Το επιστημονικό βιβλίο την άνοιξη (I)

Michio Kaku, Η θεϊκή εξίσωση - Η Αποκάλυψη της Θεωρίας των Πάντων

Μτφρ. Σταύρος Πανέλης, Εκδ. Τραυλός, σελ. 336

Από τότε που οι προσωκρατικοί φυσικοί φιλόσοφοι ανακάλυψαν την ιδέα των ατόμων, η επιστήμη αναζητά τα ύστατα υλικά θεμέλια και τις φυσικές δυνάμεις που συγκροτούν και ευθύνονται για την ύπαρξη του φυσικού κόσμου. Το βιβλίο «Η θεϊκή εξίσωση: Η Αποκάλυψη της Θεωρίας των Πάντων», που μόλις κυκλοφόρησε πολύ καλά μεταφρασμένο και επιμελημένο από τις εκδόσεις Τραυλός, αποτελεί μια εντυπωσιακή παρουσίαση και ερμηνεία των κορυφαίων κατακτήσεων της Φυσικής.

Ο συγγραφέας του Μίτσιο Κάκου (Michio Kaku) είναι κορυφαίος Αμερικανός θεωρητικός φυσικός, μελλοντολόγος και διάσημος εκλαϊκευτής της επιστήμης. Είναι καθηγητής Θεωρητικής Φυσικής στη διεθνούς κύρους έδρα Henry Semat του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης και στο CUNY Graduate Center. Παιδί Ιαπώνων μεταναστών στις ΗΠΑ, σπούδασε Φυσική στο Χάρβαρντ και έγινε παγκοσμίως γνωστός για τις πρωτοποριακές έρευνές του στο πεδίο της Θεωρίας των Χορδών και για την αναζήτηση της Θεωρίας των Πάντων, το αϊνσταϊνικό όνειρο δηλαδή της «εξίσωσης του Θεού», μιας μαθηματικής εξίσωσης που θα ενοποιούσε και θα περιέγραφε όλα τα θεμελιώδη φυσικά φαινόμενα.

Οι επιστημονικές έρευνες του Κάκου κινούνται με εντυπωσιακή άνεση στη μεταιχμιακή ήπειρο μεταξύ αυστηρής επιστήμης και επιστημονικής ουτοπίας, μια γκρίζα ζώνη όπου το υπερφυσικό συμβιώνει με το φυσικό και η διάκριση μεταξύ πραγματικότητας και μυθοπλασίας γίνεται ανέφικτη.

Η μεγαλύτερη αρετή του βιβλίου «Η θεϊκή εξίσωση» είναι ότι παρουσιάζει με τρόπο εύληπτο, σαφή και γοητευτικό όλα τα βήματα και τις μεγάλες επιστημονικές ανακαλύψεις στη Φυσική που οδήγησαν στην αναζήτηση της «εξίσωσης του Θεού», δηλαδή στην πολυπόθητη Θεωρία των Πάντων. Στις σελίδες αυτού του βιβλίου παρουσιάζονται αναλυτικά όλες οι γνωστικές προϋποθέσεις και οι επιστημονικές προκείμενες της μαθηματικής έκφρασης της Θεωρίας των Πάντων: Μια εξίσωση που αν τη γράψεις θα είναι μόλις τρία εκατοστά, αλλά αν την ερμηνεύσεις κατάλληλα «Θα είναι σαν να διαβάζεις τo πνεύμα του Θεού. Στα χέρια των φυσικών η θεϊκή εξίσωση είναι η ίδια η Αποκάλυψη· είναι το ισχυρότερο όπλο της ανθρωπότητας», υποστηρίζει ο συγγραφέας.

Αποτιμώντας το μέχρι σήμερα ερευνητικό του έργο επισημαίνει: «Συνέβαλα στην ανάδειξη της Θεωρίας των Χορδών ως κορυφαίας υποψήφιας για τη Θεωρία των Πάντων. Παρά τον “εξωφρενικό” χαρακτήρα της και τις διαρκείς επικρίσεις, φαίνεται να συνδυάζει με επιτυχία όλες τις μεγάλες θεωρίες της Φυσικής. Η θεωρία Μ στις έντεκα διαστάσεις –αυτή η πιο πρόσφατη εκδοχή της κβαντικής βαρύτητας– ίσως είναι η μοναδική λύση ενοποίησης της βαρύτητας με την κβαντική θεωρία».

Εύλογα, λοιπόν, στην προσπάθειά του να παρουσιάσει σε αυτό το βιβλίο τις πιο πρόσφατες κατακτήσεις στη Θεωρία των Χορδών και στη μικροφυσική της κβαντικής βαρύτητας, ο Κάκου ανατρέχει στην προϊστορία και την πιο πρόσφατη ιστορία μερικών από τις πιο συγκλονιστικές ανακαλύψεις –αλλά και τα σκοτεινά αδιέξοδα– των μεγάλων πρωταγωνιστών της κλασικής και της σύγχρονης Φυσικής.

Αν όπως υποστήριζε ο Αϊνστάιν κάθε βασική επιστημονική ιδέα οφείλει να είναι τόσο απλή και σαφής ώστε, όταν παρουσιαστεί και εξηγηθεί επαρκώς, ακόμη και ένα εξάχρονο παιδί να μπορεί να την κατανοεί, τότε σε αυτό το τελευταίο του βιβλίο ο Μίτσιο Κάκου κατάφερε να παρουσιάσει εναργώς και να καταστήσει προσιτές στους μη ειδικούς ενήλικους αναγνώστες (και όχι βέβαια σε ανήλικα εξάχρονα!) μερικές από τις πιο στρυφνές, σκοτεινές και μυστηριώδεις ιδέες της σύγχρονης Φυσικής και κοσμολογίας.

Ωστόσο, το επιστημονικό τίμημα αυτού του εκλαϊκευτικού εγχειρήματος και της διεθνούς αναγνωστικής επιτυχίας του βιβλίου «Η θεϊκή εξίσωση» είναι πολύ υψηλό. Παρά τις αξιοσημείωτες αρετές του, το νέο συγγραφικό εγχείρημα του Κάκου δεν καταφέρνει τελικά να ξεφύγει από την πολύ επιτυχημένη αλλά γνωσιολογικά απρεπή συνταγή της «Επιστήμης New Age»: ένα ομολογουμένως ιδιαίτερα προσφιλές κοκτέιλ ιδεών που προκύπτει από τη μέχρι χθες απαγορευμένη επιμειξία της επιστημονικής σκέψης και έρευνας με τον ανατολικό μυστικισμό και τις δυτικές υπερφυσικές-θεολογικές εμμονές.

Η πνευματική διαθήκη ενός διάσημου φυσιοδίφη

Ντέιβιντ Ατένμπορο, Η ζωή στον πλανήτη μας - Η μαρτυρία μου και ένα όραμα για το μέλλον, Μτφρ. Μυρτώ Καλοφωλιά, Εκδ. Πατάκη, σελ. 352

Ο συγγραφέας αυτού του βιβλίου υπήρξε για πολλές δεκαετίες πρωτοπόρος στη δημιουργία ντοκιμαντέρ για τις καταστροφές του παρθένου φυσικού περιβάλλοντος και την ανθρωπογενή υποβάθμιση της βιοποικιλότητας του πλανήτη. Από το 1950, αφού ολοκλήρωσε τις πανεπιστημιακές του σπουδές στις Φυσικές Επιστήμες στο Κέμπριτζ, άρχισε να εργάζεται στο BBC, όπου και δημιούργησε μια σειρά από πολυβραβευμένα ντοκιμαντέρ, όπως το ομότιτλο «Life on Earth», το «Blue Planet» και το «Planet Earth», που του διασφάλισαν τη διεθνή φήμη που έχει δικαίως αποκτήσει ως προοδευτικός οικολόγος και σοβαρός επικριτής των υπερβολών της παγκοσμιοποιημένης καπιταλιστικής ανάπτυξης.

Για περισσότερο από 60 χρόνια αυτό το μοναδικό τηλεοπτικό και κινηματογραφικό υλικό συνέβαλε αποφασιστικά στη διάδοση των οικολογικών ιδεών και στην εκλαΐκευση των νέων επιστημονικών ανακαλύψεων για τις πλανητικές καταστροφές των άγριων γήινων βιότοπων και των ωκεανών που απειλούν πια ολοφάνερα την επιβίωση του ανθρώπινου είδους.

Αυτός ήταν ο λόγος που ο διάσημος Βρετανός φυσιοδίφης Ντέιβιντ Ατένμπορο αποφάσισε να γράψει αυτό το συγκλονιστικό βιβλίο που είναι, όχι μόνο το απόσταγμα των πολυετών ερευνών του ως ραδιοτηλεοπτικού παραγωγού, σκηνοθέτη και υψηλού στελέχους του BBC, αλλά ταυτοχρόνως και η πνευματική του διαθήκη για τις επόμενες γενιές.

«Ο φυσικός κόσμος αργοπεθαίνει. Οι αποδείξεις είναι ολοφάνερες ολόγυρά μας. Ο θάνατος αυτός ξεκίνησε κατά τη διάρκεια της ζωής μου. Τον έχω δει με τα ίδια μου τα μάτια. Οδηγούμαστε στην καταστροφή. Παρ’ όλα αυτά υπάρχει ακόμη χρόνος…», όπως συνοψίζει ο ίδιος ο συγγραφέας τα συμπεράσματα που εκθέτει αναλυτικά σε αυτό το βιβλίο και τα οποία τεκμηριώνει με πλούσιο φωτογραφικό υλικό.

Πράγματι, παρά τις τρομακτικές καταστροφές που έχουμε ήδη επιφέρει στη ζωή του πλανήτη, ο Ντέιβιντ Ατένμπορο είναι πεπεισμένος ότι: «Μπορούμε ακόμη να επανορθώσουμε, να διαχειριστούμε τον αντίκτυπο που έχει η παρουσία μας, να αλλάξουμε την κατεύθυνση της εξέλιξής μας και να γίνουμε ξανά ένα είδος σε αρμονία με τη φύση».