Ποιος φοβάται τους μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος

Περισσότεροι από τέσσερις μήνες έχουν περάσει από τότε που η χώρα όφειλε να έχει ενσωματώσει στην έννομη τάξη της τη σημαντική ευρωπαϊκή οδηγία σχετικά με την προστασία των προσώπων που αναφέρουν παραβιάσεις του Δικαίου της Ενωσης (whistleblowers) και από την προειδοποιητική επιστολή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία έχει επισήμως εκκινήσει διαδικασία παράβασης του Ενωσιακού Δικαίου κατά της Ελλάδας. Εχουν περάσει όμως και τρία ολόκληρα χρόνια από τη διατύπωση της ευρωπαϊκής οδηγίας και δύο χρόνια από τη δημιουργία της σχετικής νομοπαρασκευαστικής επιτροπής, από την οποία απουσιάζουν εκκωφαντικά οι σχετικές οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών. Παρ’ όλα αυτά η ελληνική κυβέρνηση και το υπουργείο Δικαιοσύνης αναβάλλουν την κατάθεση του σχετικού νομοσχεδίου, για το οποίο υπάρχουν έντονες αντιδράσεις στο εσωτερικό της Ν.Δ.

Σε αυτό το πλαίσιο, αυστηρή επιστολή στον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη και τον υπουργό Δικαιοσύνης Κώστα Τσιάρα για την παρατεταμένη άρνηση της κυβέρνησης να ενσωματώσει την Οδηγία έστειλε χθες η Διεθνής Διαφάνεια-Ελλάς, σε κείμενο που συνυπογράφεται από την πρόεδρο του παγκόσμιου κινήματος της Διεθνούς Διαφάνειας, Delia Ferreira Rubio. «Ενώ άλλα κράτη-μέλη της Ε.Ε. συνεχίζουν να ενσωματώνουν την Οδηγία, η διαδικασία που ακολουθείται από την κυβέρνησή σας εμφανίζει σοβαρές καθυστερήσεις και δεν ανταποκρίνεται στα πρότυπα διαφάνειας και περιεκτικότητας, μέσω του διαμοιρασμού πληροφοριών με την Κοινωνία των Πολιτών. Βρισκόμαστε σε συναγερμό, διότι, παρά την παρουσίαση από τον υπουργό Δικαιοσύνης του σχεδίου νόμου ενσωμάτωσης της Οδηγίας ενώπιον του υπουργικού συμβουλίου προ δύο περίπου μηνών, η νομοθετική διαδικασία έχει έκτοτε μείνει στάσιμη», αναφέρεται στην επιστολή.

Τι είχε συμβεί στο υπουργικό συμβούλιο του Μαρτίου; Ενα θερμό νεοδημοκρατικό επεισόδιο. Ο υπουργός Δικαιοσύνης παρουσίασε το σχετικό νομοσχέδιο που εισάγει, όπως αναφέρθηκε, «για πρώτη φορά στο εσωτερικό Δίκαιο ρυθμίσεις για την προστασία των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος». Ωστόσο, μετά την έντονη αντίδραση του υπουργού Ανάπτυξης, Αδώνιδος Γεωργιάδη, ο υπουργός Δικαιοσύνης αναγκάστηκε να αποσύρει τις επίμαχες ρυθμίσεις. Ακολούθησε μάλιστα κοινοβουλευτική ερώτηση-προτροπή άλλων 6 βουλευτών της Ν.Δ. στον υπουργό ώστε να λάβει μέτρα προς κατεύθυνση ακριβώς αντίθετη με τις προβλέψεις της κοινοτικής οδηγίας.

Εν τω μεταξύ χθες ο πρόεδρος της καθ’ όλα αρμόδιας Εθνικής Αρχής Διαφάνειας, Αγγελος Μπίνης, σε διαδικτυακή ημερίδα που διοργάνωσε η Διεθνής Διαφάνεια-Ελλάς, στην τοποθέτησή του, μιλώντας σαν κυβερνητικός παράγοντας (όπως του επισημάνθηκε), ισχυρίστηκε ότι στο υπουργικό συμβούλιο ήταν άλλη η διαφωνία και όχι ο συγκεκριμένος νόμος, ενώ για την ενσωμάτωση της Οδηγίας θεώρησε ότι όλα σχεδόν βαίνουν καλώς. Οπως υπογράμμισε, «εγώ είμαι τεχνοκράτης, 13 χώρες έχουν ενσωματώσει, 14 δεν έχουν ενσωματώσει. Αρα είμαστε στις μισές χώρες, όπως η Γερμανία και η Ιταλία. Γιατί να αποδεχτώ ότι εγώ γονιδιακά είμαι χειρότερος από τους Γερμανούς και τους Ιταλούς; Να μη γίνουμε ουραγοί, και ας μην κάνουμε πρωταθλητισμό». Ο ίδιος, που πάντως υποσχέθηκε πως το νομοθέτημα θα κατατεθεί μέσα στις επόμενες μέρες, υποστήριξε πως «το μείζον δεν είναι η ενσωμάτωση της Οδηγίας -ένα νομικό πλαίσιο θα το βρίσκαμε-, το ζήτημα είναι η εφαρμογή».

Ομως τα γεγονότα είναι πεισματάρικα. H Eλλάδα είναι ουραγός στον ρυθμό ενσωμάτωσης της Οδηγίας (πηγή: ΕU Whistleblowing Monitor) και ακριβώς αυτό επισημάνθηκε από τους περισσότερους ομιλητές στη χθεσινή εκδήλωση. Οπως αναφέρθηκε, πρόκειται για μια Οδηγία που περιλαμβάνει πολλές πρωτοποριακές διατάξεις (χωρίς να καλύπτει πάντως και κρίσιμους τομείς, όπως κάποια εργασιακά θέματα και ζητήματα σεξουαλικής βίας). Απαγορεύει τα αντίποινα κατά των whistleblowers, προστατεύει την ταυτότητά τους στην πλειονότητα των περιπτώσεων. Το βασικότερο είναι βέβαια η καλλιέργεια κουλτούρας αντίδρασης στη διαφθορά, προκειμένου οι ίδιοι να εκλαμβάνονται ως ενεργοί πολίτες και όχι ως «ρουφιάνοι» ή «κουκουλοφόροι».

Σημειώνεται πως ήδη από τις 11 Νοεμβρίου 2020 η Διεθνής Διαφάνεια-Ελλάς, το Vouliwatch, το Reporters United και ακόμα 16 οργανώσεις έστειλαν επιστολή στον πρωθυπουργό ζητώντας ένα ισχυρό νομικό πλαίσιο προστασίας των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος. Τον περασμένο Δεκέμβριο, η Ομάδα Κρατών κατά της Διαφθοράς, που λειτουργεί υπό την αιγίδα του Συμβουλίου της Ευρώπης (GRECO), τόνισε την ανάγκη να αναπτυχθεί και να αυξηθεί το πλαίσιο προστασίας των whistleblowers «ως θέμα προτεραιότητας».

Για μια σειρά γεγονότων που υποδηλώνουν την έλλειψη πολιτικής βούλησης της κυβέρνησης για την αποτελεσματική προστασία των whistleblowers έκανε λόγο στην ημερίδα ο Στέφανος Λουκόπουλος (Vouliwatch): «Σας διαβάζω μερικές ενδεικτικές δηλώσεις: Αντώνης Σαμαράς, πρώην πρωθυπουργός: “Θα τους πάω μέχρι τέλους”. Αδωνις Γεωργιάδης, υπουργός και αντιπρόεδρος Ν.Δ.: “Θα τους γδάρω”. Ανδρέας Λοβέρδος, πρώην υπουργός: “Ελεος με τους αλήτες, είναι αλήτες” (σ.σ. για προστατευόμενους μάρτυρες). Μάριος Σαλμάς, πρώην υπουργός: “Οι προστατευόμενοι μάρτυρες που κατέθεσαν (σ.σ. Νοvartis) ας αλλάξουν ταυτότητες, ας αλλάξουν ονόματα, η Ελλάδα είναι μικρή χώρα, θα βρεθούν και θα τιμωρηθούν”. Σε μια χώρα όπου η πλειοψηφία του πολιτικού προσωπικού της αναφέρεται δημοσίως στους προστατευόμενους μάρτυρες ως κουκουλοφόρους ή εκσφενδονίζει ανερυθρίαστα απειλές και χυδαιολογίες και όπου παράλληλα η διαφθορά, η αδιαφάνεια και η κατασπατάληση δημοσίου χρήματος αποτελούν δυστυχώς μια ζοφερή παγιωμένη πραγματικότητα, η ενσωμάτωση της ευρωπαϊκής οδηγίας θα έπρεπε να αποτελούσε σημαντική προτεραιότητα και όχι μια απλή, μια θεσμική υποχρέωση που μπορεί να περιμένει».