Δεν είχαν περάσει παρά λίγες ώρες από την ανακοίνωση των ΗΠΑ με την οποία υποστήριζαν την άρση των πατεντών στα εμβόλια Covid-19, όταν η πρόεδρος της Ε.Ε. Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν δήλωσε: Η Ε.Ε. είναι «έτοιμη να συζητήσει κάθε πρόταση που αντιμετωπίζει την κρίση με αποτελεσματικό και πραγματιστικό τρόπο». Γι’ αυτό «είμαστε έτοιμοι να συζητήσουμε πώς η αμερικανική πρόταση για μια άρση της προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας στα εμβόλια Cov-19 μπορεί να συμβάλει στην επίτευξη αυτού του στόχου».
Δύο εβδομάδες νωρίτερα, στα τέλη Απριλίου, η Φον ντερ Λάιεν δήλωνε φλεγματικά το αντίθετο στους New York Times: «Δεν είμαι καθόλου φίλη της απελευθέρωσης των πατεντών». Επί της ουσίας, επαναλάμβανε τη θέση που είχε κρατήσει η Κομισιόν από την πρώτη μέρα που η Νότια Αφρική και η Ινδία είχαν φέρει την πρότασή τους στον Παγκόσμιο Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ), στο πλαίσιο της διαδικασίας TRIPS: Για την Ε.Ε. οι πατέντες αποτελούν τη λύση και όχι το πρόβλημα στη διαχείριση της πανδημίας.
Η απομόνωση της Δύσης
Το τουίτ της εκπροσώπου των ΗΠΑ για θέματα εμπορίου Κάθριν Τάι συντάραξε τις χρηματαγορές, τη φαρμακευτική βιομηχανία αλλά προκάλεσε και ένα ρήγμα στη συμμαχία που ώς τότε είχε διαμορφωθεί στον δυτικό κόσμο: μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες (οι λεγόμενες Big Pharma), κυβερνήσεις της Δύσης ή φιλικές προς τη Δύση (Ε.Ε., ΗΠΑ, Αυστραλία, Βραζιλία, Ιαπωνία) και ως συγκολλητική ουσία μεταξύ τους τα μεγάλα ιδρύματα (Wellcome Trust, Bill & Melinda Gates Foundation), οργανισμοί και οργανώσεις (όπως οι «συμμαχίες» CEPI και GAVI, αμφότερες συγχρηματοδοτούμενες από το Ιδρυμα Γκέιτς), think tanks και ειδικοί, με άλλα λόγια ένας αστερισμός συμφερόντων που παραδοσιακά υποστηρίζει το σύστημα των πατεντών.
Αλλά από τον Οκτώβριο του 2020 που πρωτοϋποβλήθηκε η πρόταση της Νότιας Αφρικής και της Ινδίας στον ΠΟΕ, ο παγκόσμιος χάρτης είχε αλλάξει. Το μεγαλύτερο μέρος των χωρών του κόσμου τάχθηκε, με μικρότερο ή μεγαλύτερο ενθουσιασμό, υπέρ της πρότασης. Παραφωνία οι 27 της Ε.Ε. και οι ΗΠΑ μέχρι τη στιγμή που η προεδρία Μπάιντεν άλλαξε στάση.
Σε αυτό το επτάμηνο, στη Δύση η ιδέα για την άρση των πατεντών στην αρχή αγνοήθηκε, μετά λοιδορήθηκε (ας θυμηθούμε τις ειρωνικές δηλώσεις του Ελληνα πρωθυπουργού στη Βουλή στις 15 Ιανουαρίου) ή συκοφαντήθηκε. Ακόμα και μετά τη δήλωση Μπάιντεν, η Wall Street Journal στο κύριο άρθρο της τη χαρακτηρίζει «κλοπή».
Το Investigate Europe απέκτησε πρόσβαση στα πρακτικά της γερμανικής κυβέρνησης από την επιτροπή Εμπορίου στο Συμβούλιο της Ε.Ε. τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο του 2021. Τρεις καταγραφές δείχνουν αφ’ ενός πως αξιωματούχοι της Ευρωπαϊκής Επιτροπής εντός του ΠΟΕ υπερασπίστηκαν τη γραμμή ενάντια στην άρση των πατεντών.
Αλλά τα πρακτικά δείχνουν και κάτι παραπάνω: πως οι εθνικές κυβερνήσεις, τόσο επιρρεπείς άλλοτε στη διαφοροποίησή τους από την κοινή ευρωπαϊκή γραμμή, στο θέμα των πατεντών επικρότησαν χωρίς εξαιρέσεις τη στάση της Κομισιόν. Το μόνο που φαίνεται να απασχολούσε τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις ήταν η επικοινωνία: το πώς θα περάσει αυτή η στάση στην κοινή γνώμη καθώς τσαλακωνόταν το αφήγημα του ευρωπαϊκού ηθικού πλεονεκτήματος.
Τα πρακτικά της 11ης Ιανουαρίου αναφέρουν: «Η Δανία συμφωνεί με τη γραμμή της Κομισιόν σε ό,τι αφορά το TRIPS, αλλά επισήμανε πως το ζήτημα πρέπει να μεταδοθεί εποικοδομητικά προς την κοινωνία των πολιτών (ομοίως Γαλλία, Ιταλία, Σουηδία και Γερμανία)».
Στη συνάντηση της 12ης Φεβρουαρίου η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενημέρωσε ξανά τις κυβερνήσεις για την άρνησή της. Δεν διαφώνησε κανείς. Μόνο η ολλανδική κυβέρνηση σχολίασε: «Δεν χρειάζεται ουσιαστική αλλαγή στάσης, αλλά απομένει το πρόβλημα της επικοινωνίας».
Iσπανική ρωγμή
Στο μασίφ ευρωπαϊκό μωσαϊκό εμφανίστηκε μόνο μία ρωγμή. Ισπανική. Ο πρωθυπουργός της Ισπανίας Πέδρο Σάντσεθ είπε στην ιβηρο-αμερικανική συνάντηση κορυφής στην Ανδόρα στις 21 Απριλίου: Τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας πρέπει να βοηθούν αντί να φρενάρουν τον αγώνα εναντίον της Covid-19.
Η Ισπανία προθυμοποιήθηκε «να προωθήσει αυτή τη συζήτηση, ιδιαίτερα στους Ευρωπαίους εταίρους της, αλλά και εντός του πλαισίου του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου». Η διαφοροποίηση της Ισπανίας είχε να κάνει με το ότι το μπλοκ της ισπανοφωνίας, με αιχμή πολλές χώρες της Λατινικής Αμερικής, υποστήριζε την άρση των πατεντών.
Το ερωτηματολόγιο σε 30 κυβερνήσεις και η ελληνική σιωπή
Πριν ο Μπάιντεν «αναποδογυρίσει το τραπέζι», το Investigate Europe επικοινώνησε με όλα τα κράτη-μέλη της Ε.Ε., με το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Νορβηγία και την Ελβετία, ζητώντας τους να ξεκαθαρίσουν: Τι θέση παίρνουν σε ό,τι αφορά την άρση των πατεντών; Δεκαέξι κυβερνήσεις απάντησαν στο αίτημά μας, πριν από το αμερικανικό τουίτ.
Η ελληνική δεν ήταν μία από αυτές. Η επικοινωνία έγινε με τη Μόνιμη Αντιπροσωπεία της Ελλάδας στις Βρυξέλλες, η οποία εκπροσωπεί τη χώρα στο Συμβούλιο της Ε.Ε. όπου, όπως είδαμε, εκφράζονται και συζητούνται οι θέσεις της κάθε κυβέρνησης. Η ελληνική πλευρά πάντως έχει τη δικαιολογία ότι το ερώτημα υποβλήθηκε στις 30 Απριλίου (Μεγάλη Παρασκευή) και ότι μέχρι την Παρασκευή 7 Μαΐου (δηλαδή με προθεσμία μίας εβδομάδας), μεσολαβούσαν οι αργίες του Πάσχα και της Πρωτομαγιάς. Υπήρχε παρ’ όλα αυτά περιθώριο τριών εργάσιμων ημερών στην Αθήνα να απαντήσει.
Ολες οι κυβερνήσεις στοιχήθηκαν πίσω από τη θέση της Κομισιόν, υπερασπιζόμενες τις πατέντες. Το τάιμινγκ αποκτά ενδιαφέρον καθώς οι ίδιες αυτές κυβερνήσεις προσπαθούν πλέον να ευθυγραμμιστούν με το πνεύμα των ημερών.
Υπήρξε όμως και μία απάντηση που ισοδυναμεί με αποκαλυπτική ομολογία: η γερμανική. «Η απλή αναστολή της Συμφωνίας TRIPS δεν θα δημιουργούσε πρόσθετη παραγωγική ικανότητα. Αντιθέτως, θα υπήρχε ο φόβος πως η θέληση της φαρμακοβιομηχανίας να μεταφέρει τεχνογνωσία και να υποστηρίξει την επέκταση της παραγωγικής ικανότητας στις αναπτυσσόμενες χώρες θα μειωνόταν όπως επίσης η διάθεσή της να αναπτύξει εμβόλια εναντίον των νέων μεταλλάξεων».
Ευχαρίστως ναι αλλά όχι
Με ειλικρίνεια (ή κυνισμό) η Γερμανία παραδέχεται τον «φόβο» των εκλεγμένων κυβερνήσεων μπροστά στις «προθέσεις» της βιομηχανίας, ενώ προβαίνει και σε μια τρομακτική εκτίμηση: πως αν οι φαρμακευτικές δεν πάρουν αυτό που θέλουν, ίσως να μην αναπτύξουν εμβόλια εναντίον των μεταλλάξεων.
Η υποκρισία των Ευρωπαίων φαίνεται στο πραγματικό της μέγεθος αν διαβάσει κανείς τις απαντήσεις που οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις έδωσαν στο Investigate Europe πριν από την αμερικανική ανακοίνωση. Για παράδειγμα, πριν καν στεγνώσει το μελάνι του αμερικανικού τουίτ, ο Νορβηγός υπουργός Ανάπτυξης έσπευσε να αναφωνήσει «Φανταστικά νέα από τις ΗΠΑ!», παρότι η κυβέρνησή του είχε ταχθεί υπέρ των πατεντών.
«Χαοτικές καταστάσεις»
Ακολουθούν αποσπάσματα από τις απαντήσεις προς το Investigate Europe - σε παρένθεση η ημερομηνία απάντησης.
● Κατά την Αυστρία (3 Μαΐου) «η μεταφορά τεχνολογίας, χωρίς ρύθμιση, κατά πάσα πιθανότητα θα δημιουργούσε χαοτικές καταστάσεις».
● Η Δανία (4 Μαΐου) πιστεύει πως οι υπέρμαχοι της εξαίρεσης από τις πατέντες δεν έχουν καταφέρει να δείξουν πώς η άρση των πατεντών θα μπορούσε να οδηγήσει σε αυξημένη παραγωγή.
● Η Εσθονία (5 Μαΐου) πιστεύει πως «η άρση [των πατεντών] δεν είναι η σωστή λύση. Οχι μόνο δεν θα μας βοηθήσει αλλά μπορεί να μας απομακρύνει από τον στόχο της ισότιμης πρόσβασης σε θεραπείες και εμβόλια για τον COVID-19».
● Η Φινλανδία (1η Μαΐου) υποστηρίζει πως «η άρση δεν παρέχει πρόσθετα οφέλη. Αντιθέτως, δημιουργεί αβεβαιότητα και μπορεί να παρεμποδίσει την τόσο αναγκαία συνεργασία μεταξύ των διαφορετικών μερών».
● Κατά την Ιρλανδία (5 Μαΐου), «οι προκλήσεις που επικαλούνται οι υποστηρικτές της άρσης μπορούν να αντιμετωπιστούν μέσα από την ισχύουσα ευελιξία εντός της Συμφωνίας TRIPS στον ΠΟΕ».
● Κατά τη Λετονία (3 Μαΐου), «ενδεχόμενη εξαίρεση από το TRIPS είναι ανεπαρκής για να εξασφαλιστεί ισότιμη πρόσβαση στα εμβόλια».
● Κατά την Ολλανδία (4 Μαΐου) «η άρση θα παρακώλυε την εθελοντική συνεργασία και τη μεταφορά τεχνογνωσίας».
● Να και μία φορά που η κυβέρνηση Ορμπαν τάσσεται με την Κομισιόν: «Η Ουγγαρία [5 Μαΐου] υπογραμμίζει πως η ισχυρή προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας πρέπει να παραμείνει».
● Κατά την Πορτογαλία (3 Μαΐου), η άρση των πατεντών θα μπορούσε να λειτουργήσει ως «αντικίνητρο στην καινοτομία και την ιατρική έρευνα».
● Η Σουηδία (5 Μαΐου) «έχει αμφιβολίες για τη συλλογιστική και την πιθανή ωφέλεια από την άρση των πατεντών».
● Και οι τρεις ευρωπαϊκές χώρες εκτός Ε.Ε. (Νορβηγία, Ελβετία, Ηνωμένο Βασίλειο) στις οποίες απευθύνθηκε το Investigate Europe απέρριψαν την πρόταση της Νότιας Αφρικής και της Ινδίας.
● Ελβετία (5 Μαΐου): «Η αναστολή της Συμφωνίας TRIPS θα ακύρωνε τους κανόνες του ΠΟΕ που ισχύουν εδώ και 25 χρόνια και έχουν γίνει αποδεκτοί από 164 χώρες».
● Ηνωμένο Βασίλειο (28 Απριλίου): «Εξακολουθούμε να ενθαρρύνουμε τους παραγωγούς να παρέχουν τα εμβόλιά τους χωρίς κέρδος και με διαφάνεια κατά τη διάρκεια της πανδημίας».
Τα 44 ραντεβού των επιτρόπων με Big Pharma
Σύμφωνα με έρευνα του Corporate Europe Observatory (Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Πολυεθνικών), στον έναν χρόνο της πανδημίας, δηλαδή από τον Μάρτιο του 2020, οι πέντε αρμόδιοι Ευρωπαίοι επίτροποι συναντήθηκαν με λομπίστες των μεγάλων φαρμακευτικών 44 φορές, με εκπροσώπους οργανώσεων της βιομηχανίας 117 φορές και με οργανώσεις που συνδέονται με το Ιδρυμα Γκέιτς 41 φορές. (Οι Γκέιτς, φανατικοί υποστηρικτές των πατεντών, συναντήθηκαν προσωπικά συνολικά 12 φορές με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, εκ των οποίων δύο σε τετ α τετ με τη Φον ντερ Λάιεν.) Την ίδια στιγμή, οργανώσεις που είναι κριτικές προς το σύστημα των πατεντών, όπως οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα (MSF) και οι Global Health Advocates (GHA), είχαν σχεδόν μηδενική πρόσβαση.
Η Ε.Ε. ψυχαναλύεται στο Πόρτο
Στο Πόρτο της Πορτογαλίας συνήλθε το Σαββατοκύριακο το Συμβούλιο της Ε.Ε., με ατζέντα τους μισθούς, την παιδική πρόνοια και την ισότητα των φύλων. Αντί για ένα ουσιώδες μήνυμα της Ευρώπης στο ζήτημα των πατεντών, οι Ευρωπαίοι ηγέτες προτίμησαν με ατάκες να ξεσκεπάσουν αυτό που βλέπουν ως αμερικανική μπλόφα.
Ο πρωθυπουργός του Βελγίου Αλεξάντερ ντε Κρόο είπε: «Ως Ευρωπαίοι δεν παίρνουμε μαθήματα από κανέναν. Οι ΗΠΑ δεν έχουν εξαγάγει ούτε ένα εμβόλιο τους τελευταίους έξι μήνες. Η Ευρώπη είναι αυτή που παράγει [τα εμβόλια] για τον εαυτό της αλλά και για τον υπόλοιπο κόσμο».
Και ο πρόεδρος Μακρόν: «Κάνω σε εσάς, στον ευρωπαϊκό Τύπο, μια σχεδόν ψυχολογική ερώτηση: Οταν πριν από έναν χρόνο, εμείς οι Ευρωπαίοι πήραμε την πρωτοβουλία ACT-A, δεν είπατε “Ω, οι Ευρωπαίοι έχουν το ηθικό πλεονέκτημα!”. Και όταν οι ΗΠΑ μάς ακολουθούν, διότι αυτό συμβαίνει στην ουσία, λέτε “Α, οι ΗΠΑ ηγούνται!”. Μου δίνετε την εντύπωση ότι σας πήρε ο ύπνος στη μέση της ταινίας και τώρα ξαφνικά ξυπνήσατε. Δεν μπορώ να θεραπεύσω τα συμπλέγματά σας, εγώ πάντως δεν έχω τέτοια».
Η efsyn.gr θεωρεί αυτονόητο ότι οι αναγνώστες της έχουν το δικαίωμα του σχολιασμού, της κριτικής και της ελεύθερης έκφρασης και επιδιώκει την αμφίδρομη επικοινωνία μαζί τους.
Διευκρινίζουμε όμως ότι δεν θέλουμε ο χώρος σχολιασμού της ιστοσελίδας να μετατραπεί σε μια αρένα απαξίωσης και κανιβαλισμού προσώπων και θεσμών. Για τον λόγο αυτόν δεν δημοσιεύουμε σχόλια ρατσιστικού, υβριστικού, προσβλητικού ή σεξιστικού περιεχομένου. Επίσης, και σύμφωνα με τις αρχές της Εφημερίδας των Συντακτών, διατηρούμε ανοιχτό το μέτωπο απέναντι στον φασισμό και τις ποικίλες εκφράσεις του. Έτσι, επιφυλασσόμαστε του δικαιώματός μας να μην δημοσιεύουμε ανάλογα σχόλια.
Σε όσες περιπτώσεις κρίνουμε αναγκαίο, απαντάμε στα σχόλιά σας, επιδιώκοντας έναν ειλικρινή και καλόπιστο διάλογο.
Η efsyn.gr δεν δημοσιεύει σχόλια γραμμένα σε Greeklish.
Τέλος, τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν το συντάκτη τους και δε συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη της εφημερίδας