Μια φυλακή το Ελ Σαλβαδόρ

Επειτα από σχεδόν δεκάμισι μήνες κατάστασης έκτακτης ανάγκης ο πρόεδρος Ναγκίμπ Μπουκέλε εγκαινίασε νέα φυλακή για 40.000 «τρομοκράτες»: ο πόλεμος κατά των συμμοριών με απαράμιλλη βία κατάντησε το Ελ Σαλβαδόρ τη χώρα με τη μεγαλύτερη αναλογία φυλακισμένων στον κόσμο – 605 ανά 100.000 κατοίκους.

Η κυβέρνηση επαίρεται πως πρόκειται για τη μεγαλύτερη φυλακή της αμερικανικής ηπείρου: «40.000 τρομοκράτες θα είναι απόλυτα απομονωμένοι από τον έξω κόσμο και θα είναι αδύνατον να δραπετεύσουν: διαθέτει 19 πύργους επιτήρησης, ηλεκτροφόρους φράχτες και τέσσερις περιμέτρους ασφαλείας».

Από τον Μάρτιο, όταν έπειτα από τη δολοφονία 87 ανθρώπων μέσα σε ένα διήμερο, ο Μπουκέλε κήρυξε κατάσταση έκτακτης ανάγκης και ανέστειλε τις συνταγματικές ελευθερίες, έχουν συλληφθεί 62.975 άτομα ύποπτα για συμμετοχή σε συμμορίες, σύμφωνα με δήλωση του υπουργού Δικαιοσύνης και Ασφάλειας, Γουστάβο Βιγιατόρο. Αλλά, όπως αποκαλύπτει η εφημερίδα Milenio, στο ίδιο διάστημα κατασχέθηκαν από τις στρατιωτικές επιχειρήσεις μόλις 2.218 όπλα.

Πριν καν από αυτό το πρωτοφανές κύμα συλλήψεων το Ελ Σαλβαδόρ ήδη αντιμετώπιζε τεράστιο πρόβλημα υπερπληθυσμού στις φυλακές, αποκάλυψε έκθεση της Επιτροπής κατά των Βασανιστηρίων των Ηνωμένων Εθνών, εκφράζοντας την έντονη ανησυχία της για τη σημερινή κατάσταση: τον Απρίλιο του 2021 ο αριθμός των κρατουμένων ήταν 36.976, δηλαδή 120% περισσότεροι από την πλήρη χωρητικότητα των φυλακών που ήταν για 30.118 κρατουμένους, ενώ από τον Μάρτιο ώς τον Οκτώβριο του 2022 έφτασαν από 39.500 σε περισσότερους από 94.000.

«Με έναν πληθυσμό κρατουμένων πολλαπλάσιο της χωρητικότητας των φυλακών επιδεινώνονται οι ήδη υποτυπώδεις συνθήκες υγιεινής που τις έχουν μετατρέψει σε εστίες νόσων, ιδίως φυματίωσης», έλεγε έκθεση της ICG (Διεθνής Ομάδα Κρίσεων) τον περασμένο Οκτώβριο. «Ο εγκλεισμός τόσων χιλιάδων ανθρώπων στον ίδιο χώρο και χωρίς δυνατότητες επανένταξης θα μπορούσε να ενδυναμώσει αντί να αποδυναμώσει τις εγκληματικές συμμορίες. Ενώ η δημιουργία μιας νέας φυλακής δεν εγγυάται ότι θα μειωθεί ο συνωστισμός κρατουμένων, εφόσον συνεχίζονται οι συλλήψεις».

Προφανώς, βασικός στόχος της νέας φυλακής δεν είναι η αποσυμφόρηση ή η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των κρατουμένων. Ο ίδιος ο Μπουκέλε όταν ανακοίνωσε το σχέδιό του εξήγησε πως «τα κελιά πρέπει να αδειάσουν για να γεμίσουν ξανά: σίγουρα θα υπάρξει κάποια στιγμή που δεν θα χωρούν, γι’ αυτό διέταξα να χτιστεί άλλη μία φυλακή υψίστης ασφαλείας». Οπως δεν δίστασε να πει για τους κρατουμένους: «Τους τα πήραμε όλα, ακόμα και τα στρώματα. Τους μειώσαμε το φαγητό και πλέον δεν θα βλέπουν τον ήλιο. Σταματήστε να σκοτώνετε, αλλιώς θα την πληρώσουν αυτοί».

Αδιανόητες αυθαιρεσίες, βασανιστήρια και θάνατοι

Ανάμεσα στους κρατουμένους υπάρχουν περίπου 1.000 παιδιά, που παραμένουν προφυλακισμένα μαζί με ενήλικες, καταγγέλλει το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (HRW), αφού η Βουλή με πρωτοβουλία του προέδρου φρόντισε να μειώσει την ηλικία ποινικής δίωξης των μελών των συμμοριών από τα 16 στα 12 έτη.

Ως τον Δεκέμβριο είχαν υπάρξει 3.469 καταγγελίες για αυθαίρετες συλλήψεις, ενώ στον αντιπολιτευόμενο Τύπο κυκλοφορούν απίστευτες ιστορίες καταχρήσεων και κακοποίησης: συλλήψεις αδιακρίτως κάθε νέου που κυκλοφορεί σε φτωχογειτονιές ή όποιου φέρει τατουάζ ή απλά επειδή «αντιμίλησαν» σε κάποιον αστυνομικό ή έδειξαν νευρικότητα κατά τη σύλληψη κάποιου άλλου.

Τον Αύγουστο η εφημερίδα Prensa Gráfica αποκάλυψε πως υπήρχαν 35 νεκροί κρατούμενοι που έφεραν σημάδια βασανιστηρίων και τουλάχιστον άλλοι 22 που πέθαναν από «αμέλεια», όπως π.χ. επειδή τους στέρησαν αναγκαία φάρμακα. Ως τον Οκτώβριο οι νεκροί ξεπέρασαν τους 170, σύμφωνα πάντα με τον υπουργό Βιγιατόρο: τουλάχιστον 80 έπεσαν σε φερόμενες συγκρούσεις με τις δυνάμεις ασφαλείας και άλλοι 90 πέθαναν μέσα στις φυλακές, σε συνθήκες συχνά αδιευκρίνιστες.

Διώξεις κατά κοινωνικών ηγετών και συνδικαλιστών

Η κυβέρνηση εκμεταλλεύεται την κατάσταση έκτακτης ανάγκης και την αναστολή των συνταγματικών ελευθεριών για να προχωρήσει σε διώξεις κατά κοινωνικών ακτιβιστών. Οπως έγινε στα μέσα του προηγούμενου μήνα με τρεις συνδικαλιστές του Δήμου Σογιαπάνγκο, που συνελήφθησαν επειδή διαμαρτύρονταν για τη μη καταβολή μισθών. «Ενα κρούσμα (όχι μοναδικό) που αποτελεί στρατηγική εκφοβισμού των κοινωνικών οργανώσεων ώστε να πάψουν να καταγγέλλουν τις παρανομίες που γίνονται», κατήγγειλε η Μόνιμη Επιτροπή για Εργασιακή Δικαιοσύνη (MPJL) ζητώντας την παρέμβαση της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας. Οπως έγινε και με πέντε ιστορικούς ηγέτες της κοινότητας Σάντα Μάρτα που συνελήφθησαν τον περασμένο μήνα και κατηγορήθηκαν για «ανθρωποκτονία και παράνομη οργάνωση» στη διάρκεια του εμφυλίου (!).

«Είναι ύποπτο και εξοργιστικό που 31 χρόνια μετά το τέλος του εμφυλίου και περισσότερα από 40 χρόνια μετά τις φρικαλεότητες που έζησε ο άμαχος πληθυσμός της Σάντα Μάρτα (100 νεκροί και 400 αγνοούμενοι σε στρατιωτική επιχείρηση από ξηράς και αέρος το 1981) κανένας δεν έχει οδηγηθεί στη Δικαιοσύνη. Και σήμερα που λένε ότι το κάνουν, απλά επαναθυματοποιούν την κοινότητά μας σε μια επιχείρηση που μοιάζει με πολιτική εκδίκηση», κατήγγειλε η κοινοτική συλλογική αρχή. «Η κυβέρνηση θέλει να ποινικοποιήσει τους αγώνες των κοινωνικών οργανώσεων, των προασπιστών των ανθρωπίνων και περιβαλλοντικών δικαιωμάτων και των παλαιμάχων του εμφυλίου. Και να εδραιώσει ένα αφήγημα άρνησης της ιστορικής αλήθειας και υπονόμευσης των συμφωνιών ειρήνης, οδηγώντας στη θεσμική και δημοκρατική οπισθοδρόμηση που γνωρίζει σήμερα η χώρα».

Ο Μπουκέλε έχει χαρακτηρίσει «φάρσα» αυτές τις συμφωνίες που έφεραν το τέλος ενός εμφυλίου ο οποίος άφησε πίσω του 75.000 νεκρούς και 7.000 αγνοουμένους και άνοιξαν τον δρόμο για τη δημοκρατία στη χώρα. Περιέγραφε τον Τραμπ ως «ωραίο και κουλ» τύπο και ακολουθεί τη χυδαία επιθετική ρητορική του. Αντικατέστησε περισσότερο από το ένα τρίτο των δικαστών με λειτουργούς της επιλογής του. Μπήκε με πάνοπλους στρατιώτες στο Κοινοβούλιο λέγοντας πως είχε «επικοινωνήσει με τον Θεό» και απείλησε να το καταλάβει αν οι βουλευτές δεν ενέκριναν δάνειο για να χρηματοδοτήσει τον πόλεμό του κατά των συμμοριών. Και παραβιάζοντας τα Σύνταγμα της χώρας, που απαγορεύει μια δεύτερη συνεχόμενη προεδρική θητεία –με μια έωλη απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου– ανακοίνωσε πλέον την υποψηφιότητά του για τις προεδρικές του 2024.

Παρ’ όλα αυτά, διατηρεί αμείωτη τη δημοτικότητά του: δημοσκόπηση της εταιρείας LPG Datos για την Prensa Gráfica στα τέλη Δεκεμβρίου έδειξε πως το 87,8% εγκρίνει τα 3,5 χρόνια της θητείας του και ένα 89,5% τον πόλεμό του κατά των συμμοριών. Απαισιόδοξος για τις εξελίξεις, ο Οσκαρ Μαρτίνες, διευθυντής σύνταξης της ψηφιακής σαλβαδοριανής εφημερίδας El Faro, έλεγε στο BBC: «Και όταν μειωθεί η δημοτικότητά του –κάτι που θα συμβεί έστω και όχι σύντομα– και δεν του αρκούν τα χειροκροτήματα, θα ακουστούν περισσότερο οι στρατιωτικές μπότες. Κανείς δεν διπλασιάζει τον στρατό για να μην τον χρησιμοποιήσει».