1968

Απομεινάρι θαυμαστό ερμιάς και μεγαλείου

Διονύσιος Σολωμός

Ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα στην Ευρώπη και την Αμερική, μεταξύ αυτών και το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, διοργανώνουν συνέδρια ή ημερίδες με θέμα το έτος 1968.

Ημερήσια και εβδομαδιαία έντυπα κύρους, επίσης στην Ευρώπη και την Αμερική, ενσωματώνουν ειδικά ένθετα αφιερωμένα στο έτος 1968.

Το δημοσιογραφικό και ακαδημαϊκό ενδιαφέρον προφανές γιατί το 1968 συμπυκνώνει και πολιτικά γεγονότα, η δυναμική των οποίων περιείχε την ικανότητα ανατροπής ή απόπειρας ανατροπής πολιτικών και κοινωνικών εξουσιαστικών δεσμών στον λεγόμενο δυτικό και ανατολικό κόσμο.

Ας προσεγγίσουμε στα επιμέρους τη συγκλονιστική αυτή χρονιά.

Ελλάδα

Στην Ελλάδα το στρατιωτικό καθεστώς, αφού δηλώσει «υπερηφάνως» ότι η χώρα αποτελεί «όαση ασφάλειας και ησυχίας εν μέσω ενός ταραγμένου κόσμου», επιχειρεί την πρώτη ατελέσφορη προσπάθεια για τη «συνταγματική» οργάνωσή του. Η δεύτερη έλαβε χώρα το 1973 όταν το καθεστώς αναγκάστηκε εκ των αντιστασιακών πραγμάτων να «κηρύξει έκπτωτη τη μοναρχία».

Το «συνταγματικό» κείμενο του 1968 ενσωματώνει, μεταξύ άλλων, δύο πρωτόγνωρα για την ελληνική συνταγματική ιστορία χαρακτηριστικά. Αναθέτει στις ένοπλες δυνάμεις πολιτειακό ρυθμιστικό ρόλο και ταυτοποιεί «Σύνταγμα» και «πολιτικό σύστημα» με το ταξικό και κοινωνικό καθεστώς της αστικής δημοκρατίας.

Το κείμενο αυτό «εγκρίθηκε» μέσω «δημοψηφίσματος» τον Σεπτέμβριο του 1968 υπό όρους διεξαγωγής πρωτοφανούς τρομοκρατίας για τα μεταπολεμικά ευρωπαϊκά δεδομένα.

Το ίδιο αυτό κείμενο ουσιαστικά καταργήθηκε δύο μήνες μετά, την 3η Νοεμβρίου 1968, όταν πάνω από ένα εκατομμύριο λαού στην Αθήνα διαδήλωσαν με κεντρικό σύνθημα «που είναι τα ΟΧΙ μας;» κατά την κηδεία του Γεωργίου Παπανδρέου. Υπήρξε η δεύτερη μεγάλη συγκέντρωση απελευθέρωσης με τον ίδιο πρωταγωνιστή, αυτή τη φορά όμως νεκρό.

Οι εθνικιστές της πρόσφατης σύναξης ας ρίξουν μια ματιά σε φωτογραφίες της εποχής, για να διαπιστώσουν τι σημαίνει ένα εκατομμύριο πολιτών στο κέντρο της πρωτεύουσας.

Γαλλία

Ο ιστορικός Μάιος του 1968 συγκλόνισε εκ θεμελίων την Ε’ Γαλλική Δημοκρατία. Η φοιτητική εξέγερση της Σορβόνης, η οποία ξεκίνησε με το αίτημα εκσυγχρονισμού του περιεχομένου των κανονισμών των φοιτητικών εστιών, ενσωμάτωσε στη συνέχεια καθαρά πολιτικά και κοινωνικά αιτήματα, σε συμπαράταξη με το σύνολο σχεδόν του εργατικού συνδικαλισμού.

Υπήρξε η σοβαρότερη λαϊκή εξεγερτική αμφισβήτηση δυτικογενούς «αστικού» καθεστώτος μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο στην Ευρώπη.

Ο πρόεδρος Ντε Γκολ στα πρόθυρα της κήρυξης στρατιωτικού νόμου επέλεξε τελικά την κοινοβουλευτική οδό των εκλογών, τις οποίες και κέρδισαν οι γκολικοί.

Το εξεγερτικό κίνημα, με πυρήνα του τον νεολαιίστικο χώρο, ηττήθηκε βέβαια στις κάλπες, άφησε όμως ως πανευρωπαϊκή και παγκόσμια παρακαταθήκη την κοινωνική απελευθέρωση των ηθών, πρωτίστως στις σχέσεις των δύο φύλων, τον θεσμικό εκδημοκρατισμό του πολιτικού συστήματος και τον εκδημοκρατισμό λειτουργίας των πανεπιστημίων. Αιτήματα που εν πολλοίς πραγματοποιήθηκαν και νομοθετικά μετά την εκλογή στην προεδρία της Δημοκρατίας του σοσιαλιστή Φρανσουά Μιτεράν.

Γερμανία

Στο Δυτικό Βερολίνο μέσα από τα οδοφράγματα της φοιτητικής εξέγερσης γεννάται η νέα Αριστερά. Ο ηγέτης της εξέγερσης Rudi Dutschke υφίσταται δολοφονική απόπειρα (4.11.1968) ύστερα από εμπρηστική αρθρογραφία της γνωστής Bild Zeitung. Τίθεται όμως επιτακτικά για πρώτη φορά το θέμα της λεγόμενης «γκρίζας κληρονομιάς». Δηλαδή της επιρροής του εθνικοσοσιαλιστικού παρελθόντος στην πολιτική, πνευματική, οικονομική και κοινωνική ελίτ της Γερμανίας. Το κίνημα της νέας Αριστεράς συμβάλλει καθοριστικά στην εκλογή του πρώτου μετά τον πόλεμο σοσιαλδημοκράτη καγκελάριου. Του αντιφασίστα και αντιναζιστή Βίλι Μπραντ.

Τσεχοσλοβακία

Την Ανοιξη της Πράγας ακολουθεί παρά φύση σκληρός χειμώνας. Η προσπάθεια να ενσωματωθούν δημοκρατικές διαδικασίες και ατομικές ελευθερίες στο σοσιαλιστικό καθεστώς (Αλεξάντερ Ντούμπτσεκ) συντρίβεται από τα σοβιετικά τανκς (Αύγουστος 1968). Το παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα διασπάται. Η εξελικτική ιστορική γραμμή φτάνει μέχρι το 1989/1990.

ΗΠΑ

Το στρατιωτικοβιομηχανικό σύμπλεγμα της χώρας αρχίζει να ηττάται στο Βιετνάμ (επίθεση στο Κε Σαν, 23.2.1968) υπό την πίεση του εθνικοαπελευθερωτικού ενθουσιασμού των κομμουνιστών (Χο Τσι Μινχ-Γκιαπ). Απαλλάσσεται όμως βιαίως από δύο θανάσιμους αντιπάλους του.

Τον φιλελεύθερο αριστερό των Δημοκρατικών Ρόμπερτ Κένεντι και τον μεγάλο ακτιβιστή υπέρ της ισότητας των Αφροαμερικανών Μάρτιν Λούθερ Κινγκ. Η χρονιά δηλαδή της διπλής δολοφονίας. Ο δρόμος για τους Νίξον-Ρίγκαν είχε ανοίξει. Και εδώ πάντως στην πρωτοπορία η φοιτητική νεολαία. Ομολογουμένως δεν έχει γραφεί εξαντλητικά η εξεγερτική εποποιία στα πανεπιστήμια της Αμερικής.

1968-2018. Πενήντα χρόνια μετά, το στίγμα του 1968 στην κοινωνία, την πολιτική, τον πολιτισμό (Pop Festival τον Αύγουστο στο Newport, η μουσική του κινήματος των χίπις, το ψυχεδελικό ροκ, οι Μπιτλς) φαίνεται ανεξίτηλο.

* Ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αιγαίου