Τα «Απάτητα Βουνά» και οι ταπεινωμένες κορυφές

Η πρωτοβουλία του ΥΠΕΝ για τις περιοχές άνευ δρόμων (ΠΑΔ) έτυχε, όπως ήταν φυσικό, μεγάλης δημοσιότητας τόσο σε υπουργικό όσο και σε πρωθυπουργικό επίπεδο. Ελαβε, μάλιστα, την ονομασία «Απάτητα Βουνά» για να υπάρχει, βρε αδερφέ, και η αναγκαία σύνδεση με το ένδοξο παρελθόν των κλεφτών και των αρματολών.

Το τελευταίο δεν ξενίζει κανέναν καθώς το εμπεδώσαμε πια ότι η Δεξιά είναι ο συνεχιστής των αγώνων του έθνους. Εκείνο όμως που ξενίζει είναι το περιεχόμενο της συγκεκριμένης πρότασης, η οποία στην καλύτερη περίπτωση είναι χωρίς καμία ουσιαστική σημασία, στη χειρότερη δε φύλλο συκής.

Κατ’ αρχάς, αξίζει να τονιστεί ότι η συγκεκριμένη πρόταση εντάσσεται, σε κάποιο βαθμό, σε αυτό που διεθνώς ονομάζεται wilderness (η λέξη προσδιορίζει τις περιοχές χωρίς δρόμους και κατ’ επέκταση τις παρθένες περιοχές). Πρώτη φορά θεσπίστηκε προστασία αυτών των περιοχών στις ΗΠΑ με το Wilderness Act (1964).

Στη συνέχεια ακολούθησε ο Endangered Species Act (ESA, 1973), o οποίος αποτέλεσε και την πηγή έμπνευσης για την υιοθέτηση της ευρωπαϊκής οδηγίας για τους οικοτόπους (οδηγία 92/43). Ο ESA έχει πολύ αυστηρές ρυθμίσεις για την προστασία της βιοποικιλότητας και για τον λόγο αυτό ονομάστηκε «pitbull του δικαίου του περιβάλλοντος». Λόγω αυτών των νέων ρυθμίσεων, ο Wilderness Act διαδραματίζει πλέον έναν βοηθητικό, σε σχέση με τον ESA, ρόλο.

Επιπλέον, στις ΗΠΑ έχει θεσπιστεί και ο Roadless Areas Conservation Rule (2001) με τον οποίο ορίζονται οι ΠΑΔ, η δε μοναδική απαγόρευση που προβλέπει είναι για την κατασκευή ή ανακατασκευή δρόμων και για την υλοτόμηση. Ολες οι άλλες δραστηριότητες επιτρέπονται. Για τον λόγο αυτό προκαλεί εντύπωση το γεγονός ότι η ερευνητική ομάδα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων (που αποτέλεσε τη βάση της πρότασης του ΥΠΕΝ) αναφέρεται μόνο στον Roadless Rule ενώ στην επιστημονική βιβλιογραφία τονίζεται η ένταξη του τελευταίου στο θεσμικό πλαίσιο ESA και Wilderness Act, δηλαδή στο καθεστώς των προστατευόμενων περιοχών (Π.Π.), καθώς χωρίς αυτή την ένταξη τίποτε δεν προστατεύεται.

Στην Ευρώπη δεν υπάρχει η έννοια της wilderness, η μόνη δε χώρα που έχει σχετικά αντίστοιχη νομοθεσία με την προτεινόμενη είναι η Φινλανδία με το ν. 62/1991 στην οποία, μάλιστα, ο νόμος δεν εφαρμόζεται από τότε που έγινε κράτος-μέλος της Ε.Ε. και εφαρμόζει την οδηγία 92/43. Περαιτέρω, αξίζει να σημειωθεί ότι κοινά στοιχεία με την πρόταση του ΥΠΕΝ μπορεί να αναζητήσει κανείς σε δύο διεθνείς συμφωνίες, στη Σύμβαση για την Προστασία των Αλπεων και στη Σύμβαση για την Προστασία των Καρπάθιων.

Ωστόσο και οι δύο αυτές συμβάσεις έχουν απολέσει τα αρχικά τους χαρακτηριστικά (wilderness) λόγω των πρωτόκολλων που ακολούθησαν και τα οποία τις ενέταξαν στο πνεύμα της οδηγίας 92/43. Με βάση τα ως άνω δεδομένα, στην καλύτερη περίπτωση η πρόταση του ΥΠΕΝ δεν έχει καμία ουσιαστική σημασία. Αλλωστε, πρόκειται για το 0,51% των ορεινών όγκων της χώρας και συνεπώς το επιχείρημα ότι οι έξι ορεινοί όγκοι συμβάλλουν στη μείωση των εκπομπών ΑτΘ και στην προστασία της βιοποικιλότητας δεν νομίζω ότι μπορεί να υποστηριχθεί σοβαρά.

Περαιτέρω, η πρόταση της ως άνω ερευνητικής ομάδας βρίσκεται σε αναντιστοιχία με τις προτάσεις της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας. Συγκεκριμένα, ο καθορισμός, τόσο στην Ε.Ε. όσο και στην Ελλάδα, ΠΑΔ σε ποσοστό 2% της συνολικής χερσαίας έκτασης. Αυτό βρίσκεται στον αντίποδα των προτάσεων για επέκταση των Π.Π. σε ποσοστό 30% έως το 2030 με περαιτέρω διεύρυνση σε ποσοστό 50% έως το 2050 της συνολικής χερσαίας επιφάνειας (στρατηγική της Ε.Ε. για τη βιοποικιλότητα έως το 2030).

Επίσης, δεν υπάρχει καμία τεκμηρίωση γιατί επιλέχθηκαν οι συγκεκριμένοι ορεινοί όγκοι και όχι άλλοι καθώς δεν υπάρχει αξιολόγηση για τα είδη και τους οικότοπους που βρίσκονται στα συγκεκριμένα βουνά, τουλάχιστον αυτών που περιλαμβάνονται στα παραρτήματα Ι και ΙΙ της οδηγίας 93/43 και χρειάζονται επιπλέον ειδική προστασία πέραν της προβλεπόμενης από την ως άνω οδηγία.

Το επιχείρημα περί της ανάγκης προστασίας του βαλκανικού αγριόγιδου που προβάλλεται κατά κόρον δεν αρκεί. Σε τελευταία ανάλυση, αφού στην εν λόγω πρόταση η προστασία των συγκεκριμένων ορεινών όγκων δεν υλοποιείται με βάση την οδηγία 92/43 δεν θα έπρεπε να παρέχονται στοιχεία από άλλες έννομες τάξεις και ιδίως τις ΗΠΑ; Ισως, όμως, αυτό να μη χρειάζεται καθώς, όπως είπε και ο αρμόδιος υφυπουργός, πρόκειται για μια πανευρωπαϊκή (ή και παγκόσμια θα πρόσθετα εγώ) πρωτοτυπία!

Επίσης, η συγκεκριμένη πρόταση (τόσο στο επιστημονικό όσο και στο πολιτικό επίπεδο) μπορεί να οδηγήσει σε αποπροσανατολισμό διότι το μείζον στην Ε.Ε. και στα κράτη-μέλη είναι η εναρμόνιση των εθνικών πρακτικών στο πλαίσιο της εφαρμογής της νομοθεσίας για τη φύση (οδ. 92/43 και οδ. 2009/147) και όχι οι εθνικές αποσπασματικές πρακτικές που οδηγούν στην απίσχνανση του ευρωπαϊκού νομοθετικού πλαισίου. Διότι πώς αλλιώς μπορεί να ερμηνεύσει κανείς την εν λόγω πρόταση παρά ως προσπάθεια ωραιοποίησης μιας πολύ κακής πρακτικής της χώρας αναφορικά με την ευρωπαϊκή νομοθεσία για τη φύση που συνοδεύεται, μάλιστα, από σχετικές καταδίκες από το ΔΕΕ;

Από τα παραπάνω, λοιπόν, προκύπτει ότι το εν λόγω εγχείρημα είναι απλώς φύλλο συκής διότι αποσκοπεί στο να συσκοτίσει το γεγονός ότι επιτρέπεται η συνέχιση της ίδιας αρνητικής πρακτικής αναφορικά με την προστασία της βιοποικιλότητας και των ορεινών όγκων σε σχέση με την εφαρμογή της οδηγίας 92/43. Αλλωστε, το ακανθώδες πρόβλημα της κατάτμησης των οικοτόπων –που ορθά επισημαίνει η μελέτη– δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί μεμονωμένα αλλά μόνο εντός του δικτύου Natura 2000, όπως άλλωστε επισημαίνει επανειλημμένα και η Επιτροπή.

Τέλος, θα είχε ένα ελάχιστο πρακτικό αντίκρισμα η πρόταση του ΥΠΕΝ εάν συνοδευόταν από τη βούληση για κατάργηση του άρθρου 45 ν. 998/1979 που επιτρέπει την επέμβαση στα δάση εν όψει ανάπτυξης οικονομικών δραστηριοτήτων όπως οι ΑΠΕ και την εναρμόνιση του εν λόγω νόμου με τη νομολογία του ΔΕΕ και τη νέα στρατηγική για τα δάση της Ε.Ε.

Στην τελευταία γίνεται λόγος για τον αναντικατάστατο ρόλο των δασών στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής (φυσικές καταβόθρες) και στην εξ αυτού του λόγου ανάγκη για ενίσχυση της προστασίας τους σε ενωσιακό επίπεδο. Αλλωστε και οι νέες ρυθμίσεις της Ε.Ε., γνωστές ως «fit for 55» κινούνται προς αυτή την κατεύθυνση. Φαίνεται, λοιπόν, ότι κάτω από το καπέλο των «Απάτητων Βουνών» θα συνεχιστεί η ταπείνωση των κορυφογραμμών των ελληνικών βουνών και η προσβολή της δασικής (και όχι μόνο) βιοποικιλότητας.

*Αν. καθηγητής στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο