Ελεύθερες στους δρόμους της Αθήνας;

Ζούμε, κινούμαστε και μεγαλώνουμε σε πόλεις που έχουν σχεδιαστεί από άντρες και μάλλον εξυπηρετούν άνδρες με Ι.Χ. Με τις ιεραρχικές δομές της κοινωνίας να διαπερνούν, μεταξύ άλλων, τη δόμηση και την αρχιτεκτονική, τα αστικά περιβάλλοντα των σύγχρονων μητροπόλεων φαίνεται ότι εξυπηρετούν λίγους, αν όχι τους λιγότερους. Η Urbana, μια πρωτοβουλία οργανωμένη από αρχιτεκτόνισσες, πολεοδόμους και κοινωνικούς επιστήμονες επιχειρεί μέσω κοινωνικών και πολιτιστικών δράσεων να επανεξετάσει τον δημόσιο χώρο μέσα από τις εμπειρίες των γυναικών.

Το 1977 στη Μ. Βρετανία, μια ομάδα γυναικών έγινε ο πυρήνας του «Reclaim the Night», ενός κινήματος ενάντια στη σεξουαλική επίθεση και βία. Από τότε, οι γυναίκες που καθοδηγούνται να διαλέγουν τους δρόμους που διασχίζουν και τα ρούχα που φορούν, «διεκδικούν τη νύχτα» θυμίζοντας ότι η ασφάλεια στους δρόμους θα έπρεπε να ήταν δεδομένο, αλλά παραμένει ζητούμενο.

Μια από τις πιο γνωστές προσπάθειες ανάκτησης του αισθήματος ασφάλειας των γυναικών στους δρόμους των μητροπόλεων, η «Femmes et Ville» (Γυναίκες και Πόλη) λαμβάνει χώρα στο Μόντρεαλ του Καναδά. Στη Βαρκελώνη, επίσης, αντίστοιχες πρωτοβουλίες στοχεύουν στη δημιουργία ασφαλών και συμπεριληπτικών αστικών κέντρων. Ομως, η διεκδίκηση της ασφάλειας στους δημόσιους χώρους είναι διαχρονικό αίτημα.

Το πρόγραμμα «Ο δημόσιος χώρος της Αθήνας από την οπτική του φύλου – Urbana» δημιουργήθηκε με όραμα τον συμπεριληπτικό σχεδιασμό των αστικών χώρων και την ικανοποίηση πολλών διαφορετικών αναγκών και επιθυμιών. Η ερευνητική ομάδα Urbana με τη βοήθεια των εθελοντριών περπάτησε και χαρτογράφησε, βιωματικά, τους δρόμους της περιοχής γύρω από το Πάντειο Πανεπιστήμιο. Στόχος ήταν να μιλήσουν οι γυναίκες για την κοινές εμπειρίες που αποκτούν περπατώντας στην πόλη, τις δυσκολίες και τις ανάγκες. Να μιλήσουν για την αλλαγή, να τη φανταστούν και να τη σχεδιάσουν.

«Ενώ οι γυναίκες έχουμε μεγάλη εμπειρική γνώση για το πώς κινούμαστε στον δημόσιο χώρο, σχετικά με ποιες διαδρομές θεωρούμε ασφαλείς και για ποιους λόγους ή τι είδους μηχανισμούς αναπτύσσουμε προκειμένου να αντιμετωπίσουμε την ανασφάλεια στον δρόμο, συνηθίζουμε να μη συζητάμε μεταξύ μας για αυτό. Θεωρούμε ότι πρόκειται για προσωπική φοβία ή αδυναμία, ενώ είναι κάτι που μοιραζόμαστε όλες. Επομένως, δεν φταίμε εμείς, ο χώρος χρειάζεται να αλλάξει» αναφέρει η Εύα Γρηγοριάδου, αρχιτεκτόνισσα και μια εκ των υπευθύνων του προγράμματος.

Οι εθελόντριες παρατήρησαν ξανά δρόμους που περπατούν συχνά και τους αξιολόγησαν με δείκτες ποιότητας, όπως η ασφάλεια, η προσβασιμότητα, η ζωτικότητα, η ορατότητα κι η εκπροσώπηση των φύλων. Η επανεξέταση του δημόσιου χώρου φαίνεται να θέτει σε πρώτο πλάνο την ασφάλεια για τις γυναίκες, καθώς τη νύχτα το αίσθημα ανασφάλειας εντείνεται στην περιοχή, εξαιτίας των προβλημάτων ζωτικότητας και προσβασιμότητας του χώρου. Οι φοιτητές και φοιτήτριες του Παντείου πρέπει να περάσουν την υπόγεια διάβαση για να κινηθούν από και προς το Πανεπιστήμιο.

Η κ. Γρηγοριάδου μάς μεταφέρει ένα δυνατό παράδειγμα. Κατά τη διάρκεια του εργαστηρίου, μια από τις φοιτήτριες μοιράστηκε τα συναισθήματά της για τον δημόσιο χώρο, λέγοντας ότι αν τύχει να φεύγει αργά από το Πανεπιστήμιο, προτιμά να διασχίσει τη γεμάτη γρήγορα οχήματα Συγγρού και να πηδήξει πάνω από το κιγκλίδωμα, παρά να ρισκάρει την περίπτωση μιας σεξουαλικής επίθεσης περνώντας από την υπόγεια διάβαση.

Οι φοιτήτριες του εργαστηρίου διατύπωσαν απλές πρακτικές προτάσεις για τη βελτίωση της ζωτικότητας του χώρου: «ένα φανάρι θα μπορούσε να αλλάξει τον τρόπο που κινούμαστε, άλλωστε η Συγγρού είχε διαμορφωθεί χωρίς φανάρια για να είναι δρόμος ταχείας κυκλοφορίας προς το αεροδρόμιο. Τώρα δεν υφίσταται η ανάγκη αυτή στον ίδιο βαθμό», σημειώνει η κ. Γρηγοριάδου. Η επαρκής σήμανση και η δημιουργία διαβάσεων είναι απλές και ξεκάθαρες προτάσεις που διατυπώθηκαν ως αποτέλεσμα του προγράμματος.

Επίσης, ο φωτισμός είναι ένα ζήτημα που επαναφέρεται συχνά στη συζήτηση για την ασφάλεια στον δρόμο. «Η λύση δεν είναι να τοποθετηθούν παντού φώτα, όμως, μέσω του συμμετοχικού σχεδιασμού οι χρήστες μιας περιοχής μπορούν να υποδείξουν τα σημεία που πρέπει να τοποθετηθεί επιπλέον φωτισμός με βάση τις πραγματικές τους ανάγκες», προσθέτει η ίδια.

Πρόσφατα, η ομάδα απηύθυνε ανοιχτό κάλεσμα με σκοπό τη δημιουργία ενός συλλογικού ημερολογίου που αποτυπώνει ιστορίες καραντίνας και την εμπειρία του δημόσιου χώρου στην Covid-19 εποχή.Οι προσωπικές ιστορίες φανερώνουν ότι «ξαναζήσαμε τον δημόσιο χώρο και τον εκτιμήσαμε εκ νέου. Μέχρι τώρα η γειτονιά μας ήταν ένας χώρος μετάβασης, όχι παραμονής. Υπήρξε επαναπροσδιορισμός από τους περισσότερους.

Εγινε κατανοητό ότι δεν έχουμε ποιοτικούς χώρους για όλους και για όλες στην Αθήνα», λέει η ίδια. Αναφορικά με παρεμβάσεις όπως ο «Μεγάλος Περίπατος» της Αθήνας, η Urbana επισημαίνει ότι «αντίστοιχες παρεμβάσεις σε πόλεις του εξωτερικού, όπως στη Βαρκελώνη, έχουν γίνει μέσα από συμμετοχικό σχεδιασμό. Δηλαδή, χρειάζεται να εντοπιστούν οι ανάγκες των χρηστών στο κέντρο της Αθήνας μέσα από τη δική τους συμμετοχή».

Στον επόμενο κύκλο εργαστηρίων, η Urbana σκοπεύει να δουλέψει με μια μεικτή ομάδα φοιτητών και φοιτητριών. «Στόχος είναι κάποιες από τις συμμετέχουσες του πρώτου κύκλου να οδηγήσουν, μέσα από τη δική τους οπτική, τους συμφοιτητές τους στον δημόσιο χώρο. Πρόκειται για μια πολύ ενδιαφέρουσα αλλαγή δυναμικής, καθώς στην αρχή οι συμμετέχουσες δίσταζαν ακόμα και να συζητήσουν για τις εμπειρίες τους. Πλέον, είναι σε θέση να μιλούν ανοιχτά για τις στρεβλώσεις. Νιώθουν ενδυναμωμένες και επιθυμούν να μεταφέρουν στους άντρες την εμπειρία τους με σκοπό μια συμμετοχική και πολύπλευρη προσπάθεια για αλλαγή καθώς, όπως αναφέρουν, μέσω του εργαστηρίου «ένιωσαν να διεκδικούν το δικαίωμά τους στην ασφάλεια», εξηγεί η κ. Γρηγοριάδου.

?Πληφορορίες: «Ο δημόσιος χώρος της Αθήνας από την οπτική του φύλου». Έγινε σε συνεργασία με τις ομάδες Equal Saree, This is not a feminist project και την εικαστικό Εύα Τσαγκαράκη. Με την υποστήριξη του Εργαστηρίου Σπουδών Φύλου του Παντείου Πανεπιστημίου και τη χρηματοδότηση και αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού & Αθλητισμού.