«Περισσότερο παρατηρώ παρά φωτογραφίζω»

Ο Γιώργος Κουτσουβέλης είναι φωτογράφος και ταυτόχρονα διδάσκει Πληροφορική στην Αθήνα. Η πρώτη του επαφή με τη φωτογραφία έγινε στις πρώτες τάξεις του Δημοτικού, μέσω μιας Lubitel διοπτικής που είχε ο πατέρας του. Τόσο τον είχε μαγνητίσει εκείνο το μαγικό μηχάνημα, που κατάφερε να το χαλάσει για να δει πώς λειτουργεί.

Είναι αυτοδίδακτος φωτογράφος. Φωτογραφική θεωρία έμαθε διαβάζοντας άπειρα φωτογραφικά βιβλία. Φωτογραφική τεχνική έμαθε στον δρόμο, φωτογραφίζοντας διαρκώς, «συνήθως χωρίς καλά αποτελέσματα», όπως λέει ο ίδιος αυτοσαρκαστικά.

Στα φοιτητικά του χρόνια αποφάσισε να φτιάξει έναν υποτυπώδη σκοτεινό θάλαμο, οπότε άρχισε η περιπέτεια της εμφάνισης. Οταν οι ψηφιακές μηχανές άρχισαν να κυριαρχούν στην αγορά, ο ίδιος σταμάτησε για μεγάλο χρονικό διάστημα να φωτογραφίζει.

Αφενός γιατί το φιλμ έγινε ακριβότερο και δυσεύρετο, αφετέρου γιατί δεν του άρεσε καθόλου η αισθητική τής τότε ψηφιακής εικόνας. Το 2009 αγόρασε την πρώτη του ψηφιακή μηχανή και άρχισε να εξοικειώνεται με την επεξεργασία των ψηφιακών αρχείων.

Το 2014 έφτιαξε έναν λογαριασμό στο Instagram και εντελώς τυχαία ανακάλυψε την Tiny Collective, μια ομάδα ταλαντούχων και κατά τη γνώμη του πρωτοπόρων φωτογράφων που φωτογράφιζαν αποκλειστικά με την κάμερα του κινητού τους τηλεφώνου.

«Ενιωσα σαν να ανακάλυψα τον τροχό! Μέχρι τότε πίστευα ότι μόνο με “σοβαρή” κάμερα μπορούν να δημιουργηθούν φωτογραφίες υψηλής ποιότητας, ξεχνώντας βέβαια ότι η φωτογραφία δημιουργείται από το μάτι του φωτογράφου και όχι από την κάμερα. Εκτοτε και μετά από αμέτρητους πειραματισμούς, μπήκα στον κόσμο του mobile photography χρησιμοποιώντας σχεδόν αποκλειστικά το κινητό μου τηλέφωνο στα προσωπικά φωτογραφικά μου projects» μας λέει.

Το τι πραγματικά σημαίνει ψηφιακή φωτογραφία μέσω κινητού και πόσο αυτή αλλάζει τα δεδομένα για τη φωτογραφία ή όχι, το εξηγεί παρακάτω.

Τι εννοούμε με τον όρο mobile photography;

Ο όρος mobile photography χρησιμοποιήθηκε αρχικά από τη φωτογραφική κοινότητα για να χαρακτηρίσει τις φωτογραφίες που λαμβάνονται με «κινητά μέσα», κυρίως «έξυπνα» τηλέφωνα και ταμπλέτες. Οπως ακριβώς συνέβη και με τη λομογραφία (σ.σ.: μία συγκεκριμένη στάση απέναντι στη φωτογραφία), πολύ σύντομα έπαψε να αναφέρεται στενά στο μέσο λήψης και περιγράφει πλέον ένα φωτογραφικό ρεύμα που έχει ως σύνθημα τη φράση «η καλύτερη κάμερα είναι αυτή που έχεις πάντα μαζί σου». Αν θέλαμε να σταθούμε σε μερικά ορόσημα στην εξέλιξη του mobile photography, τότε σίγουρα θα αναφερόμασταν στη λήψη της πρώτης φωτογραφίας με κινητό τηλέφωνο από τον Philippe Khan (11 Ιουνίου 1997), στην κυκλοφορία του iphone και τη δημιουργία του instagram. Η πρώτη ολοκληρωμένη εφαρμογή επεξεργασίας που κέρδισε την προσοχή του «mobile» φωτογραφικού κοινού ήταν το Camera Bag. Λίγο αργότερα γεννήθηκε το Hipstamatic (σ.σ.: εφαρμογή στα κινητά για ψηφιακή φωτογράφιση), που έγινε πασίγνωστο όταν ο φωτορεπόρτερ των New York Times, Ντέιμον Γουίντερ, το χρησιμοποίησε για να καλύψει τον πόλεμο του Αφγανιστάν το 2010, με αποτέλεσμα οι φωτογραφίες του να κερδίσουν την τρίτη θέση στον διεθνή διαγωνισμό φωτοδημοσιογραφίας «Φωτογραφίες της Χρονιάς».

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά που διαφοροποιούν το mobile photography, πέραν βεβαίως του μέσου λήψης, που είναι το κινητό τηλέφωνο;

Πρώτον, η λήψη και η επεξεργασία της φωτογραφίας γίνονται στην ίδια συσκευή. Οπως πολλοί συνηθίζουν να λένε, έχεις στην τσέπη σου και την κάμερα και τον σκοτεινό σου θάλαμο. Δεύτερον, οι εφαρμογές επεξεργασίας (φίλτρα) είναι αναπόσπαστο κομμάτι της τελικής εικόνας και συχνά διαμορφώνουν την αισθητική της. Πολλές φορές χρησιμοποιείται η διαδικασία του app stacking, η επεξεργασία δηλαδή μιας φωτογραφίας σε μια εφαρμογή και η επανεισαγωγή του αποτελέσματος σε μια άλλη για περαιτέρω επεξεργασία. Στον αντίποδα, υπάρχουν κι εκείνοι που δεν χρησιμοποιούν κανενός είδους φίλτρο και συνηθίζουν να τις κοινοποιούν με την ετικέτα #nofilter. Τρίτον, η συντριπτική πλειονότητα των φωτογραφιών που παράγονται, κοινοποιούνται σχεδόν αμέσως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, κυρίως στο instagram και το EyeEm και δεν τυπώνονται. Τα τελευταία χρόνια, βέβαια, δεν είναι λίγες οι φωτογραφικές κολεκτίβες, όπως η Hikari Creative και άλλες, που διοργανώνουν «φυσικές» φωτογραφικές εκθέσεις.

Από την άλλη, το mobile photography έχει κατηγορηθεί για υπερεπεξεργασμένες, μη ρεαλιστικές φωτογραφίες και υπερβολική χρήση φίλτρων.

Οι ψηφιακές φωτογραφίες είναι από τη φύση τους αφύσικα τέλειες. Ετσι, πολλοί φωτογράφοι άρχισαν να αναζητούν τρόπους να κάνουν τα ψηφιακά αρχεία πιο «αναλογικά». Αρκετές εταιρείες λογισμικού σήμερα παρέχουν αρχεία που μιμούνται ψηφιακά δημοφιλή φιλμ, όπως π.χ. Kodak portra 400, tri X 400 κ.λπ. Αν δεν κάνω λάθος, η πρώτη εφαρμογή που μετέτρεπε μια φωτογραφία τραβηγμένη με κινητό σε «αναλογική», ήταν το InstaCRT project: ανέβαζες την εικόνα σου σε έναν server και κατόπιν κάποιος υπάλληλος την πρόβαλλε σε μια παλιά CRT οθόνη, την τράβαγε εκ νέου φωτογραφία με μια σύγχρονη DSLR(!) και την έστελνε πίσω στο τηλέφωνό σου. Το InstaCRT άνοιξε τον δρόμο για πολλές τέτοιες mobile εφαρμογές. Αξίζει να αναφερθεί η περίπτωση της VSCO, που ενώ ξεκίνησε ως ολοκληρωμένη φωτογραφική εφαρμογή για κινητά (κάμερα και επεξεργασία) η οποία παρείχε φίλτρα που μιμούνται αρκετά ρεαλιστικά πολλά κλασικά φιλμ (προέρχονται από ψηφιοποίηση πραγματικών φιλμ), πρόσφατα άρχισε να πουλάει τα φίλτρα αυτά ως πρόσθετα επεξεργασίας για προγράμματα όπως το photoshop.

Κατά τη γνώμη μου, μια κακή φωτογραφία δεν γίνεται καλύτερη με την επεξεργασία και την προσθήκη φίλτρων. Προσωπικά χρησιμοποιώ φίλτρα μόνο όταν προσθέτουν κάτι, κυρίως στην ατμόσφαιρα της εικόνας και όχι για να βελτιώσω τη λήψη. Οταν στην αναλογική εποχή διαλέγαμε συγκεκριμένο φιλμ, στην ουσία δεν διαλέγαμε ένα φίλτρο μέσα από το οποίο αποτυπώναμε την πραγματικότητα; Δεν περνάγαμε ώρες ολόκληρες στον σκοτεινό θάλαμο για να επεξεργαστούμε τα αρνητικά; Απλώς στο mobile photography κάνουμε το ίδιο αλλά με την άκρη του δαχτύλου μας.

Τι θεωρείτε πως έχει να προσφέρει το mobile photography στη φωτογραφική κοινότητα;

Οταν ήμουν παιδί, στην οικογένειά μας είχαμε μια φωτογραφική μηχανή, ενώ πολλές οικογένειες φίλων δεν είχαν καμία. Τώρα σχεδόν κάθε μέλος μιας τυπικής οικογένειας έχει ένα κινητό τηλέφωνο, δηλαδή μια δυνάμει φωτογραφική μηχανή. Το πώς τη χρησιμοποιεί ο καθένας είναι μια άλλη συζήτηση. Γεγονός, ωστόσο, είναι ότι ποτέ στην Ιστορία δεν υπήρξε τόσο άμεση και μαζική πρόσβαση στη λήψη εικόνων και αυτό το θεωρώ αρκετά θετικό. Αρκετοί βέβαια διατείνονται ότι αυτό αποτελεί απειλή για τον επαγγελματία φωτογράφο, που ζει από τη φωτογραφία. Κατά τη γνώμη μου, κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Αν και πολλοί επαγγελματίες χρησιμοποιούν το mobile photography (πρόσφατα ο Nick Knight, ένας από τους σημαντικότερους φωτογράφους μόδας, φωτογράφισε και επεξεργάστηκε τη διαφημιστική καμπάνια της εταιρείας ρούχων Diesel εξ ολοκλήρου με το κινητό του τηλέφωνο), κανείς δεν θα διάλεγε το τηλέφωνό του για να φωτογραφίσει έναν γάμο ή για να τυπώσει σε μεγάλες διαστάσεις. Δεν έχουμε όλοι όμως τους ίδιους στόχους. Γιατί κάποιος που ενδιαφέρεται απλά να μοιράζεται ηλεκτρονικά τις φωτογραφίες δρόμου του και κάπου κάπου να τις τυπώνει σε βιβλίο, ακόμα και να τις εκθέτει σε μικρές διαστάσεις, να χρειάζεται να αγοράσει «σοβαρή» κάμερα, υπολογιστή, προγράμματα επεξεργασίας, ενώ η εξέλιξη της τεχνολογίας στα κινητά τηλέφωνα του τα προσφέρει σε συσκευασία τσέπης, πιο φτηνά και σχεδόν στην ίδια ποιότητα;

Θα μας δώσετε κάποιες συμβουλές για καλύτερες φωτογραφίες με κινητό τηλέφωνο;

Ποτέ μη χρησιμοποιείτε το ψηφιακό zoom της κάμερας. Το zoom στην πραγματικότητα μεγεθύνει την εικόνα, μειώνοντας όμως σημαντικά την ανάλυση, με αποτέλεσμα να καταλήγουμε σε κακής ποιότητας φωτογραφία, που γίνεται ακόμα χειρότερη κατά την επεξεργασία. Το καλύτερο zoom γίνεται πλησιάζοντας πιο κοντά στο θέμα μας.

Κλειδώστε την εστίαση (και την έκθεση) στο θέμα σας. Αυτό γίνεται στα περισσότερα κινητά, πατώντας παρατεταμένα την οθόνη, στο σημείο που θέλουμε να εστιάσουμε. Αν δεν κλειδώσουμε την εστίαση, η κάμερα του κινητού μας συνήθως συνεχίζει να επανεστιάζει (ιδιαίτερα αν περνάει κάποιος εκείνη τη στιγμή μπροστά από τον φακό μας), «ψάχνοντας» το καλύτερο σημείο εστίασης. Οπότε καταλήγουμε σε θολές φωτογραφίες ακόμα και σε καλές συνθήκες φωτισμού. Οι αρχές σύνθεσης, καδραρίσματος και φωτισμού δεν αλλάζουν. Δαπανήστε χρόνο για να εξοικειωθείτε με τη χρήση της οθόνης σας ως σκόπευτρου καθώς και τη συμπεριφορά του κινητού σας σε διαφορετικές συνθήκες φωτισμού. Ολες οι κάμερες έχουν τους περιορισμούς τους. Οσο καλύτερα τους ξέρετε, τόσο αποτελεσματικότερα τις χρησιμοποιείτε.

Τι σημαίνει για σας η φωτογραφία;

Η φωτογραφία είναι το μέσο που χρησιμοποιώ για να εκφράσω την εντύπωση που μου αφήνει η πραγματικότητα. Οταν φωτογραφίζω, με ενδιαφέρει περισσότερο να αποτυπώσω την «αίσθηση» και την ατμόσφαιρα του θέματος και όχι απλά να καταγράψω ένα γεγονός. Μου αρέσει πολύ να περπατάω στους δρόμους της Αθήνας και να παρατηρώ γύρω μου. Στην ουσία τον περισσότερο χρόνο παρατηρώ παρά φωτογραφίζω. Η φωτογραφία με έμαθε να βλέπω. Οσες φορές και αν περπατήσω τον ίδιο δρόμο, πάντα βλέπω κάτι διαφορετικό. Αυτό με γοητεύει ιδιαίτερα. Προτιμώ να εκφράζομαι με εικόνες. Λένε περισσότερα και επιδέχονται τόσες ερμηνείες όσες και οι θεατές που τις βλέπουν.

►Μπορείτε να δείτε δουλειά του Γιώργου Κουτσουβέλη, μέσω του λογαριασμού του στο instagram: yiorgoskouts (George Koutsouvelis)