Χρόνο με τον χρόνο oι εκτενείς εγκαταστάσεις του μνημειακού τοπίου στη Σέριφο, ενός μοναδικού τοπίου-τεκμήριο της σύγχρονης βιομηχανίας και της εργατικής ιστορίας της χώρας, φθείρονται όλο και περισσότερο και κινδυνεύουν να χαθούν, έπειτα από έξι δεκαετίες εγκατάλειψης από την πολιτεία. Φορείς εγνωσμένου κύρους στην Ελλάδα και το εξωτερικό μαζί με την τοπική κοινωνία εκπέμπουν SOS και συσπειρώνονται γύρω από ένα κοινό, επιτακτικό, αίτημα: την άμεση παρέμβαση για τα παλιά μεταλλεία με την εμβληματική Σκάλα Φόρτωσης στο Μεγάλο Λιβάδι, η οποία απειλείται με κατάρρευση λόγω σοβαρών φθορών στα υποθαλάσσια θεμέλιά της.

Απέναντί τους στέκεται σκανδαλωδώς η κυβέρνηση και η πολιτική ηγεσία του υπουργείου Πολιτισμού, καθώς σπεύδει να ικανοποιήσει ιδιωτικά συμφέροντα ακολουθώντας την αρνητική παράδοση προκατόχων της αναφορικά με την περιοχή, που κινδυνεύει να δοθεί θυσία στον βωμό του ευκαιριακού κέρδους. Αυτή τη φορά το ΥΠΠΟ υπερέβη τις αρμοδιότητές του, εγκρίνοντας άρον άρον ένα master plan μη θεσμοθετημένου φορέα, βαθιά προσβλητικό για το βαμμένο με το αίμα χιλιάδων εργατών νησί, αντί για το άρτιο master plan του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου για τη διάσωση και ανάδειξη του «Eλ Ντοράντο» του Αιγαίου με τη δημιουργία ενός υπαίθριου μουσείου από το Μεγάλο Λιβάδι έως τον Κουταλά.

Το επενδυτικό πρότζεκτ παραπέμπει περισσότερο σε τουριστική ατραξιόν με δράσεις αναψυχής για τουρίστες και περιλαμβάνει ακόμα και την ανέγερση κτιρίου στην περιοχή των μεταλλείων. Δημόσια έγγραφα, που φέρνει στο φως η «Εφ.Συν.», αποδεικνύουν πως πρόκειται για τουλάχιστον επισφαλές εγχείρημα με διάτρητα επιχειρήματα, επιβεβαιώνοντας κατοίκους και αιρετούς, οι οποίοι τη δεκαετία του 1980 χαρακτήριζαν εταιρεία-φάντασμα την επιχείρηση των διαδόχων των Γρώμαν, της γερμανικής οικογένειας που εκμεταλλευόταν επί δεκαετίες τη γη (βλ. «Η γη της Σερίφου κινδυνεύει ξανά από τους ιδιώτες», 17.2.2024).

«Αυτό που επιδιώκεται είναι κατά τη γνώμη μου η λεηλασία χιλιάδων στρεμμάτων της Σερίφου, όπως έχει συμβεί στη Μύκονο, στη Σαντορίνη και σε άλλα νησιά. Η Σκάλα θα αποτελεί ένα διακοσμητικό στοιχείο ιδιωτικών κήπων σε πολυτελή πλέον προάστια, που θα χτιστούν», δηλώνει στην «Εφ.Συν.» ο Νίκος Μπελαβίλας, επιστημονικός υπεύθυνος της μελέτης του ΕΜΠ, ο οποίος υπολογίζει ότι αρκούν κονδύλια μόλις 1-1,5 εκατ. ευρώ για τη συντήρηση της Σκάλας και 5-10 εκατ. ευρώ για τη σημαντική αναμόρφωση του χώρου, προκειμένου να καταστεί επισκέψιμος.

Στα 25 μνημεία της λίστας World Monuments Watch

Παρά τον χαρακτηρισμό ορισμένων μεμονωμένων θέσεων και κτισμάτων ως διατηρητέων, το μεταλλευτικό τοπίο της Σερίφου στερείται ολοκληρωμένης νομικής προστασίας. Γι’ αυτό το Παγκόσμιο Ταμείο Μνημείων, ανεξάρτητος οργανισμός με έδρα τη Νέα Υόρκη (World Monuments Fund), αποφάσισε στις 15 Ιανουαρίου την ένταξη του τοπίου στα 25 μνημεία της λίστας World Monuments Watch αναγνωρίζοντας ότι βρίσκεται σε κίνδυνο, «γιατί το νησί αντιμετωπίζει αυξανόμενη πίεση από την ανεξέλεγκτη τουριστική ανάπτυξη, με την αυξανόμενη ζήτηση για νέες κατασκευές να απειλεί να αλλοιώσει τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του».

Η λίστα του 2025 «επιδιώκει να ενισχύσει τη νομική προστασία του τοπίου ως ενιαίου συνόλου» και να εξασφαλίσει χρηματοδότηση για την «επείγουσα σταθεροποίηση των πιο απειλούμενων στοιχείων του», προκειμένου να αποφευχθεί η άμεση απώλειά του. Σε κοινή ανακοίνωση με το Εργαστήρι Αστικού Περιβάλλοντος του Πολυτεχνείου, το Εργαστήρι Τοπικής και Νησιωτικής Ανάπτυξης του Πανεπιστημίου Αιγαίου και τον Σύλλογο Μεγάλου Λιβαδίου, το WMF σημειώνει πως η απόφαση ενισχύει «την τρέχουσα επιστημονική μελέτη του ΕΜΠ που προβλέπει ένα ολοκληρωμένο σχέδιο διάσωσης και ανάδειξης, ακολουθώντας επιτυχημένα διεθνή παραδείγματα».

O Γιάννης Αβραμίδης από το WMF εξηγεί στην «Εφ.Συν.» ότι η κήρυξη της Σκάλας ως διατηρητέου μνημείου θα αποτελούσε σημαντικό βήμα και θα διευκόλυνε την εξασφάλιση πόρων για την άμεση στατική της ενίσχυση και αποκατάσταση. «Σίγουρα θα ήταν πολύ ευπρόσδεκτη, παράλληλα όμως είναι σημαντικό να ενταχθεί η νομική προστασία της σε ένα ευρύτερο πλαίσιο νομικής προστασίας ολόκληρου του τοπίου, ώστε να διατηρηθεί η ακεραιότητά του», προσθέτει.

«Αξιοποιώντας την πρωτοβουλία του Δήμου Σερίφου να αποκαταστήσει το κτίριο διοίκησης ως πολιτιστικό κέντρο, ένα προσεκτικά σχεδιασμένο υπαίθριο μουσείο που θα εκτείνεται από το Μεγάλο Λιβάδι έως τον Κουταλά μπορεί να αποδείξει πώς η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς μπορεί να καθοδηγήσει τη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη και να διασφαλίσει ότι ένα σημαντικό κεφάλαιο της ελληνικής βιομηχανικής και κοινωνικής ιστορίας θα επιβιώσει για τις μελλοντικές γενιές», κρίνει το Ταμείο.

«Από τη δεκαετία του 1870 έως το 1965, αυτό το νησί των Κυκλάδων αναδείχθηκε σε κορυφαίο μεταλλευτικό κέντρο της Ελλάδας χάρη σε κοιτάσματα σιδηρομεταλλεύματος. Δύο σημαντικές εγκαταστάσεις φόρτωσης δημιουργήθηκαν στους όρμους του Μεγάλου Λιβαδιού και του Κουταλά, με σιδηροδρομικά δίκτυα, διοικητικά κτίρια και εργατικές κατοικίες. Το 1916, οι μεταλλωρύχοι στη Σέριφο πραγματοποίησαν μια καθοριστική απεργία για το οκτάωρο που άφησε το στίγμα της στην ελληνική εργατική ιστορία», τονίζει το WMF. Προειδοποιεί πως τα πολλά σωζόμενα στοιχεία του συμπλέγματος βρίσκονται σε κρίσιμη κατάσταση, παρότι αποτελούν μια αναντικατάστατη μαρτυρία για την ανάδυση της πρώιμης εκβιομηχάνισης στο Αιγαίο με τη συμμετοχή 37 νησιών σε ένα τοπίο, το οποίο περιλαμβάνει επίσης τα κατάλοιπα προϊστορικών οικισμών, αρχαίων μεταλλείων, ελληνιστικών πύργων και μιας παλαιοχριστιανικής βασιλικής.

Το Παγκόσμιο Ταμείο Μνημείων δικαιώνει επιστημονικούς και τοπικούς φορείς

Το Ταμείο, που από το 1965 έχει υποστηρίξει 700 έργα σε 112 κράτη, έθεσε υπό την αιγίδα του το ιστορικό τοπίο έπειτα από την αξιολόγηση 200 και πλέον υποψηφιοτήτων από 69 χώρες. Η ελληνική πρόταση υποστηρίχθηκε και από το Ελληνικό Τμήμα της Διεθνούς Επιτροπής για τη Διατήρηση της Βιομηχανικής Κληρονομιάς (TICCIH), το οποίο υπογράμμισε τη μοναδική θέση του τοπίου στην πολιτιστική κληρονομιά της χώρας και διεθνώς. Τα κριτήρια επιλογής έχουν να κάνουν με την πολιτιστική αξία του τόπου, τη συνάφεια με επείγοντα διεθνή ζητήματα, το όφελος για την τοπική κοινότητα από την προστασία και το κατά πόσο η συμμετοχή στο πρόγραμμα έχει την προοπτική να οδηγήσει σε συνεργασία και κυρίως αποτελέσματα.

Για επιστημονικό και πολιτικό μήνυμα από τον παγκόσμιο οργανισμό κάνει λόγο ο Γιάννης Σπιλάνης, ομότιμος καθηγητής του Εργαστηρίου Τοπικής και Νησιωτικής Ανάπτυξης του Πανεπιστημίου Αιγαίου, το οποίο κατέθεσε την υποψηφιότητα και συνέβαλε στην τεκμηρίωση ύστερα από σχετική μελέτη που ανέδειξε τη μεταλλευτική ιστορία της Σερίφου ως ένα από τα συγκριτικά πλεονεκτήματα του νησιού και κρίσιμο στοιχείο της ταυτότητάς του.

«Η ένταξη επιβεβαιώνει την προσέγγισή μας για ανάγκη σωτηρίας και ανάδειξης του νησιού κόντρα στη λογική της θεώρησής του ως χώρου κερδοσκοπικών ευκαιριακών επενδύσεων ανεξαρτήτως του ποιος θα ωφεληθεί, στη λογική τού «κάτι θα πάρουν και οι ντόπιοι». Αν δει κανείς την Ιστορία, κεφαλαιούχοι πήγαν και έβγαλαν λεφτά και κάποιοι απλώς επιβίωσαν ή δεν επιβίωσαν καν γιατί έπεσαν στις γαλαρίες των μεταλλείων. Η μία λογική λέει: «Να βάλω σε έναν τόπο κεφάλαια και να τα εξαντλήσω με όποιον τρόπο θέλω για να βγάλω κέρδη αδιαφορώντας για τον τόπο». Η άλλη πλευρά της πραγματικής περιφερειακής ανάπτυξης είναι: «Κοιτάω τον τόπο και τους ανθρώπους του». Στηρίζεται στη θεώρηση της βιώσιμης ανάπτυξης σε βάθος χρόνου με οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική ισορροπία», δηλώνει ο καθηγητής στην «Εφ.Συν.».

«Ο Σύλλογος Μεγάλου Λιβαδίου υποστήριξε την υποψηφιότητα, εκφράζοντας το διαχρονικό ενδιαφέρον της κοινότητας για την προστασία αυτού του μοναδικού τοπίου, το οποίο αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ταυτότητας του νησιού. Θεωρούμε ότι δικαιώθηκε η φωνή όλων μας για την άμεση προστασία αυτού του ταυτοτικού μας πλεονεκτήματος. Από εδώ και στο εξής, θα εντατικοποιήσουμε τις ενέργειές μας και θα λειτουργήσουμε σαν γέφυρα μεταξύ των φορέων, ώστε να επιτύχουμε τον κοινό μας στόχο: τη διάσωση του μνημειακού μας τοπίου», μας λέει η πρόεδρος του συλλόγου, Αννα Ταβουλάρη. Κάνει λόγο για εξέλιξη με πολλαπλή σημασία για την τοπική κοινωνία και για την παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά, εξέλιξη που ανοίγει τον δρόμο για τη ανάδειξη και τη βιώσιμη διαχείριση του τοπίου κινητοποιώντας υποστήριξη σε τοπικό και διεθνές επίπεδο.

Ενας φορέας υπό σύσταση και ένα υποκατάστημα χωρίς συνέχεια;

Ως «σωτήρας» εμφανίζεται η εταιρεία real estate WeRealizeProperties με εκπρόσωπο τον Χάρη Καρώνη, που διατείνεται ότι κατέχει περίπου 2.600 στρέμματα μετά την εξαγορά του υποκαταστήματος της γαλλικής εταιρείας, η οποία εκμεταλλευόταν τα μεταλλεία επιφέροντας μεγάλες κοινωνικές και περιβαλλοντικές συνέπειες στο νησί. Το υποκατάστημα της γαλλικής εταιρείας έπαψε το 1982 να εκπροσωπείται νόμιμα στη χώρα μας, αφότου εξέπεσε αμετάκλητα από τα δικαιώματα μεταλλειοκτησίας ύστερα από το τέλος των εξορυκτικών δραστηριοτήτων.

Η «Εφ.Συν.» δημοσιεύει σήμερα έγγραφο της Κτηματικής Υπηρεσίας Α’ Κυκλάδων (Φωτ. 1) από την καταγραφή του παλαιού αιγιαλού του όρμου του Μεγάλου Λιβαδιού στο βιβλίο δημοσίων κτημάτων ως δημόσιου κτήματος (29.7.2003). Εν όψει της διαδικασίας ανάρτησης της κτηματογράφησης ρωτήσαμε τη WeRealizeProperties εάν ο κ. Καρώνης θα ζητούσε αποζημίωση από τον πρώην ιδιοκτήτη του υποκαταστήματος, Θόδωρο Αγγελόπουλο, όπως δήλωνε ο πρώτος τον Μάιο του 2023 ότι θα κάνει, στην περίπτωση που αποδειχτεί πως του πουλήθηκε έκταση του κράτους ή του δήμου.

Ωστόσο, αυτή τη φορά η εταιρεία δεν μπαίνει σε τέτοια συζήτηση και επιμένει ότι ανήκουν στη θυγατρική της Εταιρεία Μεταλλεία Σερίφου και Σπηλιαζέζας (στο Λαύριο) Α.Ε. «οι εγκαταστάσεις, τα κτίσματα, οι παλαιές υποδομές και εξοπλισμοί που βρίσκονται εντός των ιδιοκτησιών της», που έχει δηλώσει στο Κτηματολόγιο. Επίσης, ισχυρίστηκε ότι η θυγατρική κατέθεσε την εγκριθείσα «Μελέτη (master plan) ανάδειξης των μνημείων βιομηχανικής αρχαιολογίας και Μελέτη αποκατάστασης σκάλας φόρτωσης μεταλλευμάτων στη θέση Μεγάλο Λιβάδι Σερίφου» - σε στάδιο προμελέτης.

Πώς είναι όμως δυνατόν η παραπάνω επωνυμία, που δηλώνει κύριος των συγκεκριμένων εκτάσεων και εμπλέκεται σε ορισμένες από τις δικαστικές διαμάχες εναντίον κατοίκων για ιδιοκτησίες από το 1980 μέχρι σήμερα -σε άλλες αγωγές φέρει παραλλαγμένες ονομασίες- να μην εμφανίζεται στο Μητρώο Ανωνύμων Εταιρειών παρά μόνο η καταχώριση του υποκαταστήματος της αλλοδαπής «SOCIETE DES MINES DE SERIPHOS ET DE SPILIAZEZA AU LAURIUM» τον Ιούλιο του 2010 με απόφαση του νομάρχη Αθηνών, που έδωσε τότε άδεια εγκατάστασης του υποκαταστήματος στην Ελλάδα με διεύθυνση Ιφιγένειας 81 στη Νέα Ιωνία (ΦΕΚ 8809, 30.7.2010); Ούτε τότε υπήρχαν φυσικά γραφεία, σύμφωνα με μαρτυρία που έδωσε στην «Εφ.Συν.» πρώην εργαζόμενος στο κτίριο, ούτε τώρα υπάρχουν, όπως διαπιστώσαμε ιδίοις όμμασι. Η έδρα του υποκαταστήματος έχει δηλωθεί στην έδρα της «ΗΒΡ ΟΡΚΩΤΟΙ ΕΛΕΓΚΤΕΣ ΛΟΓΙΣΤΕΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΕΝΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ». Κοινό σημείο των δύο εταιρειών το όνομα 67χρονου, που είχε οριστεί ως εκπρόσωπος φορολογικών θεμάτων του υποκαταστήματος και ως εταίρος της ΗΒΡ στο καταστατικό της.

Και γιατί αποκρύπτει η WeRealizeProperties πως στην πραγματικότητα το master plan κατατέθηκε στη Διεύθυνση Προστασίας και Αναστήλωσης Νεωτέρων και Σύγχρονων Μνημείων από τη «Μεταλλεία Σερίφου Κοινωφελής Φορέας» με επιστολές ιδιώτη αρχιτέκτονα μηχανικού (28.6.2024), όπως φαίνεται στη σχετική απόφαση (Φωτ. 2) και όπως παραδέχεται το υπουργείο Πολιτισμού στην «Εφ.Συν.»;

Εδώ γεννάται το τρίτο και σοβαρότερο ερώτημα: Γιατί το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων τάχθηκε ομόφωνα υπέρ, μέσα σε λίγους μήνες, και η Γενική Διεύθυνση Αναστήλωσης, Μουσείων και Τεχνικών Εργων του υπουργείου έδωσε έγκριση (17.10.2024) σε έναν μη θεσμοθετημένο φορέα;

Σε ερώτηση της «Εφ.Συν.» αναφορικά με το ποια είναι η νομική εκπροσώπηση του υπό σύσταση «Μεταλλεία Σερίφου Κοινωφελής Φορέας» το υπουργείο τηρεί σιγήν ιχθύος. Μόνο αναπαράγει την απόφαση της έγκρισης και διευκρινίζει πως «το ΥΠΠΟ δεν κάνει έλεγχο της ιδιοκτησιακής κατάστασης ενός ακινήτου, αλλά απευθύνεται στον φερόμενο ως ιδιοκτήτη, ο οποίος έχει καταθέσει τη μελέτη και σε κάθε περίπτωση είναι υποχρεωμένος να αποδείξει ότι φέρει νόμιμους τίτλους ιδιοκτησίας».

Αλλά ακόμα και αν ο φερόμενος ιδιοκτήτης αποδείξει αγοραπωλησία από το κράτος, η Διεύθυνση και πάλι δεν έχει δικαιοδοσία. Με την εν λόγω απόφαση ξεπέρασε τα όρια των αρμοδιοτήτων της παραβλέποντας το ειδικό διάταγμα Σηφουνάκη (ΦΕΚ 930Δ 24.10.2002), με αποτέλεσμα να εγείρεται ζήτημα νομιμότητας. Το διάταγμα προβλέπει την εκτέλεση έργων διαμόρφωσης εδάφους ή ανέγερσης νέων κτισμάτων ή κατασκευών σε απόσταση μεγαλύτερη των 100 μ. από τις στοές και τις εγκαταστάσεις εξόρυξης και επιτρέπει κατ’ εξαίρεση έργα ανάδειξης και προστασίας των χώρων αυτών έπειτα από ειδική μελέτη που εγκρίνεται από τις αρμόδιες υπηρεσίες του υπουργείου Αιγαίου - νυν γενική γραμματεία Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής.

Καταδύσεις και ποδηλασία σε ράγες για τουρίστες

Σε κάθε περίπτωση το master plan δεν φαίνεται να έχει πρωταρχικό μέλημα την προστασία των μνημείων. Τι εξυπηρετεί άλλωστε η ανέγερση καινούργιου κτιρίου τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης; Το ΥΠΠΟ σημειώνει απλώς ότι για το «μικρό διώροφο κτίριο», «όπως και για τα υπόλοιπα στοιχεία της μελέτης, πρέπει να κατατεθεί προς έγκριση οριστική μελέτη, η οποία, αφού ελεγχθεί από τις αρμόδιες υπηρεσίες, θα εισαχθεί για τη σχετική γνωμοδότηση στα γνωμοδοτικά συμβούλια».

Μπορεί το υπουργείο να πλασάρει τη δημιουργία πάρκου με ωραιοποιημένες εκφράσεις και όχημα την αποκατάσταση των μνημείων και τη στέψη των αναλημματικών τοίχων, ωστόσο οι στόχοι του ιδιώτη, τους οποίους περιγράφει το ίδιο το υπουργείο στην απάντησή του στην «Εφ.Συν.», μάλλον φανερώνουν την επιδίωξη μετατροπής του μεταλλευτικού τοπίου σε τουριστικό προϊόν.

Η εμπορική αξιοποίηση του χώρου προβλέπει κατασκευή ανελκυστήρων και δραστηριότητες διασκέδασης που υποβαθμίζουν την ιστορική περιοχή, όπως καταδυτικό τουρισμό, εξερεύνηση γεωλογικού πλούτου και «railbiking», δηλαδή ποδηλασία πάνω σε ράγες. Δεν αποκλείεται η εταιρεία να εκμεταλλευτεί και τις στοές, καθώς στην ιστοσελίδα της metalleiaserifou.gr διαφημίζει βίντεο 3D από την αποτύπωση στοάς στο Μεγάλο Λιβάδι στο πλαίσιο «μιας μοναδικής προσπάθειας που στόχο έχει, πέρα από την καταγραφή, τη διατήρηση στο ακέραιο της μεταλλευτικής κληρονομιάς της Σερίφου σε όλα τα επίπεδα, ιστορικό, πολιτιστικό, αισθητικό, ακόμα και λειτουργικό».

⇒ Το υπουργείο Πολιτισμού απαντώντας στην «Εφ.Συν.» ουσιαστικά περιγράφει τους στόχους του ιδιώτη για τη μετατροπή του μνημείου σε τουριστική ατραξιόν. ● Για «αλλοίωση του τοπίου και της Ιστορίας» κάνει λόγο ο δήμαρχος Κωνσταντίνος Ρεβίνθης.

Για την εξέταση των παραπάνω επενδυτικών σχεδίων το ΥΠΠΟ χρησιμοποίησε στοιχεία από 15μελη επιτροπή την οποία συνέστησε η Λίνα Μενδώνη το 2022 σχετικά με την καταγραφή και ανάδειξη της σύγχρονης μεταλλευτικής ιστορίας στη Σέριφο, με πρόεδρο την προϊσταμένη της Διεύθυνσης Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του ΥΠΠΟ (ΔΙΝΕΠΟΚ) και στην οποία δεν κρίθηκε σκόπιμο να συμμετέχει εκπρόσωπος των δημοτικών αρχών. Συγκεκριμένα, λήφθηκε υπόψη έγγραφο από το υλικό τεκμηρίωσης μηχανολογικού εξοπλισμού για τα μεταλλεία.

Σε ερώτησή μας γιατί δεν έχει εγκριθεί η μελέτη του Εργαστηρίου Αστικού Περιβάλλοντος της Σχολής Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του ΕΜΠ για λογαριασμό του Δήμου Σερίφου, σε συνεργασία με τον Σύλλογο του Μεγάλου Λιβαδίου, από την Μπουμπούλινας αρκούνται στο ότι αυτή «έγινε χωρίς τη συμμετοχή του υπουργείου». «Τα αποτελέσματα του ερευνητικού προγράμματος εξετάζονται από τη Διεύθυνση Προστασίας και Αναστήλωσης Νεωτέρων και Σύγχρονων Μνημείων προκειμένου να αξιοποιηθούν με τον βέλτιστο τρόπο», ισχυρίζεται το ΥΠΠΟ.

Ανοιχτή σύγκρουση

Ο δήμαρχος της Σερίφου, Κωνσταντίνος Ρεβίνθης, που βρίσκεται σε ανοιχτή σύγκρουση με τον μεγαλοεπιχειρηματία αμφισβητώντας τις διεκδικήσεις του, εκφράζει μέσω της «Εφ.Συν.» την ελπίδα «έστω και την ύστατη στιγμή το υπουργείο Πολιτισμού να πράξει το καθήκον του και να εγκρίνει άμεσα τη μελέτη που έχει κατατεθεί εδώ και αρκετούς μήνες, ώστε να ξεκινήσει και η διαδικασία υλοποίησής της, η οποία προβλέπει μεταξύ άλλων την αποκατάσταση και την κήρυξη της Σκάλας του Μεγάλου Λιβαδίου ως νεότερου μνημείου, αλλά και την κήρυξη ακόμα περίπου 30 κτιρίων και κατασκευών της ευρύτερης μεταλλευτικής περιοχής, τα οποία εδώ και μισό αιώνα είναι απολύτως απροστάτευτα σε θεσμικό επίπεδο και ως εκ τούτου βρίσκονται σε διαρκή κίνδυνο.

»Αλλωστε η ταχύτατη επέκταση του real estate, που φαίνεται να μην έχει όρια, ελλείψει ελεγκτικών κρατικών μηχανισμών και η ολιγωρία των αρμόδιων κρατικών φορέων να υπερασπιστούν τα συμφέροντα και την ιδιοκτησία του Δημοσίου, ανοίγουν την όρεξη σε ιδιώτες επενδυτές να κάνουν μεγαλόπνοα σχέδια οικοδόμησης τεράστιων εκτάσεων στην ευρύτερη μεταλλευτική περιοχή, αλλοιώνοντας το ιδιαίτερου φυσικού κάλλους τοπίο και καταστρέφοντας μια για πάντα τα μνημεία, αφανίζοντας έτσι και τα ίχνη της σύγχρονης ιστορίας του τόπου μας!», σημείωσε. Χαιρέτισε επιπλέον τη σημαντική απόφαση του WMF ως μια τεράστια επιτυχία για τη Σέριφο και κατ’ επέκταση για τη χώρα μας και σημείωσε ότι «είναι εφικτή η αξιοποίηση οικονομικών πόρων για τη διάσωση, αποκατάσταση και ανάδειξη των μνημείων, είτε αυτά έχουν κηρυχθεί είτε όχι».

Δεν υπάρχει άλλος χρόνος

⇒ Στον κίνδυνο ολοκληρωτικής καταστροφής του Μνημείου από την οργή της θάλασσας αναφέρθηκε ο Νίκος Μπελαβίλας κατά την παρουσίαση του master plan του ΕΜΠ.

Tο εμπεριστατωμένο master plan του ΕΜΠ με τίτλο «Τεκμηρίωση, αποτίμηση και προτάσεις θεσμικής προστασίας, διάσωσης και ανάδειξης των μεταλλευτικών μνημείων και τοπίων» προτείνει αφ’ ενός τη μουσειακή-ιστορική συγκρότηση στον χώρο και αφ’ ετέρου τις ζώνες προστασίας, τους κανόνες της δόμησης, τις περιοχές επεμβάσεων και τεχνικό-θεσμικό πλαίσιο για αυτές. Αυτή η προμελέτη συνίσταται από μια πλήρη αρχιτεκτονική και στατική αποτύπωση για την άμεση στερέωση και αποκατάσταση της Σκάλας του Μεγάλου Λιβαδίου και ένα ολιστικό σχέδιο αξιοποίησης του ιστορικού πλούτου της νοτιοδυτικής Σερίφου.

Στην παρουσίαση της έρευνας, έκτασης 159 σελίδων, τον περασμένο Νοέμβριο στην ΕΣΗΕΑ ο Νίκος Μπελαβίλας αναφέρθηκε σε αντίστοιχη μελέτη του ΕΜΠ, που είχε μείνει στα συρτάρια του ΥΠΠΟ (επί Ευάγγελου Βενιζέλου). «Κομμάτια που αποτυπώσαμε το 1997 και το 1998 δεν υπάρχουν πια. Οι σκάλες φόρτωσης όταν ήρθαμε ήταν σε πολύ καλή κατάσταση. Τότε μπορούσαμε να περπατήσουμε πάνω τους και να τους αποτυπώσουμε. Σήμερα δεν τολμάει κανείς να ανέβει πάνω στις σκάλες φόρτωσης. Οι εργατικές κατοικίες του Μεγάλου Λιβαδίου δεν υπάρχουν πλέον. Οι εργατικές κατοικίες του Κουταλά θα υπάρχουν για λίγο καιρό όπως τις είδα. Τα δε λουτρά του Αλμύρου επίσης κινδυνεύουν κάθε χειμώνα να διαλυθούν από τα κύματα».

Ο Χάρης Γαντές, διευθυντής του Εργαστηρίου Μεταλλικών Κατασκευών του ΕΜΠ, μίλησε για την παθολογία, δηλαδή τις βλάβες και τις φθορές που εντοπίστηκαν κατά την κατασκευαστική ανάλυση, εξηγώντας την επιτακτική ανάγκη για σωστικά μέτρα που πρέπει να γίνουν όσο πιο γρήγορα γίνεται και για μακροπρόθεσμα. Στάθηκε στην παρακαταθήκη ανθρώπων που υπηρέτησαν με ιδρώτα και μόχθο στον τόπο και «μας καλούν να διασφαλίσουμε πως οι θυσίες και οι αγώνες αυτού του τόπου δεν θα χαθούν στη λήθη... Αποτέλεσμα της διάσωσης του μεταλλευτικού μας τοπίου θα είναι σίγουρα και η αλλαγή της στοχοθεσίας του τουριστικού μας προϊόντος», είπε ο καθηγητής.

Σημειώνεται ότι σε κεφάλαιο της μελέτης για το ιδιοκτησιακό καθεστώς ο ιστορικός Γιώργος Δερμάτης αμφισβητεί τις αξιώσεις της ιδιωτικής εταιρείας παραθέτοντας σειρά αποφάσεων του ελληνικού κράτους. Οπως σημειώνει, ακόμα και τα οικήματα τα οποία ανεγέρθηκαν από την προκάτοχο εταιρεία ανήκουν στο Δημόσιο εφόσον αυτό είναι κύριος των εδαφών, αφού κύριος της ιδιοκτησίας είναι ο κύριος της γης και όχι των οικοδομών.

«Λάθη» και «παραλείψεις»

● Η Γενική Διεύθυνση Αναστήλωσης, Μουσείων και Τεχνικών Εργων του υπουργείου Πολιτισμού ενέκρινε τον περασμένο Οκτώβριο «μελέτη Αποκατάστασης πρανούς-στοιχείων της Σκάλας Φόρτωσης στο Μεγάλο Λιβάδι Σερίφου» από την εταιρεία Τρίτων Σύμβουλοι Μηχανικοί, ως συμπληρωματική του master plan επίσης με εργοδότη τη «Μεταλλεία Σερίφου Κοινωφελής Φορέας». Προηγουμένως, τον Μάιο, το υπουργείο Πολιτισμού έδωσε τη σύμφωνη γνώμη του για καθαρισμό στις ράγες πέριξ της Σκάλας Φόρτωσης από την εταιρεία, ενώ ούτε η Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων ούτε η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων έφεραν αντίρρηση. Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι το Δασονομείο της Μήλου ενέκρινε το αίτημα για τις σχετικές ενέργειες «εντός της ιδιοκτησίας τής εν λόγω εταιρείας», την οποία ανακάλεσε αλλά η Διεύθυνση Δασών Κυκλάδων έκανε το χατίρι δίνοντας το πράσινο φως.

Τελικά ο Σύλλογος Μεγάλου Λιβαδίου διαπίστωσε φθορές, καταγγέλλοντας ότι μετακινήθηκαν ή ανασηκώθηκαν σκουριασμένες ράγες, ζητώντας εξηγήσεις με τι δικαιώματα παραχωρήθηκε άδεια για παρεμβάσεις στον ιστορικό τόπο και εάν υπήρχε επιτήρηση από το δασονομείο, την ώρα που κόβονταν αυτοφυής βλάστηση, πουρνάρια, θυμάρια και άλλα σπάνια είδη της χλωρίδας της περιοχής.

● Στην έγκριση του ιδιωτικού master plan η Διεύθυνση του ΥΠΠΟ επικαλείται μια άλλη σκανδαλώδη απόφαση: τον χαρακτηρισμό αυθαίρετης βίλας μπετόν αρμέ του Ανδρέα Αποστολίδη (τελευταίος υπεργολάβος των μεταλλείων που κήρυξε πτώχευσε, υπουργός και αντιπρόεδρος κυβέρνησης επί Κωνσταντίνου Καραμανλή) ως «δείγμα λαϊκής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής» από την αναπληρώτρια υπουργό Πολιτισμού Αννα Ψαρούδα-Μπενάκη το 1991.

Σε μεγάλα «λάθη» είχε υποπέσει και η δημοτική αρχή επί Αγγελική Παπαλεξοπούλου-Συνοδινού, μετέπειτα υποψήφιας βουλεύτριας του ΠΑΣΟΚ, δημιουργώντας αρνητικό προηγούμενο.

● Τον πρώτο χρόνο ανάληψης των καθηκόντων της (2003) αποδέχτηκε «δωρεά» του πρώην Διοικητηρίου Μεταλλείων από τον Θεόδωρο Αγγελόπουλο, ο οποίος δεν μπορούσε να το αξιοποιήσει καθώς είχε κηρυχθεί έργο τέχνης από το υπουργείο Πολιτισμού, παρά τις ενστάσεις ότι με αυτή την πράξη αναγνώριζε κυριότητα του μεγαλοεπιχειρηματία. Μια πράξη που χρησιμοποιήθηκε ύστερα σε δικαστήρια ως επιχείρημα από την πλευρά του υποκαταστήματος.

● Το 2005 ο τοπικός σύλλογος «Αγίας Τριάδα» διαμαρτυρήθηκε με ψήφισμα γιατί ο δήμος αλλοίωσε με σκαπτικό μηχάνημα «σαρώνοντας βαγόνια και ράγες στοιβάζοντάς τα» κατά τη διάρκεια παρέμβασης για εκδήλωση στη μνήμη των μεταλλωρύχων που σκοτώθηκαν στην απεργία του 1916.

● Τέλος, η δήμαρχος δεν παρέδωσε ως όφειλε στον διάδοχό της Αντώνη Αντωνάκη τα δύο βιβλία-κτηματολόγια μεγάλης πολιτιστικής και οικονομικής αξίας με καταγραφή της φορολογούμενης ιδιοκτησίας του νησιού. Το 2011 ο ίδιος ανέφερε πως η προκάτοχός του είχε παραδεχτεί ότι πήρε σπίτι της τους δύο χειρόγραφους κώδικες του 18ου αιώνα, υποστηρίζοντας ότι τους είχε επιστρέψει στο δημαρχείο Σερίφου, αλλά δεν βρέθηκαν ποτέ.