υπουργείο αγνοεί τις συστάσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης, το οποίο, σε Εκθεσή του (Εκθεση της Γενικής Διεύθυνσης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και Κράτους Δικαίου), τον Δεκέμβριο του 2018, σημείωνε:

«Η Ελλάδα έχει το υψηλότερο ποσοστό μεγάλων ποινών φυλάκισης στην Ευρώπη, ενώ τα ποσοστά εγκληματικότητας είναι χαμηλότερα ή ίσα με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Μια πιο μετριοπαθής ποινική πολιτική είναι δυνατή χωρίς να επηρεάζεται η προστασία της κοινωνίας από την εγκληματικότητα...».

■ Το υπουργείο αγνοεί τα σύγχρονα πορίσματα της ποινικής επιστήμης, βάσει των οποίων η αύξηση των απειλούμενων ποινών δεν αυξάνει την οριακή αποτρεπτική επίδρασή τους.

Προς επιβεβαίωση, αρκεί μια αναδρομή στα στατιστικά του εγκλήματος, στην επίσημη ιστοσελίδα της Αστυνομίας (www.astynomia.gr). Εκεί θα διαπιστώσουμε ότι όλα τα προηγούμενα χρόνια, που για την ανθρωποκτονία με δόλο απειλούνταν μόνο ισόβια, τελούνταν σταθερά από 220 έως 300 εγκλήματα κάθε χρόνο, που κάποτε έφταναν τα 350 και 370. Τα ισόβια δεν βοήθησαν λοιπόν καθόλου στη μείωση των εγκλημάτων.

Από την άλλη πλευρά, το 2020, όταν η απειλούμενη ποινή είναι ηπιότερη (κάθειρξη ισόβια ή πρόσκαιρη τουλάχιστον δέκα ετών), οι ανθρωποκτονίες δεν αυξάνονται – παρά τα όσα δηλώνονται στα ΜΜΕ. Είναι 238, κάτω ακόμα και από τον μέσο όρο των προηγούμενων ετών.

■ Το υπουργείο αγνοεί ακόμα τη θεμελιώδη αρχή της αναλογικότητας (άρθρο 25 Συντ.), απειλώντας ως μόνη ποινή τα ισόβια για σημαντικό αριθμό εκ του αποτελέσματος εγκλημάτων, όπως ο θανατηφόρος εμπρησμός, ο θανατηφόρος βιασμός ή η θανατηφόρα ληστεία.

Υποστηρίζει ότι το κάνει, προκειμένου να υπάρχει «συστηματική συνέπεια προς τη διάταξη του άρθρου 299 παρ. 1 Π.Κ.». Συγκρίνει όμως έτσι σκοπίμως διαφορετικά μεγέθη. Το άρθρο 299 Π.Κ. τιμωρεί την ανθρωποκτονία με δόλο, ενώ στον θανατηφόρο βιασμό ή τη θανατηφόρα ληστεία ο θάνατος προκαλείται από αμέλεια. Αν αποδειχθεί ότι ο δράστης αποδεχόταν την πρόκληση του θανάτου, τότε τιμωρείται τόσο για τον εμπρησμό ή τη ληστεία, όσο και για την ανθρωποκτονία με δόλο, δηλαδή για δύο εγκλήματα, με ποινές που μπορούν να είναι «δις ισόβια».

Η παραβίαση της αναλογικότητας προκύπτει όμως και από τη σύγκριση με άλλα εγκλήματα: γιατί λ.χ. μόνο ισόβια για την εσχάτη προδοσία, όχι όμως και για την προδοσία της χώρας; Γιατί μόνο ισόβια για κάθε θανατηφόρο εμπρησμό και όχι για κάθε θανατηφόρα πρόκληση πλημμύρας, έκρηξης, ναυαγίου ή άρσης ασφαλιστικών εγκαταστάσεων;

■ Το υπουργείο αγνοεί επίσης τη σύγχρονη ευρωπαϊκή πραγματικότητα, μολονότι δηλώνει ότι «έλαβε χώρα συγκριτική επισκόπηση των βέλτιστων διεθνών πρακτικών».

Μια μικρή περιήγηση στις νομοθεσίες άλλων ευρωπαϊκών κρατών πείθει για το αντίθετο, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά το ύψος των ποινών. Ειδικότερα, για τη βασική μορφή της ανθρωποκτονίας με δόλο, βλέπουμε ότι:

● στην Αυστρία απειλείται κάθειρξη ισόβια ή πρόσκαιρη τουλάχιστον 10 ετών, όση δηλαδή και στον νέο ελληνικό Π.Κ.,

● στη Γερμανία ισόβια ή πρόσκαιρη τουλάχιστον 5 ετών (αναγράφονται οι όροι για τα ισόβια),

● στη Δανία, κάθειρξη ισόβια ή πρόσκαιρη τουλάχιστον 5 ετών,

● στην Ισπανία, πρόσκαιρη κάθειρξη από 10 έως 15 έτη και αν συντρέχουν επιβαρυντικές περιστάσεις μέχρι 25 έτη,

● στη Νορβηγία, πρόσκαιρη κάθειρξη από 8 έως 21 έτη.

Αν αυτές οι ποινές θεωρούνται αρκετές στις άλλες χώρες, γιατί άραγε αυτό δεν ισχύει για τη χώρα μας;

■ Τέλος το υπουργείο αγνοεί τις επικρατούσες αντιλήψεις σχετικά με τον ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα του ποινικού δικαίου, οι οποίες επιτάσσουν την αναλογικότητα των ποινών όχι μόνο στο επίπεδο της απειλής, αλλά και σε εκείνο της επιβολής τους. Αυτό το έργο έχει ανατεθεί στους δικαστικούς λειτουργούς που διερευνούν τόσο τα ειδικά στοιχεία κάθε πράξης όσο και την ενοχή του δράστη για την πράξη του.

Η ανελαστική ποινή (όπως είναι η ισόβια κάθειρξη) που επιβάλλεται υποχρεωτικά είτε ο δράστης επιδιώκει να σκοτώσει το θύμα είτε έχει ενδεχόμενο δόλο, είτε προσχεδιάζει τη δολοφονία είτε την τελεί σε συναισθηματική φόρτιση, παραβιάζει ευθέως την αρχή της αναλογικότητας. Προσβάλλει όμως επίσης τους Ελληνες δικαστικούς λειτουργούς, καθώς υποδηλώνει αμφισβήτηση της ικανότητάς τους να εφαρμόζουν σωστά τον νόμο. Κινείται, με άλλα λόγια, στην ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση από αυτή που έχουν υιοθετήσει τα άλλα ευρωπαϊκά κράτη.

Αν το υπουργείο Δικαιοσύνης και η κυβέρνηση συνολικά θέλουν να αντιμετωπίσουν τη βαριά εγκληματικότητα –κάτι το οποίο οπωσδήποτε επιθυμεί κάθε κυβέρνηση- πρέπει να επενδύσουν στα σημεία που διεθνώς αναγνωρίζονται ως σημαντικοί παράγοντες για την άσκηση μιας σοβαρής αντεγκληματικής πολιτικής, όπως είναι κυρίως η ενίσχυση της αστυνομικής πρόληψης, η έγκαιρη εξιχνίαση των εγκλημάτων, η γρήγορη απονομή της δικαιοσύνης και η σωφρονιστική μέριμνα. Και βέβαια διαχρονικά ισχύει ότι η καλύτερη αντεγκληματική πολιτική είναι μια καλή κοινωνική πολιτική. Σε όλους τους παραπάνω τομείς παρατηρείται δυστυχώς σοβαρό έλλειμμα. Και αυτό πρέπει να ανησυχεί κάθε κυβέρνηση, αλλά και ολόκληρη την κοινωνία.

* Καθηγήτρια Ποινικού Δικαίου στο ΑΠΘ