Οθόνες σε ρόλο δασκάλων και καθηγητών

Η έλευση της πανδημίας Covid-19 έφερε ριζικές αλλαγές σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής, με την εκπαίδευση να βρίσκεται στην πρώτη γραμμή των μετασχηματισμών. Το «ψηφιακό σχολείο» -μια μέχρι πρότινος συμπληρωματική ιδέα- εξελίχθηκε σε κανονικότητα. Η εξ αποστάσεως διδασκαλία έγινε κανόνας και όχι εξαίρεση. Ωστόσο, αναδύεται ένα κρίσιμο ερώτημα: Μπορεί η ψηφιακή εκπαίδευση να αντικαταστήσει την αληθινή ανθρώπινη επαφή;

Τον Δεκέμβριο που μας πέρασε ο πρώην υπουργός Παιδείας Κυριάκος Πιερρακάκης ανακοίνωσε ότι οι μαθητές στα μαθήματά τους αποκτούν ψηφιακό βοηθό με τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης. Στη δήλωσή του επισήμανε ότι το υπουργείο Παιδείας σχεδιάζει ένα σύστημα ατομικού chatbot, που θα βοηθάει κάθε μαθητή στη μελέτη και στις ασκήσεις των μαθημάτων. «Στο υπουργείο Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού εργαζόμαστε για να υλοποιήσουμε τον προσωπικό βοηθό τεχνητής νοημοσύνης για κάθε μαθήτρια και μαθητή, έτσι ώστε να δέχονται εξατομικευμένη στήριξη βασισμένη στις δικές τους ανάγκες, γνώσεις και δεξιότητες» ανέφερε ο πρώην υπουργός Παιδείας Κυριάκος Πιερρακάκης, μιλώντας στο «Digital economy forum 2024» που οργάνωσε ο Σύνδεσμος Επιχειρήσεων και Επικοινωνιών Ελλάδος (ΣΕΠΕ).

Εξειδικεύοντας το σχέδιο, συνεργάτης του κ. Πιερρακάκη αποκάλυψε ότι ο προσωπικός βοηθός τεχνητής νοημοσύνης θα θέτει στον μαθητή ερωτήσεις διαβαθμισμένης δυσκολίας από όλα τα πεδία της διδακτέας ύλης σε κάθε μάθημα και από τις απαντήσεις που θα λαμβάνει θα αξιολογεί το επίπεδο του μαθητή, θα τον συμβουλεύει εκεί που χωλαίνει και θα του υποδεικνύει ποια μέρη της ύλης πρέπει να επαναλάβει. Επίσης, θα υπάρχει η δυνατότητα ο προσωπικός βοηθός τεχνητής νοημοσύνης να βάζει τεστ στον μαθητή «του». Το πρόγραμμα θα υλοποιηθεί από το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ), θα δημοπρατηθεί μέσα στο 2025 και εκτιμάται ότι θα χρειαστεί μια διετία για να αποκτήσουν οι μαθητές τον προσωπικό βοηθό τους.

Ο Πιερρακάκης

Λίγους μήνες πριν, τον Σεπτέμβριο του 2024, σε άρθρο του ο πρώην υπουργός Παιδείας υποστήριξε ότι στις αλλαγές που προωθεί το υπουργείο Παιδείας ξεχωριστή θέση έχει το «Ψηφιακό Φροντιστήριο», «ένα νέο εργαλείο ενισχυτικής διδασκαλίας που απευθύνεται σε όλους τους μαθητές. Η σύλληψη εδώ είναι απλή: δίνουμε σε κάθε μαθητή που απουσίαζε από μία παράδοση ή που απλώς θέλει να επαναλάβει ένα κομμάτι της ύλης τη δυνατότητα να παρακολουθήσει το συγκεκριμένο μάθημα μέσα από ένα εύληπτο βίντεο».

Νωρίτερα, τον Αύγουστο του 2024, ο Κυριάκος Πιερρακάκης, εξαγγέλλοντας το «ψηφιακό σχολείο», σημείωνε ότι «τον Σεπτέμβριο του 2024 οι μαθητές των πλέον απομακρυσμένων περιοχών της χώρας, ορεινών και νησιωτικών, θα μπορούν να έχουν πρόσβαση σε ένα ολοκληρωμένο ψηφιακό σχολείο. Η προετοιμασία του από το υπουργείο Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού βρίσκεται σε φάση ολοκλήρωσης. Οι μαθητές θα διδάσκονται από καθηγητές όλα τα μαθήματα, όπως αυτά αποτυπώνονται στο ωρολόγιο πρόγραμμα κάθε σχολείου». Είχε προηγηθεί, τον Μάιο του 2024, η προβολή του Ψηφιακού Σχολείου ως «επανάσταση στην Παιδεία και στον τρόπο διεξαγωγής του μαθήματος». Δεν είχε περάσει πολύς καιρός από τότε που η Μυκονιάτισσα βουλευτίνα της Ν.Δ., Κατερίνα Μονογυιού, πρότεινε αντί για σχολεία να γίνουν μόνιμες δομές τηλεκπαίδευσης στα μικρά νησιά.

Εργαλείο ή αυτοσκοπός;

Είναι αλήθεια ότι η τεχνολογία προσφέρει ανεκτίμητα εργαλεία:

● Εύκολη πρόσβαση στη γνώση

● Διαδραστικές πλατφόρμες μάθησης

● Προσωποποιημένες μαθησιακές εμπειρίες

Ομως, η εκπαιδευτική διαδικασία δεν είναι μόνο μετάδοση πληροφοριών. Είναι σχέση. Είναι διάλογος, ενσυναίσθηση, συνεργασία. Ολα αυτά δύσκολα μεταφέρονται μέσω μιας οθόνης. Οπως έγραψε ο Ρώσος ψυχολόγος Βίγκοτσκι, η μάθηση είναι πρώτα κοινωνική και έπειτα ατομική. Ενα σχολείο δεν είναι μόνο αίθουσες και βιβλία. Είναι μικρόκοσμος κοινωνικοποίησης, χώρος καλλιέργειας συναισθηματικής νοημοσύνης. Τα παιδιά μαθαίνουν:

● Να διαχειρίζονται συγκρούσεις

● Να ακούν τον άλλον

● Να λειτουργούν ως ομάδα

Η ψηφιακή τάξη, όσο καλά σχεδιασμένη κι αν είναι, στερείται αυθορμητισμού και μη λεκτικής επικοινωνίας. Δεν υπάρχουν τα βλέμματα, τα αστεία στο διάλειμμα, η παρουσία του δασκάλου ως φυσικού προτύπου.

Ψυχολογικές συνέπειες

Σύμφωνα με μελέτες του Πανεπιστημίου Πατρών (2021) και του ΕΚΠΑ (2022), μαθητές που συμμετείχαν σε μακρόχρονη τηλεκπαίδευση εμφάνισαν:

● Αυξημένα επίπεδα άγχους

● Απομόνωση και μοναξιά

● Δυσκολίες συγκέντρωσης

Η «υπερ-ψηφιακή» καθημερινότητα φάνηκε να πλήττει κυρίως τα παιδιά και τους εφήβους που βρίσκονται σε κρίσιμα στάδια ψυχοσυναισθηματικής ανάπτυξης. Η αίσθηση του «ανήκειν» σε μια σχολική κοινότητα είναι στοιχείο που δεν μεταφέρεται εύκολα στον ψηφιακό κόσμο. Παρότι οι πλατφόρμες προσπαθούν να αναπτύξουν εικονικές αίθουσες, η βιωματικότητα λείπει. «Δεν θυμάμαι το μάθημα, θυμάμαι πώς ένιωθα με τους συμμαθητές μου», έγραψε ένας μαθητής σε έρευνα της UNESCO για την επίδραση της τηλεκπαίδευσης.

Σίγουρα η λύση δεν είναι η δαιμονοποίηση της τεχνολογίας, αλλά η ένταξή της με μέτρο και στόχο. Η ψηφιακή εκπαίδευση μπορεί:

● Να υποστηρίξει διαφοροποιημένη διδασκαλία

● Να ενισχύσει την πρόσβαση στην πληροφορία

● Να βοηθήσει μαθητές με ειδικές ανάγκες

Ωστόσο, δεν πρέπει να αντικαταστήσει τη φυσική τάξη, αλλά να λειτουργήσει ενισχυτικά. Η αληθινή επαφή δεν είναι «περιττή πολυτέλεια» - είναι η ουσία της εκπαίδευσης. Σε μια εποχή τεχνολογικής έξαρσης, το σχολείο καλείται να διατηρήσει την ανθρώπινη διάσταση της μάθησης.