«Στον Εβρο όσα λαμβάνουν χώρα στα άκρα περνάνε σε μια άλλη διάσταση»

Ο Αντώνης Πασβάντης γεννήθηκε στην Καβάλα. Σπούδασε ηλεκτρολόγος μηχανικός στο Brunel University of West London αλλά ο δρόμος του τον οδήγησε στη φωτογραφία. Αποφοίτησε από τη Leica Akademie of Athens και εργάστηκε ως φωτορεπόρτερ για ελληνικά και ξένα έντυπα από το 2007 έως το 2013. Το 2015 κάλυψε την προσφυγική κρίση σε Μυτιλήνη και Ειδομένη και αυτές οι φωτογραφίες του εκτέθηκαν σε ομαδική έκθεση του Μουσείου Φωτογραφίας της Θεσσαλονίκης. Από το 2016 φωτογραφίζει στα ελληνοτουρκικά σύνορα, κυρίως στην περιοχή του Εβρου. Εικόνες του από τη συλλογή του βιβλίου έχουν ταξιδέψει σε διεθνή φεστιβάλ σε Ιταλία, Ρωσία και Ισραήλ. Η φωτογραφική ιστορία του από την αλεβίτικη κοινότητα του Εβρου τον ανέδειξε σε νικητή του Athens Photo World 2023. Το βιβλίο του «Εβρος, η ζωή στις όχθες» των εκδόσεων Ποταμός αποτελεί μια σπάνια εναλλακτική ματιά στις ζωές των ανθρώπων του ακριτικού νομού.

● Tο «Εβρος, η ζωή στις όχθες» αποτελεί αναμφίβολα ένα έργο ζωής. Πώς πήρατε την απόφαση να φτιάξετε ένα τέτοιο λεύκωμα και γιατί ο Εβρος αποτέλεσε το σκηνικό της δουλειάς σας;

Ηταν το 2004 που ξεκινήσαμε από τη Θεσσαλονίκη με τρένο για την Κωνσταντινούπολη, με συμφοιτητές μου από τη Leica Akademie. Με το που φτάσαμε στον Εβρο, μου προκάλεσε μεγάλη εντύπωση και ενδιαφέρον το μαγικό τοπίο της περιοχής, γεωγραφικό μεταίχμιο μεταξύ Δύσης και Ανατολής. Παράλληλα, στην ιδέα πως έπρεπε να περάσω από αυστηρό έλεγχο για να διασχίσω τα συγκεκριμένα σύνορα, οδηγήθηκα ψυχολογικά σε μια άβολη κατάσταση. Εκεί λοιπόν αναρωτήθηκα πώς τα σύνορα και τα όρια μπορούν να επιδράσουν στις ζωές των ανθρώπων; Είναι η πρώτη προσλαμβάνουσα παράσταση που έχω από την περιοχή και η σύλληψη μιας ιδέας που αργότερα θα μορφοποιηθεί οπτικά. Στην πορεία, ως φωτορεπόρτερ της εφημερίδας «Το Εθνος», ανέβηκα αρκετές φορές για να καλύψω την προσφυγική κρίση και ξεκινάει να προκύπτει ασυναίσθητα μια συλλογή φωτογραφιών. Από το 2016, ο νομός Εβρου αρχίζει να απασχολεί διαρκώς τα διεθνή και τοπικά ειδησεογραφικά σάιτ, οπότε αντιλαμβάνομαι ότι πρέπει να δουλέψω πάνω σε εκείνη την πρώτη μου εντύπωση και ιδέα για τα σύνορα, η οποία αποτελεί και το πρώτο καλλιτεχνικό μου όραμα από την περιοχή. Ξεκινάω να φτιάχνω ένα βιβλίο για τον Εβρο και για το πώς τα σύνορα επηρεάζουν τις ζωές των ανθρώπων. Θεωρώ ότι μια βασική συνθήκη είναι η τέχνη να αφηγείται πράγματα και καταστάσεις τού σήμερα, που ενδιαφέρουν τους θεατές. Στην προσωπική μου ματιά, μία κατάσταση και ένα γεγονός σε ένα χωριό του Εβρου καλλιτεχνικά παρουσιάζει μεγαλύτερο ενδιαφέρον από το αντίστοιχο που συμβαίνει σε ένα χωριό της Καβάλας ή σε μια γειτονιά της Αθήνας.

● Το βιβλίο αυτό είναι πράγματι ένα βιβλίο-παρέμβαση. Ποιο είναι το μήνυμα που θέλατε να περάσετε; Ποια ιστορία θέλατε να διηγηθείτε;

Το βιβλίο χωρίζεται σε διαφορετικές ενότητες, χρονικά και θεματικά. Μιλάει για τα σύνορα, τη μετανάστευση (εξωτερική και εσωτερική - χωριά του Εβρου ερημώνουν διαρκώς), τη μνήμη μέσα από τα ήθη και τα έθιμα που αναβιώνουν στο πέρασμα του χρόνου (ένα έθιμο αναβιώνει για να το θυμόμαστε εμείς ή για να μη μας ξεχάσουν οι άλλοι), τη φτώχεια και τους ευάλωτους συνανθρώπους μας που τσάκισε η δεκαετής οικονομικη κρίση, τη συμβίωση διαφορετικών θρησκευτικών πληθυσμών που αποτελεί χαρακτηριστικό του Εβρου και της Θράκης ευρύτερα. Γενικά ζητήματα που απασχολούν την παγκόσμια κοινότητα αλλά τα συναντάμε και σε τοπικό επίπεδο. Μπορεί όμως να θέλω να μιλήσω όχι για κάτι τόσο προφανές όσο τα παραπάνω, αλλά για κάτι πιο εσωτερικό όπως είναι η μάχη του ανθρώπου με το προσωπικό του όριo, κάτι που αποτυπώνεται στη φωτογραφία του Μανώλη από τα Δίκαια.

● Στο βιβλίο υπάρχουν κείμενα και δύο σημαντικών Ελλήνων συγγραφέων. Πώς ήταν η συνεργασία μαζί τους;

Είναι τιμή μου που δύο τόσο σημαντικοί συγγραφείς της εποχής μας, όπως ο Σπύρος Γιανναράς και ο Ηλίας Μαλεβίτης, σκιαγραφούν την εργασία μου και αποκαλύπτουν πτυχές που βρίσκονται στον πυρήνα της δουλειάς μου. Είναι άκρως ενδιαφέρουσα η φανέρωση των οπτικών μέσω των οποίων είδαν το λεύκωμά μου και θα ήθελα να τους ευχαριστήσω πολύ γι’ αυτό. Είχαμε άψογη συνεργασία και με τους δύο.

● Τι ανακαλύψατε εσείς για τον εαυτό σας –και όχι μόνο– από αυτή την περιπλάνηση στις όχθες του Εβρου;

Η διαδικασία της δημιουργίας πέρασε από διάφορα στάδια, με πολλές ευχάριστες αλλά και άλλες όχι τόσο ευχάριστες στιγμές. Υπήρξαν ταξίδια στον Εβρο, όσο ήταν αρχή ακόμα της εργασίας μου, που επέστρεφα χωρίς αξιόλογες εικόνες. Δούλεψα όμως με επιμονή, πάνω στο όραμα που είχα από την αρχή, και ταυτόχρονα άφησα τον Εβρο να δουλέψει πάνω μου. «Οι άνθρωποι το κάνουμε δύσκολο κάποιες φορές». Προσπάθησα να αφήσω ελεύθερο τον εαυτό μου να γνωρίσει ανθρώπους, που κάτω από άλλες συνθήκες δεν θα είχαμε καν συναντηθεί. Με ενδιέφερε πολύ να πω τις ιστορίες τους. Οι ζωές τους και η γη τους αποτέλεσαν την κορυφή του κόσμου για μένα τα τελευταία δέκα χρόνια. Πολλές φορές, ο προορισμός είναι η αφορμή και μέσα από την τριβή με το θέμα σου διαπιστώνεις και τα δικά σου όρια. Στον Εβρο αντιλήφθηκα ότι τα πράγματα και οι καταστάσεις που λαμβάνουν χώρα στα άκρα –γεωγραφικά και μη– περνάνε σε μία άλλη διάσταση.