Η ολοκληρωτική αντιμεταρρύθμιση των Ποινικών Κωδίκων

Εργαλειοποίηση του ποινικού δικαίου στον βωμό του δόγματος «Νόμος και Τάξη», πολλαπλασιασμός του ήδη διογκωμένου πληθυσμού των κρατουμένων στις φυλακές, δυσανάλογες και τιμωρητικές ποινές. Αυτά είναι, μέσα σε δυο γραμμές, τα αποτελέσματα που θα επιφέρει το νέο υπό διαβούλευση νομοσχέδιο του υπουργείου Δικαιοσύνης, που τροποποιεί τους Ποινικούς Κώδικες για έβδομη φορά από την κυβέρνηση της Ν.Δ!

Προ ημερών, ο υπουργός Δικαιοσύνης, Γ. Φλωρίδης, συνόψιζε τον χαρακτήρα των νέων τροποποιήσεων με τη φράση «ώς εδώ με τους δικαιωματιστές», παρουσιάζοντας τα νομοθετήματα ως εργαλεία με τα οποία θα προστατεύονται «θύματα και φιλήσυχοι πολίτες» και μάλιστα εξασφαλίζοντας ταυτόχρονα την ταχύτητα απόδοσης δικαιοσύνης.

Είναι προφανές ότι οι αλλαγές απευθύνονται σε (και διαμορφώνουν) ένα ακροατήριο που ζητά ολοένα και περισσότερη τιμωρία και αυστηροποίηση, μακροχρόνιες καθείρξεις και περιστολή δικαιωμάτων που απομακρύνουν τη νομοθεσία από τους σκοπούς της επανένταξης και του σωφρονισμού: χαμένοι είναι σίγουρα οι κατηγορούμενοι, οι κρατούμενοι και οι συνήγοροί τους, αλλά και τα νομικά κεκτημένα δεκαετιών, συμπέρασμα στο οποίο συγκλίνει δημόσια μια πολύ μεγάλη μερίδα του κόσμου από όλους τους χώρους της Δικαιοσύνης και της νομικής επιστήμης, που συμφωνεί πως οι νέες «μεταρρυθμίσεις» κινούνται επικίνδυνα στη λογική του ποινικού λαϊκισμού.

Ολα τα παραπάνω συζητήθηκαν εκτενώς στην ημερίδα «Οι νέες αλλαγές στον Ποινικό Κώδικα και τον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας: Μια ολοκληρωτική αντιμεταρρύθμιση», που οργανώθηκε με πρωτοβουλία της Εναλλακτικής Παρέμβασης Δικηγόρων Αθήνας το απόγευμα της Δευτέρας.

Στο γεγονός ότι πληθαίνουν οι αντιδράσεις του νομικού κόσμου που σφυροκοπούν το νομοσχέδιο αναφέρθηκε και ο Θανάσης Καμπαγιάννης, μέλος του Δ.Σ. του ΔΣΑ με την «Εναλλακτική Παρέμβαση - Δικηγορική Ανατροπή», σχολιάζοντας ότι «δεν έχει βρεθεί ένας καθηγητής Νομικής, ένας αξιοπρεπής δικηγόρος, ένας δικαστικός - εισαγγελικός λειτουργός να βγει δημόσια και να πει ότι υπερασπίζεται το νομοσχέδιο».

Ο ίδιος προανήγγειλε απεύθυνση σε Δικηγορικούς Συλλόγους, Νομικές Σχολές και Ενώσεις Δικαστών και Εισαγγελέων, ενώ τόνισε και την ανάγκη πρωτοβουλίας για συνάντηση με τα κοινοβουλευτικά κόμματα: «Θα πρέπει να υπάρξει μία κοινή προσπάθεια συμπόρευσης φορέων προκειμένου αυτό το νομοσχέδιο να μην ψηφιστεί», κατέληξε.

«Σαρωτική νομοθετική αντι-μεταρρυθμιστική απόπειρα του υπουργού Δικαιοσύνης» χαρακτήρισε τις νέες ρυθμίσεις ο Κώστας Παπαδάκης, σχολιάζοντας ότι οι νέες αλλαγές σχεδιάστηκαν χωρίς τη σύσταση Νομοπαρασκευαστικής Επιτροπής. «Οι πολιτικές σκοπιμότητες έχουν οδηγήσει κάθε λίγο και λιγάκι στην τροποποίηση όλων των Κωδίκων και νομοθετημάτων που παλαιότερα η σύνταξή τους σηματοδοτούσε τον καρπό μιας προσπάθειας χρόνων νομικών επιτελείων. Τώρα έχουν καταλήξει περιοδικές εκδόσεις εκδήλωσης πρόσκαιρων πολιτικών επιδιώξεων».

Διάλυση θεσμών

Βασικό χαρακτηριστικό του νέου νομοσχεδίου είναι ο περιορισμός της δυνατότητας αναστολής της ποινής, προβλέποντας ακόμα πιο αυστηρή και εξοντωτική μεταχείριση ακόμη και για ελαφριά αδικήματα. Η Κλειώ Παπαπαντολέων έκανε λόγο για ευθεία σύγκρουση με μια παράδοση δεκαετιών του ποινικού συστήματος στο οποίο η αναστολή για τα πλημμελήματα ήταν ο κανόνας.

«Χωρίς να υπάρχει καμία τεκμηριωμένη επιστημονική μελέτη [...] η αλλαγή βασίζεται στο δόγμα πως η αυστηροποίηση είναι η απάντηση, ανεξάρτητα από το ποιο είναι το ερώτημα», σχολίασε. Ετσι, «το κράτος αποσύρεται από το κοινωνικό πεδίο και την κοινωνική πρόνοια που απαιτούν όλα τα σύνθετα κοινωνικά ζητήματα και απαντά με όλο και περισσότερη φυλακή».

Η Αννυ Παπαρρούσου μίλησε για χρόνια απόπειρα «εγκληματοποίησης κοινωνικών δράσεων», που δεν συνοδεύεται από καμία επιστημονική τεκμηρίωση αλλά εξυπηρετεί «τρέχουσες και εφήμερες πολιτικές επιδιώξεις». Η ίδια αναφέρθηκε σε προσπάθεια ποινικοποίησης πολιτικών δράσεων συλλογικοτήτων: «Η πολιτική ηγεσία αποστασιοποιείται από την αναγνώριση των χαρακτηριστικών κοινωνικοπολιτικών δυνάμεων και τις θεωρεί “εχθρικά διακείμενες” προς αυτή», δήλωσε χαρακτηριστικά.

Την ίδια στιγμή αυξάνονται τα ανώτατα όρια έκτισης ποινών και περιορίζονται ακόμη περισσότερο τα κριτήρια της αποφυλάκισης υπό όρους. Οπως τόνισε η Ιωάννα Κούρτοβικ, οι νέες τροποποιήσεις του Π.Κ. «υλοποιούν το όραμα των υπουργών Δικαιοσύνης της τελευταίας πενταετίας και κυρίως του επικεφαλής της πολιτικής ηγεσίας. Το όραμα αυτό επιτάσσει “η φυλακή να είναι φυλακή”».

Η υφ’ όρον απόλυση «απομακρύνεται από τη σταθερή θέση του θεσμού ότι η κρίση για τον αιτούντα εξαρτάται αυστηρά από τη διαγωγή του μέσα στη φυλακή και εισάγεται το στοιχείο της διάγνωσης για τη πιθανότητα επανάληψης του εγκλήματος». Ετσι, όχι μόνο η κρίση επαφίεται στον δικαστή με όρους αοριστίας, αλλά επανέρχεται στο κάδρο των κριτηρίων το έγκλημα που είχε διαπραχθεί, είχε αξιολογηθεί ήδη από το δικαστήριο και τον οδήγησε στη φυλακή.

«Είναι εύλογη η απορία αν πραγματικά οι εμπνευστές των ρυθμίσεων –οι οποίοι μας είναι άγνωστοι– έχουν αναλογιστεί τις συνέπειες αυτών των διατάξεων», σχολίασε ο Βασίλης Παπαστεργίου. Ο ίδιος αναφέρθηκε εκτενώς στην κατάργηση των πενταμελών συνθέσεων των δικαστηρίων και ως εκ τούτου η καταδίκη ή η αθώωση του κατηγορουμένου να είναι ατομική απόφαση ενός και μόνο δικαστικού λειτουργού.

«Ενα μονομελές δικαστήριο θα φτάνει να αποφασίζει τη στέρηση της ελευθερίας ενός ανθρώπου. Ο ίδιος έθεσε στο επίκεντρο την πιθανότητα αυθαιρεσιών όταν δικάζει ένας μόνο δικαστής δεκάδες υποθέσεις μέσα στη μέρα: «Υπάρχει η περίπτωση να πέσει κάποιος σε έναν άνθρωπο που είναι δομικά αυταρχικός και αυτό μία πολυμελής σύνθεση μπορεί να το ισορροπήσει.

Ο πειρασμός για έναν δικαστή να αναπτύξει μια αυταρχική στάση στον τρόπο που αποδίδει το Δίκαιο έρχεται κατ’ αντιστοιχία με έναν αυταρχικό υπουργό που θεωρεί ότι επαναφέρει τα δικαιώματα των θυμάτων στην ημερήσια διάταξη».

«Προστασία θυμάτων»

Παρά το γεγονός πως οι νέες τροποποιήσεις φέρουν στον τίτλο και τον «εκσυγχρονισμό του νομοθετικού πλαισίου για την πρόληψη και την καταπολέμηση της ενδοοικογενειακής βίας», όπως τόνισε η Ιωάννα Στεντούμη, οι ελάχιστες προβλέψεις που περιλαμβάνει ο νέος Π.Κ. δεν αλλάζουν τίποτα προς το καλύτερο για το πρόβλημα της έμφυλης βίας. Οι ελάχιστες αλλαγές που προβλέπονται δεν αφορούν ούτε την προστασία του θύματος ούτε την πρόληψη και τον σωφρονισμό του θύτη. Αντιθέτως, στο μεγαλύτερο τμήμα τους περιορίζονται στην αυστηροποίηση των ποινών.

«Η απειλή για αυστηρές ποινές δεν παρέχει καμία ασφάλεια και όλα αυτά λειτουργούν ως συγχωροχάρτι για την παράλειψη μέριμνας για την ισότητα των φύλων», συμπλήρωσε η δικηγόρος. Παράλληλα, τα χρόνια αιτήματα νομικών και του φεμινιστικού κινήματος να υπάρξει ένα δίκτυ προστασίας των θυμάτων ώστε να μην αναγκάζονται να καταθέτουν μπροστά στους κακοποιητές τους δεν εισακούστηκαν.

Την ίδια στιγμή επιχειρείται η απελευθέρωση των αστυνομικών μαρτύρων αφού, έπειτα από χρόνιο αίτημα των συνδικαλιστικών ενώσεων των αστυνομικών, απαλλάσσονται από την υποχρέωση να καταθέτουν στα δικαστήρια. Η νέα ρύθμιση είναι «ενδεικτική της άγνοιας των νομοθετούντων», όπως υπογράμμισε η Μαρίνα Δαλιάνη, αφού έτσι βάλλεται το δικαίωμα του κατηγορουμένου σε μία δίκαιη δίκη και ταυτόχρονα συγκρούεται με την πάγια νομολογία του ΕΔΔΑ, όπως και του Αρείου Πάγου, ο οποίος από το 1999 ρητά αναφέρει ότι απαγορεύεται η ανάγνωση καταθέσεων στο δικαστήριο, εκτός κι αν δικαιολογημένα κρίνεται ανέφικτη η κλήτευση και προσέλευση του μάρτυρα.

To δικαίωμα αυτό παραβιάζεται ολοκληρωτικά όταν οι καταθέσεις αστυνομικών και προανακριτικών υπαλλήλων είναι αυτές που στοιχειοθετούν την κατηγορία στο σύνολό της: «Eίναι κομβική λοιπόν για την υπεράσπιση η δυνατότητα να εξετάσει αυτούς τους μάρτυρες και να τους θέσει στη διαδικασία της ακροαματικής διαδικασίας [...] Την ίδια στιγμή, υποβαθμίζεται και το έργο του δικαστή, αφού πλέον στερείται της δυνατότητας να ελέγξει τα όσα διαβάζει».

Για την κατάργηση της ενδιάμεσης διαδικασίας των Δικαστικών Συμβουλίων –που κρίνουν για την παραπομπή ή μη ενός κατηγορούμενου σε δίκη– στο όνομα της επιτάχυνσης της Δικαιοσύνης αναφέρθηκε εκτενώς η Κατερίνα Πουρναρά. «Ο άγνωστος σε όλους μας νομοθέτης παρεμβαίνει για 7η φορά και δεν θα άφηνε απέξω την ενδιάμεση διαδικασία που συρρικνώνεται», σχολίασε.

Η εκτίμηση του Δικαστικού Συμβουλίου με την έκδοση βουλεύματος αποτελεί το βασικό ανάχωμα στην παραπομπή αθώων άδικα και αναίτια στο ακροατήριο, αλλά και στην υπερφόρτωση των ποινικών δικαστηρίων. Το αποτέλεσμα της κατάργησής τους θα έρχεται σε απευθείας σύγκρουση με το σκεπτικό της «επιτάχυνσης» που ευαγγελίζεται το αρμόδιο υπουργείο:

«Θα καλείται ο δικαστής να επεξεργαστεί όλο το αποδεικτικό υλικό, κάτι που σημαίνει είτε καθυστέρηση κατά την εκδίκαση των υποθέσεων είτε, σε αντίθετη περίπτωση, παραβίαση των δικαιωμάτων των κατηγορουμένων για λόγους ταχύτητας», σημείωσε η κ. Πουρνάρα.

Ο Γιώργος Κακαρνιάς αναφέρθηκε στις απάνθρωπες συνθήκες κράτησης στις οποίες υποβάλλονται οι κρατούμενοι στις ελληνικές φυλακές. Οπως τόνισε χαρακτηριστικά, η τελευταία επίσκεψη από τη CPT έγινε στα τέλη του 2021: τότε τα 24 από τα 34 καταστήματα κρίνονταν υπερπλήρη.

Τα δεκαπέντε καταστήματα κράτησης είχαν ποσοστό πληρότητας άνω του 130% και οι αγροτικές φυλακές ήταν άδειες. «Η επιτροπή εκτιμούσε ότι “οι τροποποιήσεις στη νομοθεσία του 2021 θα οδηγήσουν σε περαιτέρω αύξηση των κρατουμένων”, προειδοποιώντας ότι η κατάσταση θα χειροτερέψει», υπογράμμισε.

Και συμπλήρωσε: «Η ελληνική πολιτεία απαντούσε ότι από τα κλειστά καταστήματα κράτησης θα μεταφερθούν κρατούμενοι σε αγροτικές φυλακές, ότι θα δημιουργηθούν νέες φυλακές και ότι προωθείται η εναλλακτική έκτιση ποινής και δη ο θεσμός της ηλεκτρονικής επιτήρησης. Αν εξαιρέσουμε τη δημιουργία νέων καταστημάτων κράτησης, τα άλλα είναι ψέματα».