Στην πρόσφατη δίκη της νεαρής γυναίκας που δέχθηκε επίθεση με καυστικό υγρό (βιτριόλι), ο συνήγορος υπεράσπισης της κατηγορουμένης ζήτησε την εξαίρεση των γυναικών ενόρκων από τη συμμετοχή τους στο Μικτό Ορκωτό Δικαστήριο που θα δικάσει την υπόθεση. Ο συνήγορος έκανε χρήση της οικείας νομοθεσίας, που επιτρέπει στον κατηγορούμενο αλλά και στον εισαγγελέα να ζητήσουν την εξαίρεση δύο ενόρκων. Αν και το σχετικό αίτημα δεν χρειάζεται να αιτιολογείται, σύμφωνα με δημοσιεύματα αλλά και από την ίδια την εμπειρική πραγματικότητα, η εξαίρεση υπαγορεύτηκε από τον κίνδυνο οι γυναίκες ένορκοι να ταυτιστούν συναισθηματικά με το θύμα του εγκλήματος και αυτό να επηρεάσει τη δικαιοδοτική τους κρίση. Δεν είναι ασφαλώς η πρώτη φορά και μάλλον ούτε η τελευταία που ζητείται η εξαίρεση γυναικών ενόρκων εξαιτίας της υπόνοιας ότι δεν μπορούν να λειτουργήσουν απροσωπόληπτα στην ποινική δίκη. Μνημονεύω την εμβληματική υπόθεση της δολοφονίας της Ελένης Τοπαλούδη αλλά και την όχι γνωστή υπόθεση βιασμού αλλοδαπής τουρίστριας, που επέλεξα τυχαία από νομικό περιοδικό.
Η αναιτιολόγητη εξαίρεση υπαγορεύεται δικαιοπολιτικά από την ανάγκη να προστατευτεί ο κατηγορούμενος από ενδεχόμενη μεροληπτική προδιάθεση των ενόρκων, όταν η τελευταία δεν επιβεβαιώνεται από τα υπάρχοντα αποδεικτικά μέσα. Μια τέτοια περίπτωση δεν είναι απίθανη, καθώς οι λαϊκοί δικαστές υπόκεινται στην τυχαιότητα της κλήρωσης και δεν περιβάλλονται με τις ίδιες εγγυήσεις, όπως οι τακτικοί. Ωστόσο αυτή ακριβώς η προσπάθεια αποφυγής μιας υπόρρητης μεροληψίας δίνει χώρο να αναπτυχθεί μια άλλη υπόρρητη μεροληψία, η έμφυλη. Χωρίς την ανάγκη αιτιολογίας, πλανάται στις συγκεκριμένες υποθέσεις ένα μη συνομολογημένο αυθαίρετο τεκμήριο, ότι οι γυναίκες ένορκοι ταυτίζονται με το θύμα της επίθεσης λόγω του φύλου τους, ενώ οι άνδρες όχι. Η άποψη αυτή καλλιεργείται σαφώς στο έδαφος του σεξισμού, αφού προπαγανδίζει ότι η ποινή δεν είναι ανάλογη του εγκλήματος αλλά του φύλου αυτού/ής που την επιβάλλει.
Οι ψυχολόγοι αναφέρουν ότι η ασυνείδητη μεροληψία είναι αυτή που γίνεται αυτόματα πέρα από τον χώρο της συνείδησης και αντανακλά τις συσχετίσεις που αποκτούμε κατά την κοινωνικοποίησή μας, όσο μεγαλώνουμε. Η άποψη ότι οι γυναίκες είναι κακοί οδηγοί είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας τέτοιας μεροληψίας. Αλλοτε «αθώες» και άλλοτε περισσότερο σοβαρές είναι οι ίδιες, που ευθύνονται για τη βία και την καταπίεση των γυναικών. Οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι ο πιο σίγουρος τρόπος να τις μειώσουμε είναι να παρέχουμε εναλλακτικούς συνειρμούς και συσχετίσεις. Η θέση αυτή επαληθεύεται, κατά την άποψή μου, στην περίπτωση των γυναικών τακτικών δικαστών. Πριν από 66 χρόνια, η Ολομέλεια του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους με απόφασή της αμφισβητούσε την ικανότητα των γυναικών να δικάζουν για λόγους «βιολογικοφυσιολογικής συνθέσεως» σε σχέση με τους άνδρες! Σήμερα η μεγάλη συμμετοχή των γυναικών, γύρω στο 60%, στο δικαστικό σώμα έχει ανατρέψει, αν όχι ολοκληρωτικά τουλάχιστον σε μεγάλο βαθμό, αυτή την αντίληψη.
Εν προκειμένω, παρ' όλη τη φιλελεύθερη καταγωγή του, το δικαίωμα της αναιτιολόγητης εξαίρεσης οποιουδήποτε ενόρκου έχει κατά κοινή ομολογία μεταβάλει τη διαδικασία εξαίρεσης σε ένα «παζάρι» μεταξύ των κατηγορουμένων και των ενόρκων. Θεωρώ ότι με αφορμή τα περιστατικά εξαίρεσης που μνημονεύτηκαν, ήρθε η ώρα να προχωρήσουμε σε μια συστηματικότερη νομοθετική προσέγγιση του θεσμού της εξαίρεσης των ενόρκων, διασφαλίζοντας μεν την αμεροληψία της δικαιοδοτικής κρίσης για τον κατηγορούμενο, απομακρύνοντας δε τις στερεοτυπικές αντιλήψεις από τον χώρο της απονομής της δικαιοσύνης. Αν και οι νομοθετικές πρόνοιες δεν αρκούν από μόνες τους για να αλλάξουν παγιωμένες σεξιστικές αντιλήψεις, αλλά χρειάζονται μακρόχρονες κοινωνικές διεκδικήσεις, ωστόσο, όπως γράφει ο Μαργαρίτης, οι θεσμοί σε μια δημοκρατική κοινωνία νομιμοποιούνται μόνο μέσω των διαδικασιών και κατ' ακολουθία είναι η ίδια η τήρηση των διαδικασιών που εγγυάται κατά βάση την αυθεντικότητα της λειτουργίας και τη μείζονα απόδοση του συστήματος.
*Δικηγόρος Δ.Ν., πρώην μέλος του Κεντρικού Επιστημονικού Συμβουλίου Φυλακών
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας