«Μαμά μου, μου είπε θα μου κόψει το λαρύγγι…» (Η Γεωργία έπεσε νεκρή, τρεις μέρες μετά)

«Μανούλα μου, μανούλα μου πεθαίνω!». Σαλαμίνα, βράδυ Παρασκευής 1η Δεκεμβρίου 2023. Η 74χρονη κ. Ευαγγελία ακούει την 43χρονη κόρη της, Γεωργία Πούτου, στην άλλη άκρη της τηλεφωνικής γραμμής να την παρακαλεί για βοήθεια. Αντιλαμβάνεται γρήγορα ότι η κόρη της έπεσε για άλλη μια φορά θύμα ξυλοδαρμού από τον σύντροφό της. Από το σπίτι της καλεί την αστυνομία να στείλει περιπολικό, όμως η έκκλησή της πέφτει στο κενό. Τελικά σπεύδει η ίδια στο σπίτι της κόρης της. Φτάνοντας την αντικρίζει πεσμένη έξω στον κήπο του σπιτιού να αιμορραγεί. Η γυναίκα δεν μπορεί να περπατήσει, της έχει σπάσει τον αστράγαλο και της έχει χτυπήσει άγρια τα γόνατα. Ο δράστης δεν είναι πουθενά. Η χτυπημένη γυναίκα μαζί με τη μητέρα της και τον 15χρονο γιο της –άτομο με αναπηρία– ξεκινούν για το αστυνομικό τμήμα του νησιού. Οι αστυνομικοί εκεί δεν παίρνουν κατάθεση: «Πηγαίντε στο Κέντρο Υγείας, φέρτε και το πόρισμα των γιατρών και ελάτε μετά να κάνετε μήνυση», προστάζουν. Καμία κινητοποίηση για τη σύλληψη του βίαιου δράστη στο πλαίσιο του αυτόφωρου, κανένα ενδιαφέρον για το θύμα.

Την επόμενη μέρα η ίδια η χτυπημένη γυναίκα επιμένει να πάει στην αστυνομία, παρότι η μητέρα της την αποθαρρύνει, φοβούμενη για το χειρότερο. «Μαμά μου, μου είπε θα μου κόψει το λαρύγγι», απαντά η Γεωργία, όπως περιγράφει συντετριμμένη στο MIIR η μητέρα της. Ο ίδιος φόβος τη σπρώχνει να αναζητήσει προστασία. Δεν ήταν ο πρώτος άγριος ξυλοδαρμός της από τον 71χρονο σύντροφό της, που φέρεται να έχει καταδικαστεί και στο παρελθόν για επίθεση σε άλλη γυναίκα, χωρίς αυτό να λειτουργεί περιοριστικά. Στο Τμήμα βρίσκει άλλους αστυνομικούς που της παίρνουν κατάθεση, τη συμβουλεύουν να μη μείνει στην οικία της και τοποθετούν την εφαρμογή «panic button» στο κινητό της για να καλέσει βοήθεια, αν χρειαστεί. Δεν ήταν αρκετό.

Τρεις ημέρες αργότερα, το πρωινό της 5ης Δεκεμβρίου, η Γεωργία πέφτει νεκρή. Ο κακοποιητής της την αναζήτησε στο σπίτι της μητέρας της όπου είχε καταφύγει. Την πυροβόλησε δύο φορές με μια καραμπίνα μέσα από το τζάμι της πόρτας, τραυματίζοντάς την θανάσιμα στην κοιλιά και το στήθος. Ο δράστης συνελήφθη αλλά ήταν πολύ αργά. Η Γεωργία ήταν το 12ο θύμα γυναικοκτονίας για το 2023.

Γυναικοκτονίες δίχως τέλος στην Ευρώπη

Επίσημη καταγραφή των γυναικοκτονιών στην Ελλάδα δεν υπάρχει, η κυβέρνηση άλλωστε επιμένει πως δεν υπάρχει λόγος να καταστεί η γυναικοκτονία ιδιώνυμο αδίκημα. Και αυτό ενώ ο αριθμός των γυναικών που δολοφονούνται ή υφίστανται βία από άνδρες παραμένει εξαιρετικά υψηλός στη χώρα. Την παγίωση της βίας κατά των γυναικών τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη αποτυπώνει η έρευνα που πραγματοποιεί για δεύτερη χρονιά το Μεσογειακό Ινστιτούτο Ερευνητικής Δημοσιογραφίας (MIIR) μαζί με 14 ακόμη ευρωπαϊκούς δημοσιογραφικούς οργανισμούς στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Δικτύου Δημοσιογραφίας Δεδομένων (EDJNet).

Για τις ανάγκες της έρευνας και προκειμένου να καλυφθεί η πανευρωπαϊκή έλλειψη συγκρίσιμων δεδομένων για τη βία κατά των γυναικών, οι ομάδες που συμμετείχαν στην έρευνα αναζήτησαν και συνεισέφεραν όσο το δυνατόν περισσότερο ενημερωμένα δεδομένα μέσω αιτημάτων προς τις αρμόδιες αρχές κάθε χώρας για την περίοδο 2014-2023. Τα δεδομένα αναλύθηκαν βάσει δύο πρωτογενών πηγών: τις εκθέσεις του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου για την Ισότητα των Φύλων (EIGE-παρείχε δεδομένα ως το 2018) και τη EUROSTAT (δεδομένα ως το 2021). Το EIGE επικεντρώνεται σε δείκτες που μετρούν τη βία μεταξύ συντρόφων, τον βιασμό και τη γυναικοκτονία, ενώ η Eurostat επικεντρώνεται στις ανθρωποκτονίες από πρόθεση, δίνοντας ξεχωριστή σημασία στη σχέση θύματος-θύτη (σύντροφος ή μέλος της οικογένειας). Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το EIGE θεωρεί αυτόν τον ορισμό της ανθρωποκτονίας από πρόθεση από σύντροφο ή συγγενή ως τον πλησιέστερο στη γυναικοκτονία. Στην ανάλυσή μας συμπεριλάβαμε μόνο τα δεδομένα για τα οποία ήμασταν βέβαιοι ότι είναι σύμφωνα με τα πρότυπα του EIGE.

Ετσι, μετρώντας τις γυναικοκτονίες βάσει των στοιχείων που αναλύθηκαν στα πρότυπα του EIGE, εκτιμάται πως τα θύματα είναι τουλάχιστον 4.221 στην Ευρώπη μεταξύ 2012-2022 (δεν προκύπτουν συγκρίσιμα δεδομένα για Βέλγιο, Βουλγαρία, Δανία, Ιρλανδία, Πολωνία και Ρουμανία, ενώ δεν διαθέτουν όλες οι χώρες στοιχεία για κάθε έτος). Από τον παραπάνω αριθμό προκύπτουν αν μη τι άλλο ενδείξεις υποκαταγραφής των γυναικοκτονιών από τις αστυνομικές αρχές. Κι αυτό γιατί οι στατιστικές εγκλημάτων της Eurostat δείχνουν πως στην Ευρώπη, σε σύνολο 27 κρατών, καταγράφονται 14.143 ανθρωποκτονίες γυναικών από πρόθεση την ίδια δεκαετία (ασχέτως δράστη). Από αυτές, βάσει διαθέσιμων δεδομένων που αναλύσαμε (για 19 χώρες) τουλάχιστον 6.754 αποτελούν ανθρωποκτονίες από πρόθεση γυναικών από νυν/πρώην συντρόφους (4.334) και συγγενείς (2.472). Αντιλαμβάνεται κανείς ότι εάν υπάρξει μεγαλύτερη σπουδή στη συλλογή δεδομένων και τη σωστή καταγραφή της σχέσης θύματος-δράστη από το σύνολο των αστυνομικών αρχών, τότε ο αριθμός των γυναικοκτονιών που θα προκύψει μπορεί να αποδειχθεί πραγματικά δυσθεώρητος.

Εκτόξευση κάθε μορφής βίας

Οι γυναικοκτονίες αποτελούν συχνά το τελευταίο και μη αναστρέψιμο στάδιο μιας πορείας κλιμάκωσης της βίας από την πλευρά των θυτών προς το θύμα τους, όπως έδειξε και η πρόσφατη περίπτωση στη Σαλαμίνα. Στο πλαίσιο της έρευνας δεδομένων αναλύσαμε και άλλους δείκτες σχετικά με τη σωματική, ψυχολογική, οικονομική και σεξουαλική βία προκειμένου να αναδειχθεί η διακύμανση που είχε τα τελευταία χρόνια ο αριθμός των γυναικών θυμάτων κάθε μορφής βίας.

Σε ό,τι αφορά τη σωματική και σεξουαλική βία, στην Ελλάδα η περίοδος της πανδημίας χαρακτηρίστηκε από την τρομακτική αύξηση (110,2%) στα θύματα σωματικής βίας το 2020 (3.609 γυναίκες) και 70,9% το 2021 (6.166 γυναίκες), ενώ τα θύματα σεξουαλικής βίας είχαν αυξηθεί στην ίδια διετία από 69 σε 147. Η εξέλιξη του φαινομένου είναι αποκαρδιωτική για το 2022, όπου καταγράφεται αύξηση σωματικής βίας κατά 20,5% με 7.430 θύματα και εκτόξευση της σεξουαλικής βίας (268,7%) με 542 γυναίκες θύματα. Αντίθετα, η Κύπρος, τη χρονιά κατά την οποία κύρωσε νομικά τη γυναικοκτονία, παρουσίασε μείωση στα περιστατικά σωματικής βίας κατά 9% με 1.752 θύματα από 1.925 το 2021, όταν είχε σημειώσει αύξηση 78,9% σε σχέση με το 2020 (1.076 θύματα).

Η Ελλάδα το 2021 και το 2020 ήταν, με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία, η χώρα με τη μεγαλύτερη αύξηση της ψυχολογικής βίας: 108,4% και 104,6% αντίστοιχα. Η τάση αυτή συνεχίστηκε και το 2022, όπου σημειώθηκε αύξηση 28%. Στην ψυχολογική βία το 2022 η Σλοβακία σημείωσε αύξηση 4,1%, ενώ η Ιταλία και η Κύπρος κατέγραψαν μείωση 0,3% και 5,2% αντίστοιχα. Tο EIGE έχει επανειλημμένα υπογραμμίσει τη σημαντική αύξηση της ψυχολογικής βίας κατά τη διάρκεια και μετά την πανδημία.

Οικονομική βία

Σε ό,τι αφορά την οικονομική βία κατά των γυναικών στην Ευρώπη (πρόκειται για τον ασφυκτικό οικονομικό έλεγχο ή την οικονομική αφαίμαξη που μπορεί ένας άνδρας να ασκήσει προς τη νυν/πρώην σύντροφό του), σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία (2019-2022), έχουμε τέσσερις χώρες με μείωση της οικονομικής βίας (Σερβία, Γερμανία, Κροατία, Σλοβακία). Η Ελλάδα δεν είχε καθόλου διαθέσιμα στοιχεία πριν από το 2021. Το 2022 καταγράφηκαν για πρώτη φορά στη χώρα μας 1.626 γυναίκες θύματα οικονομικής βίας.

Επιπλέον, όπως προέκυψε από την έρευνα, υπάρχει αξιοσημείωτη πανευρωπαϊκή αύξηση της έκκλησης για βοήθεια από θύματα ενδοοικογενειακής βίας ή τρίτα πρόσωπα προς τις εθνικές γραμμές στήριξης, όπως η «Γραμμή SOS 15900» στην Ελλάδα. Για το 2022 οι μεγαλύτερες αυξήσεις εντοπίζονται στην Ισπανία (21,51%), την Ελλάδα (17,28%) και την Ιρλανδία (19,66%). Ωστόσο, το 2023 στην Ελλάδα, αντίθετα από άλλες χώρες, παρατηρήθηκε μείωση 21,62%, χωρίς να γνωρίζουμε αν αυτό σχετίζεται με λιγότερα περιστατικά βίας ή με τάση αποφυγής της έκκλησης για βοήθεια από την πλευρά των γυναικών.

Δύο νεκρές τον μήνα στην Ελλάδα

Σύμφωνα με τα πλέον επικαιροποιημένα στοιχεία που ζητήσαμε από την ΕΛ.ΑΣ., ο αριθμός των γυναικών θυμάτων ανθρωποκτονιών από άνδρες συντρόφους το 2024 ήταν μέχρι τις 29 Φεβρουαρίου ήδη 5.

Με βάση τα πιο πρόσφατα δημοσιοποιημένα στοιχεία γυναικοκτονιών για το 2022 (EIGE), η Ελλάδα σημείωσε αύξηση 4,3% σε σχέση με το 2021, από 23 σε 24 θύματα, επιβεβαιώνοντας ότι τουλάχιστον δύο γυναίκες τον μήνα έχασαν τη ζωή τους από κάποιον στο συντροφικό ή ενδοοικογενειακό περιβάλλον τους. Σημαντική αύξηση παρουσίασε και η Γερμανία (22%). Η Γαλλία και η Ιταλία είχαν μεν μείωση κατά 3,3% και 12,9% αντίστοιχα σε σχέση με το 2021, ωστόσο εξακολουθούν να έχουν σημαντικά υψηλό αριθμό θυμάτων γυναικοκτονιών (118 και 61 θύματα αντίστοιχα το 2022). Από την άλλη πλευρά, η Σλοβακία και η Κύπρος –που παραμένει η μόνη χώρα της Ε.Ε. όπου η γυναικοκτονία αναγνωρίζεται από το 2022 ως ιδιώνυμο έγκλημα– παρουσίασαν μεγάλη μείωση κατά 50% και 60% αντίστοιχα.

Από τα στοιχεία που συγκεντρώσαμε για το 2021 στη βάση της Eurostat για τις ανθρωποκτονίες με πρόθεση γυναικών από άνδρες συντρόφους, προκύπτει πως η Ελλάδα σημείωσε τη μεγαλύτερη αύξηση (200%) το 2021 σε σύγκριση με το 2020 και 4,3% το 2022 από το 2021. Οι άλλες τέσσερις χώρες που σημείωσαν αύξηση το 2021 ήταν η Λιθουανία (83,3%), η Σουηδία (15,4%), η Ιταλία (4,5%) και η Γαλλία (4,3%).

Για τις ανάγκες της έρευνας, οι συμμετέχουσες ομάδες συνέλεξαν επίσης στοιχεία από ανεπίσημες πηγές (ΜΚΟ, συλλογικότητες, Παρατηρητήρια για την καταγραφή των γυναικοκτονιών κ.ά.) με στόχο τον έλεγχο της υποκαταγραφής της βίας κατά των γυναικών.

Ανοχύρωτες μπροστά στους βιασμούς και τις σεξουαλικές επιθέσεις

Το πεδίο που αποκαλύπτει περισσότερο τη δεινή θέση στην οποία βρίσκονται οι γυναίκες στην Ευρώπη, αλλά και αυτό που προκαλεί και τις μεγαλύτερες πολιτικές εντάσεις, είναι αυτό των βιασμών. Στην Ελλάδα οι βιασμοί αυξήθηκαν κατά 34,1% το 2022 (από 226 σε 303 γυναίκες) και κατά 79,4% το 2021. Στοιχεία της ΕΛ.ΑΣ. για το 2023 δείχνουν παγίωση του υψηλού αριθμού θυμάτων (294 γυναίκες).

Σημαντική αύξηση στους βιασμούς κατέγραψε το 2022 η Ισπανία (140,7%), ενώ μεγάλη αύξηση είχε και τα δύο έτη η Τσεχία (25,9% το 2021, 11,1% το 2022). Το 2022 σημείωσαν αύξηση στους βιασμούς και η Σλοβακία (7,5%), η Κροατία (11,3%), η Κύπρος (5,6%), η Ιρλανδία (3,2%) και η Ρουμανία (2%).

Τα συγκεντρωμένα δεδομένα στη βάση της Eurostat δείχνουν ότι το 2021 ήταν η χρονιά με τον υψηλότερο αριθμό βιασμών στην Ευρώπη – συνολικά 61.059 και αύξηση σε 17 από τα κράτη-μέλη, επιβεβαιώνοντας τα ευρήματα της περσινής έρευνας του MIIR για αύξηση της βίας κατά των γυναικών με το τέλος της πανδημίας. Ο αριθμός πιθανότατα είναι υψηλότερος, καθώς θεωρείται έγκλημα που υποκαταγράφεται συστηματικά από τις αστυνομικές αρχές, ενώ υπάρχουν σημαντικές διαφορές ανάμεσα στον ορισμό του βιασμού. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Ουγγαρία, όπου η αλλαγή νομοθεσίας πλέον συμπεριλαμβάνει τον βιασμό στο έγκλημα της σεξουαλικής επίθεσης, χωρίς να διαχωρίζει μεταξύ των θυμάτων. Μεταξύ των χωρών που έχουν σταθερά υψηλό αριθμό βιασμών ανά 100.000 γυναίκες μεταξύ 2012-2022 είναι η Σουηδία, η Γαλλία, η Δανία, η Φινλανδία και η Αυστρία. Για το 2022 στην Ευρώπη ο μέσος αριθμός γυναικών θυμάτων βιασμού ανά 100.000 γυναίκες είναι σχεδόν 12.

Ο βιασμός ως πεδίο αντιπαράθεσης

Το ζήτημα του βιασμού έχει διχάσει σημαντικά την Ευρωπαϊκή Ενωση, όπως έδειξε η πρόσφατη διαπραγμάτευση για την επίτευξη συμφωνίας πάνω στη νέα Οδηγία της Ε.Ε. για την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας, που προτάθηκε πριν από δύο χρόνια.

Στις 6 Φεβρουαρίου 2024 επετεύχθη εντέλει προσωρινή συμφωνία μεταξύ Ευρωκοινοβουλίου και Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, η οποία περιλαμβάνει ελάχιστους κανόνες για την προστασία των γυναικών θυμάτων βίας, την ποινικοποίηση ορισμένων μορφών έμφυλης βίας, την καλύτερη πρόσβαση στη Δικαιοσύνη, τη βία στο διαδίκτυο και την ενίσχυση της συλλογής δεδομένων από τις αρχές. Ωστόσο δεν επετεύχθη η υιοθέτηση ενός επίμαχου άρθρου για τον βιασμό (άρθρο 5), που προέβλεπε ότι κάθε σεξουαλική πράξη χωρίς συναίνεση συνιστά ποινικό αδίκημα.

Πατριαρχία

«Υπήρξε μεγάλη αντίσταση από αρκετά κράτη-μέλη σε αυτό, παρόλο που ο βιασμός είναι η πιο διαδεδομένη και σοβαρή μορφή βίας με βάση το φύλο. Η έννοια του βιασμού συζητείται έντονα λόγω των βαθιά ριζωμένων πατριαρχικών προτύπων στην κοινωνία. Είναι πρόκληση να επιτευχθεί μια συμφωνία που να ορίζει το σεξ χωρίς συναίνεση ως βιασμό, όπως περιγράφεται στη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης. Αναμένουμε από την Κομισιόν να εισαγάγει σταδιακά νέα νομοθεσία για τον βιασμό», μας εξηγεί η Σουηδή ευρωβουλεύτρια Εβιν Ιντσίρ (S&D), μία εκ των εισηγητριών του Ευρωκοινοβουλίου επί της Οδηγίας.

Η απειλή της Ακροδεξιάς

Η ευρωβουλεύτρια Ιντσίρ προσθέτει πως «η σημασία της συμφωνίας που επετεύχθη υπογραμμίζεται περαιτέρω από την απειλή μιας ακροδεξιάς έξαρσης στην Ε.Ε., γεγονός που καθιστά επιτακτική την ανάγκη για τέτοια προστατευτικά μέτρα. Αν και μπορεί να μην ικανοποιεί όλες τις προσδοκίες μας, η Οδηγία αυτή θέτει ένα θεμελιώδες πρότυπο και χρησιμεύει ως σημείο εκκίνησης για την πρόοδο, ενισχύοντας τη δέσμευση να μην υπάρξει ποτέ οπισθοδρόμηση σε αυτές τις κρίσιμες εξελίξεις».

Την ανησυχία της για το πολιτικό και κοινωνικό περιβάλλον που διαμορφώνεται στην Ευρώπη σε σχέση με την ενίσχυση της βίας κατά των γυναικών εκφράζει και η Κριστίνα Φάμπρε Ροσέλ, επικεφαλής του Τμήματος Εμφυλης Βίας στο EIGE. «Δύο χρόνια μετά την πανδημία, δεν ξέρουμε αν αυξάνονται οι ακραίες μορφές βίας κατά των γυναικών πια μόνο εξαιτίας των ασφυκτικών συνθηκών της πανδημίας ή αν οφείλονται στην αύξηση των ακροδεξιών κινημάτων και του αντιφυλετικού αφηγήματος. Πρέπει να το ερευνήσουμε, για μένα οι βιασμοί είναι φλέγον ζήτημα που απαιτεί την προσοχή μας. Πρωτίστως πρέπει να εργαστούμε προς την πρόληψη της βίας».

Η χαμένη ευκαιρία στην Ελλάδα

Η Οδηγία αναμένεται να ψηφιστεί επίσημα από το Ευρωκοινοβούλιο και το Συμβούλιο και να τεθεί σε ισχύ το προσεχές διάστημα. Επειτα τα κράτη-μέλη θα έχουν τρία έτη για να την εφαρμόσουν. Στην Ελλάδα το κομμάτι της πρόληψης και αντιμετώπισης ευρύτερα της ενδοοικογενειακής βίας κατά των γυναικών επιχείρησε να ρυθμίσει το πρόσφατο νομοσχέδιο του υπουργείου Δικαιοσύνης που ψηφίστηκε με ταχείες διαδικασίες, ρίχνοντας το βάρος του στην αυστηροποίηση ποινών για ενδοοικογενειακή βία.

Σημαντικές οργανώσεις και συλλογικότητες (Κέντρο Διοτίμα, Ευρωπαϊκό Δίκτυο κατά της Βίας, Το Μωβ κ.ά.) κατήγγειλαν πριν από την ψήφιση του νομοσχεδίου ότι δεν ελήφθησαν υπόψη οι παρατηρήσεις τους στη διαβούλευση. Κυρίως, όμως, κατήγγειλαν την εισαγωγή τροποποιήσεων στο σχέδιο νόμου, οι οποίες δεν έλαβαν υπόψη τις κατεπείγουσες συστάσεις της Επιτροπής GREVIO (της Ανεξάρτητης Αρχής που παρακολουθεί την εφαρμογή της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης του Συμβουλίου της Ευρώπης) προς την ελληνική κυβέρνηση, όπως αποτυπώνονται στην πρώτη έκθεση αξιολόγησης που παραδόθηκε στις ελληνικές Αρχές τον περασμένο Νοέμβριο.

Μεταξύ των συστάσεων της GREVIO είναι η ανάγκη οι ελληνικές αρχές:

● Να ενισχύσουν σημαντικά τον συντονισμό της ανταπόκρισης στις ανάγκες των γυναικών θυμάτων όλων των μορφών βίας.

● Να υποστηρίξουν και να αναπτύξουν περαιτέρω το δίκτυο εξειδικευμένων υπηρεσιών υποστήριξης και να αντιμετωπίσουν επαρκώς τις ανάγκες όλων των γυναικών θυμάτων όλων των μορφών βίας.

● Να επεκτείνουν τον αριθμό και τη δυναμικότητα των καταφυγίων για τις γυναίκες θύματα βίας σε όλη τη χώρα – αυτή τη στιγμή λειτουργούν μόνο 20 καταφύγια για γυναίκες-θύματα βίας, συνολικής χωρητικότητας περίπου 450 ατομικών κλινών.

● Να διασφαλιστεί ότι η διαμονή είναι διαθέσιμη σε γυναίκες σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης.

● Να διασφαλίσουν ότι οι γυναίκες θύματα βίας έχουν επαρκή πρόσβαση σε κοινωνικές υπηρεσίες που καλύπτουν τις ανάγκες τους και διευκολύνουν την ανάκαμψή τους από τη βία.

● Να προχωρήσουν με τη δημιουργία κέντρων κρίσης βιασμού ή/και κέντρων παραπομπής για τη σεξουαλική βία, που παρέχουν άμεση ιατρική περίθαλψη, υποστήριξη για την αντιμετώπιση του τραύματος, ιατροδικαστικές εξετάσεις και άμεση, βραχυπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη ψυχολογική βοήθεια.

Η δρ Κική Πετρουλάκη, ψυχολόγος και πρόεδρος του Δ.Σ. του Ευρωπαϊκού Δικτύου κατά της Βίας, εξηγεί ότι εκτός από τα σημαντικά κενά στην προστασία των θυμάτων κακοποίησης, στο νομοσχέδιο δεν διασαφηνίζεται στον ορισμό του βιασμού η έννοια της συναίνεσης και δεν προκύπτει ότι οποιαδήποτε σεξουαλική πράξη ή συμπεριφορά θα πρέπει να είναι προϊόν ελεύθερης βούλησης. Ετσι, ασελγείς πράξεις μπορεί να δικάζονται ως πλημμελήματα.

Στον νέο νόμο δεν υπάρχει επίσης πρόβλεψη για την επιτάχυνση των διαδικασιών και την κατά προτεραιότητα εκδίκαση των περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας, παρότι από τον Νοέμβριο του 2021 με εγκύκλιο του εισαγγελέα του Αρείου Πάγου, Βασίλη Πλιώτα, καλούνταν οι εισαγγελείς να κινούν τις διαδικασίες στο πλαίσιο του αυτοφώρου για τη σύλληψη των δραστών εγκλημάτων ενδοοικογενειακής βίας και οι συναφείς ποινικές υποθέσεις να εκδικάζονται κατά προτεραιότητα. Μάλιστα η εγκύκλιος έκανε τότε πρώτη φορά ρητή αναφορά στον όρο «γυναικοκτονία», ενώ ζητούσε να υποστηρίζονται τα θύματα ενδοοικογενειακής βίας στην καταγγελία τής βίαιης σε βάρος τους συμπεριφοράς (όπως όριζε ο Ν. 3500/2006).

Ατιμωρησία

Βάσει της ανάλυσης που πραγματοποιήσαμε, η Ελλάδα παρουσιάζει ένα εξαιρετικά χαμηλό και δυσανάλογο ποσοστό καταδικαστικών αποφάσεων σε βάρος δραστών ενδοοικογενειακής βίας σε σχέση με τις ποινικές διώξεις. Το 2017 είχαμε ποσοστό καταδικών μόλις 2,9%, το 2018 μόλις 2% και το 2019 1,9%. Το 2021 το ποσοστό αυξήθηκε στο 3,2%. Αυτό σημαίνει ότι μόλις 3 στους 100 που διώκονται ποινικά φυλακίζονται. Οι ελληνικές Αρχές δεν προσέφεραν στοιχεία για το 2022.

«Δεν νομίζω ότι θα έπρεπε οι εκδηλώσεις βίας κατά των γυναικών να είναι πλημμελήματα. Η ποινικοποίηση είναι ένας τρόπος να αντιμετωπίσεις τη βία. Ομως η ποινικοποίηση χωρίς την πρόληψη δεν λειτουργεί. Δεν μπορούμε να βασιζόμαστε στην αυστηροποίηση των ποινών χωρίς μέτρα πρόληψης. Αυτό μπορεί να επιφέρει και αντίθετα αποτελέσματα, όπως την αύξηση του μίσους κατά των γυναικών. Δεν αλλάζουν συμπεριφορές έτσι, το βλέπουμε και με τις γυναικοκτονίες, όπου οι αυστηρές ποινές δεν αποτρέπουν τους άνδρες από το να σκοτώσουν γυναίκες», τονίζει η επικεφαλής του Τμήματος Εμφυλης Βίας στο EIGE, Φάμπρε Ροσέλ, και προσθέτει ότι τα κράτη πρέπει να επενδύσουν στη διατομεακή συνεργασία των αρμόδιων Αρχών.

Δευτερογενής θυματοποίηση

Σύμφωνα με τη δρα Πετρουλάκη, το κενό στην επικοινωνία μεταξύ των αρμόδιων φορέων αφήνει τις γυναίκες εντελώς απροστάτευτες και ευάλωτες στη δευτερογενή θυματοποίηση μέσα σε μια χρονοβόρο ποινική διαδικασία, η οποία, όπως επισημαίνει, δεν παρακολουθείται στην εξέλιξή της. «Ακόμη και περιοριστικοί όροι να έχουν διαταχθεί, ποιος τους επιτηρεί και τι συμβαίνει όταν αυτοί παραβιαστούν; Κανείς και τίποτα», δηλώνει. Αυτό με τη σειρά του επιτείνει το αίσθημα της ατιμωρησίας στους δράστες, που επαναλαμβάνουν και κλιμακώνουν το μοτίβο της βίας και, όπως φαίνεται από τα δεδομένα, φτάνουν ακόμη και στη γυναικοκτονία.

Πρόκειται για την ίδια ατιμωρησία που όπλισε το χέρι του δολοφόνου της 43χρονης Γεωργίας τον περασμένο Δεκέμβριο στη Σαλαμίνα.

♦ Ανάλυση-οπτικοποίηση δεδομένων: Κωνσταντίνα Μαλτεπιώτη Εικονογράφηση: Λουίζα Καραγεωργίου