Σπάνια σημαδεύει τη ζωή ενός ανθρώπου η απόφαση μιας στιγμής. Κι όμως αυτό συνέβη με τον Μανώλη Γλέζο, για τον οποίο παραμένει ύψιστος τίτλος τιμής η αποκαθήλωση της σημαίας με τη σβάστικα από την Ακρόπολη τη νύχτα της 30ής προς την 31η Μαΐου 1941, λίγες βδομάδες μετά την κατάληψη της Ελλάδας από τα ναζιστικά στρατεύματα.
Η παράτολμη αυτή πράξη που επιχείρησε ο Γλέζος μαζί με τον Λάκη Σάντα συνόδευε τον μεγάλο αγωνιστή μέχρι χτες το πρωί που έφυγε από τη ζωή, παρά το γεγονός ότι από τότε συμμετείχε με πρωταγωνιστικό ρόλο σε όλες τις μεγάλες στιγμές της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.
Και ήταν τόσο σπουδαία εκείνη η πράξη ώστε ακόμα και σήμερα επιχειρούν να την υποβαθμίσουν, να τη διαψεύσουν ή να τη λοιδορήσουν οι κάθε λογής πολέμιοι της Αριστεράς και της Αντίστασης. Δεν είναι μόνο οι γνήσιοι απολογητές του ναζισμού, οι χρυσαυγίτες, που ο Αρχηγός τους περηφανεύεται ότι είναι «η σπορά των ηττημένων του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου».
Αυτοί δημοσιεύουν με κάθε ευκαιρία δήθεν περισπούδαστα άρθρα, με τα οποία διαψεύδουν την ηρωική πράξη. Πολύ λογικό, αν συνυπολογίσει κανείς ότι είναι οι ίδιοι που με επικεφαλής τον Κασιδιάρη απαθανατίζονται βράδυ σε βουνό της Αττικής να ποζάρουν με τη σβάστικα.
Αλλά στην ίδια κατηγορία ανήκουν και εκείνοι στους οποίους δεν αρέσουν κατά δήλωσή τους «τα πολύ ναζιστικά», ο Κυριάκος Βελόπουλος, λ.χ., ο οποίος έχει κάνει σειρά εκπομπών για να ισχυριστεί ότι «διατηρεί ισχυρές αμφιβολίες», εφόσον τη νύχτα οι σημαίες υποστέλλονται, άρα δεν μπορεί να συνέβη αυτό το γεγονός.
Ο Βελόπουλος επαναλάμβανε και άλλα μυθιστορηματικά σενάρια που είχε εμπνευστεί ο διαβόητος υπουργός Ασφαλείας της δικτατορίας Μεταξά, Κωνσταντίνος Μανιαδάκης, όταν είχε συλληφθεί ο Γλέζος το 1959 ως διευθυντής της «Αυγής» με την κατηγορία της κατασκοπίας.
Παρόμοιας έμπνευσης αναρτήσεις φιλοξενούσαν ο πολιτικός ιστότοπος του Μάκη Βορίδη «Ελληνικές Γραμμές» και το προσωπικό ιστολόγιο του Αδ. Γεωργιάδη, όσο οι δυο τους ήταν βουλευτές του ΛΑΟΣ. Στη συνέχεια έμεινε μόνο το «Μακελειό» να καταγγέλλει: «Απατεώνας ο Γλέζος. Αλλος κατέβασε τη σημαία» (8.1.2016).
Για τη θλιβερή αυτή κουστωδία των απολογητών του ναζισμού έχουμε γράψει αναλυτικά στη στήλη «Φάντασμα της Ιστορίας» (βλ. «Δυο ανεπιθύμητοι ήρωες», «Εφ.Συν.», 29.5.2016). Εκεί περιλαμβάνονται όλα τα συντριπτικά ντοκουμέντα που επιβεβαιώνουν την ιστορική αλήθεια που δεν μπορούν να χωνέψουν ακόμα και σήμερα οι συκοφάντες του Γλέζου και του Σάντα.
Αρκεί εδώ η ανακοίνωση του γερμανικού φρουραρχείου που δημοσιεύτηκε σε όλα τα φύλλα των αθηναϊκών εφημερίδων στις 31.5.1941: «Κατά την νύκτα της 30ής προς την 31η Μαΐου υπεξαιρέθη η επί της Ακροπόλεως κυματίζουσα γερμανική πολεμική σημαία παρ’ αγνώστων δραστών. Διενεργούνται αυστηραί ανακρίσεις. Οι ένοχοι και οι συνεργοί αυτών θα τιμωρηθώσι διά της ποινής του θανάτου».
Η άλλη Ακρόπολη
Υπάρχει, όμως και μια δεύτερη στιγμή στην ιστορία του Μανώλη Γλέζου που σχετίζεται μ’ αυτή την πρώτη εμβληματική ηρωική πράξη, χωρίς όμως να έχει γίνει μέχρι σήμερα ευρύτερα γνωστή.
Ηταν αρχή του Εμφυλίου και ο «Ριζοσπάστης» ακόμα κυκλοφορούσε νόμιμα. Η εφημερίδα του ΚΚΕ είχε στις 31.1.1947 ένα μικρό μονόστηλο με τίτλο «Να φύγουν οι Αγγλοι. Ενα σύνθημα στην Ακρόπολη»: «Χτες το βράδυ, επί μία και πλέον ώρα έλαμψε στην Ακρόπολη με φωτεινά γράμματα το σύνθημα “ΝΑ ΦΥΓΟΥΝ ΟΙ ΑΓΓΛΟΙ”. Το σύνθημα ήταν ευδιάκριτο από μεγάλη απόσταση και προπαντός προς την οδό Αιόλου, Πατησίων και τα κεντρικά σημεία της Αθήνας.
Στο ίδιο σημείο της Ακρόπολης είχαν λάμψει και στην πρώτη κατοχή τα ελληνικά συνθήματα κατά των Γερμανοϊταλών κατακτητών. Επί τόπου μετέβη ο διοικητής της Γεν. Ασφαλείας κ. Ρακιτζής “διά την διεξαγωγήν ανακρίσεων”». Παρόμοια είδηση δημοσιεύτηκε και στο «Βήμα» της ίδιας ημέρας με την προσθήκη ότι «ολίγον προ της 11ης αστυνομικοί ανελθόντες εις την Ακρόπολιν κατεβίβασαν την φωτεινήν επιγραφήν και ενήργησαν επισταμένην έρευναν εις τα πέριξ διά την ανακάλυψιν και σύλληψιν των δραστών, οι οποίοι όμως διέφυγον εξαφανισθέντες. Η πράξις αποδίδεται εις κομμουνιστάς».
Την επομένη, η ίδια εφημερίδα υποδείκνυε τους κομμουνιστές ως δράστες και άφηνε υπονοούμενο για τη σχέση αυτής της πράξης με το κατέβασμα της ναζιστικής σημαίας το 1941: «Εκ των μέχρι της χτεσινής εσπέρας συγκεντρωθέντων στοιχείων προκύπτει ότι οι δράσται, προφανώς κομμουνισταί, άγνωστον ακόμη πόσοι τον αριθμόν, εισεχώρησαν εις την Ακρόπολιν περί την 6 μ.μ. εκ της βορείου πλευράς και ακριβώς από το σημείον από το οποίον κατά την διάρκειαν της κατοχής είχον εισέλθει οι καταβιβάσαντες την γερμανικήν σημαίαν» («Το Βήμα», 1.2.1947).
Οι εφημερίδες της Δεξιάς κατήγγελλαν ως «αντιπατριωτική» την πράξη και θεωρούσαν υπεύθυνη την κυβέρνηση Σοφούλη ότι «συνοδοιπορούσε» με το ΚΚΕ («Κομμουνισταί ετοποθέτησαν εις την Ακρόπολιν φωτεινήν επιγραφήν “Να φύγουν οι Αγγλοι”», «Εθνικός Κήρυξ», 1.2.1947).
Μία μέρα αργότερα, η «Ακρόπολις» ανακοίνωνε τη σύλληψη των «δραστών» με τίτλο «Αναρχικοί και εγκληματίαι οι τοποθετήσαντες την φωτεινήν επί της Ακροπόλεως επιγραφήν»: «Η Διεύθυνσις της Γενικής Ασφαλείας κατόπιν επισταμένης ερεύνης, την οποίαν ενήργησαν εν συνεργασία μετά των διοικητών των παραρτημάτων Ασφαλείας, ανεκάλυψε τους δράστας της προχθεσινής αντεθνικής πράξεως των κομμουνιστών, οίτινες ετοποθέτησαν από της Ακροπόλεως φωτεινήν επιγραφήν με τας λέξεις: Να φύγουν οι Αγγλοι.
Διά την πράξιν αυτήν συνελήφθησαν οι κομμουνισταί φύλακες της Ακροπόλεως Γ. Βεργιόπουλος, Β. Σακκέλης και Β. Μπρούμας, οι οποίοι συνέβαλαν εις το να φθάση τεμαχισμένη η επιγραφή μέχρι της Ακροπόλεως διά της κεντρικής εισόδου και κατόπιν με την βοήθειάν των να συνομολογηθή και να τοποθετηθή από τους ειδικούς.
Οι ειδικοί αυτοί, οι οποίοι συνελήφθησαν επίσης, είναι οι Ευάγγ. Καλαϊτζής, πρόεδρος του σωματείου ηλεκτροτεχνιτών Αθηνών, σημαίνον στέλεχος του Κομμουνιστικού Κόμματος, και Α. Μακαντάρης, ηλεκτρολόγος, σημαίνων επίσης κομμουνιστής, κατηγορηθείς και διά την εκτέλεσιν του εθνικόφρονος Ν. Καρελά και διά κλοπήν αυτοκινήτου.
Επίσης συνελήφθησαν οι έμποροι ηλεκτρικών ειδών Κ. Αγανίδης και Λάζ. Αντωνιάδης, από τους οποίους οι δυο ηλεκτρολόγοι επρομηθεύθησαν τα απαιτούμενα, δηλαδή σύρμα, ντουί, λαμπτήρας κ.λπ. χωρίς να καταβάλουν την αξίαν των.
Η συναρμολόγησις της πινακίδος ήρχισεν από πολύ ενωρίς και μόνον όταν πλέον είχε σκοτεινιάσει καλά ετοποθετήθη επί της Ακροπόλεως και συνεδέθη με σύρμα μήκους 400 μέτρων με τον δημοτικόν φωτισμόν.
Οι δράσται ήναψαν την επιγραφήν την 9ην εσπερινήν, από εσφαλμένους όμως υπολογισμούς των ηλεκτρολόγων το αποτέλεσμα δεν ήτο εκείνο το οποίον επερίμεναν. Δεν άναψαν όλοι οι λαμπτήρες και κατ’ αυτόν τον τρόπον δεν κατόρθωσε κανείς να διακρίνη τι ακριβώς ανέφερεν η επιγραφή. Οι συλληφθέντες θα αποσταλούν σήμερον εις την εισαγγελίαν διά τα περαιτέρω» (2.2.1947).
Η ανάληψη της ευθύνης
Μετά τις συλλήψεις βγήκε ο Μανώλης Γλέζος και με δήλωσή του ανέλαβε όλη την ευθύνη:
«Για να σταματήσει κάθε θόρυβος γύρω από το ζήτημα της φωτεινής επιγραφής στην Ακρόπολη “Να φύγουν οι Αγγλοι”, δηλώνω ότι εγώ έστησα τη φωτεινή επιγραφή στην Ακρόπολη, συνεχίζοντας έτσι το έργο που άρχισα τον Μάιο του 1941, όταν κατέβασα απ’ την Ακρόπολη τη χιτλερική σημαία, δηλαδή συνεχίζοντας τον αγώνα του λαού μας ενάντια και στη δεύτερη κατοχή. Περιττό να δηλώσω ότι και για το δεύτερο αυτό έγκλημα είμαι στη διάθεση της κυβερνήσεως και των καταδιωκτικών αρχών» («Ριζοσπάστης», 4.2.1947).
Στο ίδιο φύλλο περιλαμβάνεται και σχετική ανακοίνωση του ΕΑΜ, στην οποία αναφέρεται ότι «το σύνθημα αυτό αποτελεί ένα από τα κυριότερα αιτήματα του ελληνικού λαού, που αγωνίζεται για την ανεξαρτησία του».
Ο Γλέζος έστειλε, μάλιστα, και εξώδικο στην αγγλική εταιρεία Πάουερ που προμήθευε τότε το ηλεκτρικό ρεύμα, δηλώνοντας ότι έκανε χρήση 120 λαμπτήρων επί 45 λεπτά και ζητώντας τον λογαριασμό: «Βάσει των στοιχείων τούτων παρακαλώ όπως καταμετρήσετε το καταναλωθέν ηλεκτρικόν ρεύμα προς τον σκοπόν της παρ’ εμού αμέσου καταβολής του αντιτίμου».
Το ρεπορτάζ συμπληρώνεται με μια περίεργη αναφορά: «Παρ’ όλες τις επίμονες προσπάθειες συντακτών του Ριζοσπάστη να του πάρουν συνέντευξη, ο Γλέζος αρνήθηκε να προσθέσει έστω και λέξη παραπάνω από όσα λέει στην επιστολή του. Οι ήρωες είναι λογομίλητοι».
Αλλά τι είχε συμβεί πραγματικά; Την υπόθεση αυτή έχει αφηγηθεί πριν από λίγα χρόνια ο Μανώλης Γλέζος στη Ρένα Δούρου, περιγράφοντάς την ως μία από τις τέσσερις περιπτώσεις που ήρθε σε διάσταση με τον Νίκο Ζαχαριάδη:
«Στην Ακρόπολη ανέβηκε τον Φλεβάρη του 1947 ένα φωτεινό σύνθημα που έγραφε “Εξω οι Αγγλοι”. Δούλευα πια στον “Ριζοσπάστη”, έρχεται στο σπίτι μου ο Μανώλης ο Σιγανός και μου λέει ότι με θέλει ο Νίκος. “Τι με θέλει;” Λέει: “Δεν ξέρω”. Συναντώ τον Ζαχαριάδη και μου λέει: “Θα βγεις και θα πεις ότι εσύ που κατέβασες τη σημαία, εσύ ανέβασες το Εξω οι Αγγλοι”. “Αφού δεν το έκανα εγώ, πώς να το πω; Να πω πράγματα που δεν έχω κάνει; Αποκλείεται”, του είπα. Επιχείρησε να μου εξηγήσει τον συμβολισμό της μιας πράξης και της άλλης, τον συνδυασμό. Αλλά στάθηκα ανένδοτος. Εντωμεταξύ, ήταν και άλλα μέλη της Κεντρικής Επιτροπής, όπως ο Παρτσαλίδης, ο Μιχάλης ο Κύρκος, ο πατέρας του Λεωνίδα, που επιμένανε, όμως εγώ είπα ότι δεν πρόκειται να κάνω τέτοιο πράγμα. “Πάρτε το χαμπάρι”. Καθόμασταν, λοιπόν, έτσι εκεί, αμήχανοι. Αλλά, τελικά, βρήκα τη λύση. Προτείνω: “Το μόνο που δέχομαι είναι να αναλάβω την ηθική ευθύνη της ανάρτησης” και αρχίσαμε να συζητάμε. Ηταν έξυπνος ο Ζαχαριάδης, το έπιασε και λέει: “Εντάξει, θα αναλάβετε εσύ και ο Παρτσαλίδης”. Βγαίνει και ανακοίνωση, που συντάχθηκε εκεί επί τόπου, ο Παρτσαλίδης κι εγώ αναλαμβάνουμε την ευθύνη για το εγχείρημα και ζητάμε από την Ηλεκτρική Εταιρεία να μας πει πόσο κόστισε το ρεύμα να το πληρώσουμε. Υπάρχει κι αυτή η υποσημείωση. Γιατί το φωτεινό σύνθημα ήταν ηλεκτρικό με λαμπιόνια» (Ρένα Δούρου, «Μια κουβέντα με τον Γλέζο», εκδ. Λιβάνη, Αθήνα 2014, σ. 141-142).
Αυτός υπήρξε ο Γλέζος σε όλη του ζωή. Οχι μόνο αποτόλμησε την αδιανόητη αρχική ηρωική πράξη, μαζί με τον Λάκη Σάντα, αλλά ποτέ δεν δίστασε να χρεωθεί την ηθική και πολιτική ευθύνη για τις πράξεις των συντρόφων του, χωρίς να έχει ο ίδιος προσωπική ανάμιξη σ’ αυτές. Αυτός ήταν ο λόγος που υπήρξε επί δεκαετίες ο στόχος των υπηρεσιών ασφαλείας του κράτους των εθνικοφρόνων, από την Κατοχή και τον Εμφύλιο μέχρι και το τέλος της δικτατορίας. Και εκείνος αγόγγυστα δέχτηκε το βάρος αυτό. Με περηφάνια.
Ο Μανώλης Γλέζος δεν σταμάτησε μέχρι το τέλος να πολεμά τον φασισμό και τον ναζισμό. Και όταν μετά τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα διατάχτηκε προκαταρκτική εξέταση για τη Χρυσή Αυγή, ήταν εκείνος που συγκέντρωσε με τη δική μας βοήθεια και τη μεσολάβηση του Γιάννη Μηλιού το χρονικό του αίματος που συνοδεύει τη δράση της ναζιστικής οργάνωσης από το 1992 ώς το 2013 («Ο 20χρονος κύκλος αίματος της Χ.Α.», «Εφ.Συν.», 25.9.2013). Αυτός ο εκτενής κατάλογος των εγκλημάτων της Χρυσής Αυγής κατατέθηκε στην Εισαγγελία του Αρείου Πάγου και βέβαια αποτελεί σήμερα σημαντικό στοιχείο της δικογραφίας που βαραίνει τους σύγχρονους μιμητές του Χίτλερ και των Ταγμάτων Εφόδου.
