Το εργατικό κίνημα και η πολιτική

Δεν απέχει πολύ ο καιρός, καθ’ ον οι χωρικοί και οι εργάται θα συνασπισθούν με τους πρόσφυγας διά τον κρίσιμον αγώνα εναντίον της αποσυντεθειμένης bourgeoisie…
Ο ανταποκριτής της Daily Tribune στην Αθήνα, Σεπτέμβριος 1924

Η ιστορία έδειξε πως ο ανταποκριτής ήταν πολύ μακριά από την πραγματικότητα. Οχι μόνο δεν προέκυψε συνασπισμός, αλλά δεν έπαψαν πολλά να χωρίζουν τις κοινωνικές ομάδες τις οποίες ονομάτισε. Ηταν αναγκαίο, άραγε, να συμβεί αυτό; Δεν θα μπορούσε τα πράγματα να είχαν πάρει έναν διαφορετικό δρόμο;

Μάλλον θα μπορούσε. Η πορεία των πραγμάτων δεν είχε τίποτε το αντικειμενικό και αναπόδραστο. Διαφορετικές πολιτικές επιλογές, διαφορετικά, ιδίως, περιεχόμενα πολιτικής θα μπορούσε να οδηγήσουν σε αντιδιαμετρικά διαφορετικές εκβάσεις.

Ο Σεφεριάδης, στο εξαιρετικό βιβλίο του, αναμετριέται με μια ισχυρή, κυρίαρχη καλύτερα, παράδοση στην πολιτική ανάλυση, η οποία ψάχνει την ερμηνεία των πολιτικών εξελίξεων με αναφορά στο γενικότερο «κοινωνικό». Το οποίο περιλαμβάνει, ως προκείμενες, τα πάντα –οικονομία, κοινωνική δομή, πολιτισμός– εκτός από την πολιτική. Είναι σαν η πολιτική να παίζει πάντοτε τον ρόλο εξαρτημένης μεταβλητής, σαν η συνάρτηση να έχει αναγκαστικά τη μορφή Πολιτική =f(Κοινωνία). Ο ακραίος αυτός κοινωνιολογισμός είναι κοινή πρακτική εδώ και καιρό.

Οταν, για παράδειγμα, επιχειρείται να εξηγηθεί η όλο και μικρότερη συμμετοχή στα κόμματα, η όλο και χαλαρότερη κομματική ταύτιση και η συναφής μετατροπή των μαζικών κομμάτων σε πολυσυλλεκτικά ή και πανσυλλεκτικά –κόμματα εθνικού ακροατηρίου– η ανάλυση βασίζεται καθοριστικά στην παραδοχή πως, εδώ και κάποιες δεκαετίες, ζούμε σε μια «μεταβιομηχανική» κοινωνία, η οποία αποδιάρθρωσε τόσο την εργατική τάξη όσο και τους τόπους και τις συνήθειές της, κοινοτικού τύπου συχνά και βασιζόμενες στη χωρική γειτνίαση.

Με άλλα λόγια, «πριν» επικρατούσε μια φορντιστική κοινωνική οργάνωση στη βάση της βαριάς βιομηχανίας και των –υποτιθέμενα στεγανών– κοινωνικών δικτύων, η οποία διαμόρφωνε ταξικές συνθήκες, που επέτρεπαν και «απαιτούσαν» τα μαζικά κόμματα, πράγμα που έχει πάψει να συμβαίνει. Η δεδομένη «εξατομίκευση», που ακολουθεί την έκλειψη του φορντισμού, οδηγεί στην αποδέσμευση των ψηφοφόρων από παραδοσιακές κοινωνικές εντάξεις και σε εκλογική κινητικότητα σε όλο το πολιτικό φάσμα.

Λίγο πολύ, ό,τι κι αν έκαναν οι σοσιαλδημοκράτες ή οι κομμουνιστές, θα ήταν σχεδόν αδύνατο να αναστρέψουν την περιγραφόμενη πραγματικότητα. Η προσαρμογή, λοιπόν, ήταν το μόνο που είχαν ως επιλογή –δηλαδή, περίπου, δεν είχαν επιλογή.

Ο Σεφεριάδης διαφωνεί σφόδρα. Που πάει να πει ότι, είτε σε «φορντισμό» είτε σε «μεταφορντισμό», η πολιτική μετράει –και συχνότατα μετράει πολύ.

Οπως σημειώνει, «[σ]ε αμφότερες τις περιπτώσεις, η πολιτική διαμεσολάβηση της εκάστοτε πραγματικότητας διαδραμάτιζε –και διαδραματίζει– καθοριστικό ρόλο και πρέπει να διερευνηθεί στη δική της αυτονομία, άλλοτε ως ενισχυτική της κομματικής ταύτισης και άλλοτε όχι […]

»Στο πλαίσιο αυτό είναι χρήσιμο να διατυπωθούν δύο κλασικές διατυπώσεις:

ο αφορισμός του Giovanni Sartori “ότι δεν είναι η αντικειμενική τάξη […] που δημιουργεί το κόμμα, αλλά το κόμμα που δημιουργεί την ‘υποκειμενική’ συνείδηση τάξης”.

Η άποψη του Adam Przeworski, πως, καθώς “η εκλογική συμπεριφορά είναι γενικά αποτέλεσμα της δράσης των κομμάτων…”, η ταξική ψήφος δεν είναι παρά “η σωρευτική συνέπεια των εκλογικών στρατηγικών της Αριστεράς”.

[Συμπέρασμα]: προϋπόθεση για μια σφαιρική προσέγγιση της κρίσης εκπροσώπησης που αντιμετωπίζουν τα κόμματα είναι το άνοιγμα της συζήτησης σε ζητήματα περιεχομένων πολιτικής» (σελ. 333).

Το γεγονός, όμως, πως «μέχρι και πριν από λίγες δεκαετίες η μελέτη των εργατικών κινημάτων έπασχε από μια υπερ-πολιτικοποίηση, η οποία έτεινε να υπαγάγει ατομικά βιώματα και επιμέρους υποκειμενικότητες στα υπερβατικά κελεύσματα πολιτικών υπερ-υποκειμένων, η λύση προφανώς δεν μπορεί να βρίσκεται στον εξοβελισμό της πολιτικής» (σελ. 57).

Η πολιτική διαμεσολάβηση είναι καίρια, τα περιεχόμενα της πολιτικής καθοριστικά. Τα κομματικά κείμενα, για παράδειγμα, όχι μόνο δεν πρέπει να μένουν στο περιθώριο των εξηγητικών εγχειρημάτων, αλλά να βρίσκονται στο κέντρο τους. Ο Σεφεριάδης, ήδη, σε προηγούμενα βιβλία και εν γένει κείμενά του έχει υποστηρίξει αυτήν τη θέση, πολύ πειστικά. Αναλύοντας τον «λαϊκισμό», π.χ., δίνει πολύ μεγαλύτερη σημασία στα περιεχόμενα της πολιτικής παρά στις «λογοθετικές πρακτικές», τη «ρητορική» ή τις αρθρώσεις των «σημαινόντων» –μετέωρων, εν πολλοίς, και όχι για καλό.

Ο τρόπος με τον οποίο γίνεται αντιληπτή η «χαρισματικότητα» σήμερα μπορεί να μας δώσει ακόμη ένα παράδειγμα. Η επιμονή, π.χ., στην καίρια σημασία του Τσίπρα για την εντυπωσιακή άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ συνοδεύεται σχεδόν πάντα από την πλήρη έλλειψη αναφοράς στα περιεχόμενα της πολιτικής, μεταξύ των οποίων και στα κομματικά κείμενα, που προηγήθηκαν αυτής της ανόδου. Ενας ορισμένος κυνισμός, μάλιστα, τείνει να ισχυρίζεται πως τα κείμενα και οι συλλογικές αποφάσεις ελάχιστα μετράνε. Η εξάχνωση του κόμματος του Τσίπρα στις τελευταίες εκλογές δείχνει πως οι «χαρισματικοί» πάνε άπατοι, αν λείπει το διακριτό πολιτικό πρόγραμμα.

Ο Σεφεριάδης δεν μένει στην «καθαρή» θεωρία. Το βιβλίο είναι από θεωρητική άποψη απολύτως πειστικό. Αυτό, όμως, που κατά τη γνώμη μου το κάνει μοναδικό για τα ελληνικά δεδομένα είναι πως εκτυλίσσει, ενδυναμώνει και εμβαθύνει το επιχείρημά του μέσα από τη μελέτη συγκεκριμένων περιπτώσεων. Ανατρέχοντας στον ελληνικό μεσοπόλεμο παρακολουθεί τις μεταλλαγές της κομμουνιστικής πολιτικής και δείχνει πόσο οι συνολικές εξελίξεις στον ελληνικό κοινωνικό σχηματισμό θα ήταν διαφορετικές, έως πολύ διαφορετικές, «αν η πολιτική της εργατικής ηγεσίας ήταν διαφορετική» (σελ. 123). Πράγμα που ισχύει και σε ό,τι αφορά την αστική πολιτική: οι κατασταλτικές εμμονές του μεσοπολεμικού κράτους έπαιξαν καίριο ρόλο στη διαμόρφωση των πρακτικών της εργατικής τάξης με τη διαμεσολάβηση του ΚΚΕ.

Τον ρόλο της πολιτικής θα τον αναδείξει και με τη μελέτη της διεκδικητικής έκρηξης στη δεκαετία του ’60 και της δικτατορικής επιβολής, που ακολούθησε. Οπως και, κάνοντας μια κίνηση πίσω στον χρόνο, στη διερεύνηση των συνιστωσών του ατελέσφορου εκσυγχρονισμού του Χαρίλαου Τρικούπη και του Ελευθερίου Βενιζέλου –του τελευταίου στο πλαίσιο «μιας αστικής δημοκρατίας με ξιφολόγχες» (σελ. 226).

Ερχόμενος στην πρόσφατη πραγματικότητα, θα ασχοληθεί με την ανεργία, τη συγκρουσιακότητα της εργατικής τάξης και τον φθίνοντα συνδικαλισμό, σε συνδυασμό με τις ευρωπαϊκές πολιτικές απασχόλησης. Θα αναλύσει τη διεθνική πρόκληση στον διεκδικητικό λόγο των συλλογικών υποκειμένων με ιδιαίτερη έμφαση σε αυτό που θα ονομάσει «μικροαστικό λόγο». Στο καταληκτικό κεφάλαιο θα μας δώσει μια πολύ πλήρη και περιεκτική παρουσίαση των διαφόρων διαστάσεων του –απολύτως αναγκαίου για το εργατικό κίνημα– διεθνισμού σε σχέση με την παγκοσμιοποίηση όχι ως αδήριτη «νομοτελειακή» πραγματικότητα, αλλά (και) ως πολιτική επιλογή των αρχουσών τάξεων. Το τι έκαναν και το τι δεν έκαναν σχετικά τα συνδικάτα και τα αριστερά κόμματα υπήρξε καίριας σημασίας –και είναι ακόμη.

Αν ήταν να επιλέξω ένα κεφάλαιο από το εξαιρετικά πλούσιο αυτό βιβλίο θα ήταν το πρώτο. Μια μακροσκοπική ανάλυση των σοσιαλδημοκρατικών στρατηγικών στον 20ό αιώνα, μοναδική στην πληρότητα και την περιεκτικότητά της. Σε 27 σελίδες μικρού σχήματος παρουσιάζεται ενάμισης αιώνας εργατικής πολιτικής με πλήθος πολιτικών πορισμάτων, που είναι εξαιρετικά χρήσιμα για τη σημερινή αριστερή παρέμβαση.

ΥΓ. Αναφερόμενος στη ναζιστική οργάνωση της Θεσσαλονίκης, τη διαβόητη ΕΕΕ, ο Σεφεριάδης ισχυρίζεται ότι η «κύρια ποδοσφαιρική ομάδα της Θεσσαλονίκης, ο ΠΑΟΚ» ήρθε σε σύγκρουση μαζί της. Συνδέει, μάλιστα, τη στάση αυτή με την οπαδική βάση, που είναι άνθρωποι φτωχοί, ως επί το πλείστον πρόσφυγες.

Δεν ισχύει. Πρώτα απ’ όλα η «κύρια ποδοσφαιρική ομάδα της Θεσσαλονίκης» είναι ο Αρης –έχει πάρει τα δύο από τα τέσσερα πανελλήνια πρωταθλήματα που είχαν διεξαχθεί μέχρι τότε. Το σημαντικότερο, όμως, είναι πως εκπροσωπεί την τοπική πολυπολιτισμικότητα, πράγμα που τον κάνει, όπως σημειώνει η Βικιπαίδεια, «θεματοφύλακα των προοδευτικών ιδεών» στο μέτρο που εγκολπώνει στις τάξεις του όλες τις κοινότητες και όχι μόνο την ελληνική.

Ενδιαφέρει, λοιπόν, το γεγονός πως ο ΠΑΟΚ, που εκπροσωπεί αποκλειστικά το προσφυγικό στοιχείο, όχι μόνο δεν κόντραρε την ΕΕΕ, αλλά μοιράζονταν μαζί της το έμβλημα, τον δικέφαλο αετό. Οπως σημειώνει ο Μιχάλης Τρεμόπουλος («Τα τρία Ε και ο εμπρησμός του Κάμπελ», εκδ. Αντιγόνη), υπογραμμίζοντας την αντικομμουνιστική ροπή των προσφύγων, «[σ]τα γραφεία του ΠΑΟΚ συγκαλείται την 1η Δεκεμβρίου 1929 η έκτακτη Γενική Συνέλευση της ΕΕΕ…». Ο πρόεδρος της ΕΕΕ, Ιωάννης Κοσμίδης, είναι μέλος του ΠΑΟΚ.

Το σημειώνω ως παράδειγμα του πώς η –εικαζόμενη– κοινωνική προέλευση μας κάνει, πολλές φορές, μεροληπτικούς σε ό,τι αφορά τις πολιτικές στάσεις.

*xristoslaskos.wordpress.com