Ο Ζακ, σαν κομήτης, έριξε φως σ’ αυτούς που ζουν στο σκοτάδι

«Δεν χρειάζεται να το ξεχάσεις, χρειάζεται να μάθεις να ζεις με αυτό». Με ένα τεράστιο χαμόγελο μας κοιτάζει από την οθόνη κατάματα. Εκείνος μιλάει για τον HIV, αλλά μοιάζει σαν να μιλάει στον καθένα και την καθεμιά μας χωριστά για τη ζωή μας εδώ κι ένα χρόνο χωρίς τον ίδιο.

Δέκα χρόνια πριν ο νεαρός ακτιβιστής Ζακ Κωστόπουλος ήταν ένας από τους ελάχιστους που μιλούσαν ανοιχτά για την οροθετικότητά τους. Δέκα χρόνια μετά, στο κέντρο της Αθήνας, σε απόσταση αναπνοής από τη Γλάδστωνος και ελάχιστα 24ωρα πριν από την επέτειο της άγριας δολοφονίας του, τον βλέπουμε να μας χαμογελά σε ένα ντοκιμαντέρ. Μόλις εκείνος σταματά, οι άνθρωποι μέσα στην αίθουσα καλούνται να μιλήσουν γι’ αυτό που χρόνια μένει άρρητο: τον HIV και την ιστορία του, τις ιστορίες και τον ιό.

«Γιατί (δεν) μιλάμε για την ιστορία μας»: με αυτόν τον τίτλο, που μοιάζει διαπίστωση και ερώτηση μαζί, μας κάλεσαν στο «Ρομάντζο» η Θετική Φωνή σε συνεργασία με το HIV in Greece: a political archive. O Δημήτρης Παπανικολάου, αναπληρωτής καθηγητής Νεοελληνικών Σπουδών στην Οξφόρδη, σε συνεργασία με μια μικρή ομάδα ερευνητών έχουν βάλει στόχο να δημιουργήσουν ένα πολιτικό αρχείο του HIV στην Ελλάδα από την ίδια την κοινότητα.

Το πρότζεκτ χρηματοδοτείται από το ερευνητικό κέντρο TORCH του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, το οποίο υποστηρίζει τη συνεργασία του ίδιου με τη Θετική Φωνή και τον Σύλλογο Οροθετικών Ελλάδας. Κι αυτή είναι η πρώτη συνάντηση όπου οι άνθρωποι καλούνται να καταθέσουν στο αρχείο τις ιστορίες τους. Με πρώτον, μέσα από το ντοκιμαντέρ που έσωσε τη μαρτυρία του στον χρόνο, τον Ζακ.

Ο Ζακ διαγνώστηκε σε μια εθελοντική αιμοδοσία στον στρατό. Για εβδομάδες οι γιατροί δεν του ανακοίνωναν τι ακριβώς ψάχνουν, άρχισε όμως να το υποψιάζεται, ωστόσο τον μπέρδευε το γεγονός ότι ο θεράπων έμπαινε στο δωμάτιό του με μάσκα.

«Μα αφού δεν κολλάει έτσι» αναρωτιόταν, αλλά φαίνεται πως ακόμα και στα ’00s η Αθήνα ζούσε σε άγνοια και προκατάληψη. Η εμπειρία της διάγνωσης, χωρίς καμία συμβουλευτική υποστήριξη, ήταν τραυματική. Ωστόσο ο Ζακ τη διηγείται χαμογελώντας, δηλώντας αισιόδοξος -άλλωστε από την πρώτη στιγμή έγινε και ο ίδιος ακτιβιστής. Πόσο μακρινή είναι η δική του εμπειρία από την ιστορία που θα μοιραστεί για το αρχείο ο Γρηγόρης Βαλλιανάτος λίγο μετά;

Μιλάει όρθιος και μας καθηλώνει γυρνώντας τον χρόνο πίσω, όταν η ελληνική κοινωνία ερχόταν για πρώτη φορά σε επαφή με τον ιό και η κοινότητα έπρεπε να δώσει μάχες όχι απλώς για να καταστεί ορατή και να υπερασπιστεί τα δικαιώματά της, αλλά και για να απολογηθεί «αφού είμαστε αυτοί που κολλάνε τον κόσμο AIDS».

Μέχρι το 1997 που ήρθαν τα φάρμακα, ο HIV ήταν μια ιστορία γεμάτη σιωπές: οι άνθρωποι έχαναν ξαφνικά φίλους και δεν ήξεραν τι είχαν απογίνει, τα νεκρά σώματά τους έμπαιναν σε ειδικούς μαύρους σάκους, οι οικογένειες έκρυβαν την ασθένεια και κάποιες φορές όχι μόνο αρνούνταν να πενθήσουν, αλλά ακόμα και να θάψουν τους δικούς τους. Ετσι λοιπόν ήταν τουλάχιστον δύσκολο να μοιραστούν τις ιστορίες τους, να ανοίξουν δημόσια την πληγή. Αυτό στοχεύει να κάνει το αρχείο.

«O Ζακ ήταν ένας φλεγόμενος κομήτης που ήρθε για να μας φωτίσει» ξεκίνησε ο Βαλλιανάτος, για να πιάσει το νήμα από τη δεκαετία του ’80, όταν «η ομοφυλοφιλία στην Ελλάδα βρήκε πρόσβαση στην τηλεόραση για να απολογηθεί για το AIDS. Εμπαινες στο νοσοκομείο και στην καλύτερη περίπτωση έβγαινες μετά από μήνες στα μισά σου κιλά. Πηγαίναμε στα λιμανάκια και βρίσκαμε εκεί ζωντανούς τους μισούς μας φίλους. Το κίνημα τρόμαξε πάρα πολύ από την αρρώστια».

Πόσο γενναίος πρέπει να να είναι κανείς για να αντέξει αυτήν την οδύνη; Και πόσο βαθύ μπορεί να είναι αυτό το τραύμα, που εξακολουθεί να παράγει πόνο τόσα χρόνια μετά όχι μόνο στους επιζήσαντες από εκείνα τα σκοτεινά χρόνια, αλλά και σε όσους ζουν σήμερα με τον ιό, αφού (παρ’ όλα τα φάρμακα, τη γνώση και τις καμπάνιες) η ομοφοβία και οι διακρίσεις καλά κρατούν; «Το HIV/AIDS στην Ελλάδα δεν έχει ιστορικά συζητηθεί ούτε όσο πρέπει ούτε έχει καταγραφεί η ιστορία της ασθένειας, ιδίως στα πρώτα της βήματα, ως μια δημόσια ιστορία», μας λέει ο κ. Παπανικολάου.

«Ο πανικός για το AIDS τη δεκαετία του ’80 και του ’90, ο στιγματισμός και ο αποκλεισμός αλλά και η απουσία στην Ελλάδα δημόσιου και διαρκούς διαλόγου γι’ αυτό στήριξαν αδιανόητες (και συχνά άρρητες) διακρίσεις ενάντια στις οροθετικές και τους οροθετικούς και την άνοδο της ομοφοβίας σε μια μακρά περίοδο.

»Επίσης η υποτίμηση της παρουσίας και παρρησίας όσων εξ αρχής μίλησαν και έδρασαν ανοιχτά και η ατελής καταγραφή του λόγου τους είχε αποτέλεσμα στην πορεία του χρόνου να μην εκτιμηθούν όσο θα έπρεπε ως πολιτικές και ιστορικά σημαντικές ούτε οι κατακτήσεις των ίδιων των συλλόγων οροθετικών και τoυ κινήματος στήριξης του αγώνα τους. Μας χρειάζεται να ξαναμιλήσουμε γι’ αυτή την ιστορία και να εμπνευστούμε από αυτήν. Μας χρειάζεται το αρχείο της.

»Θέλουμε λοιπόν σε όλη τη διάρκεια της χρονιάς να σκεφτούμε τι θα μπορούσε να σημαίνει ένα δημόσιο και κοινοτικό αρχείο του HIV/AIDS στην Ελλάδα. Να σκεφτούμε και την ίδια την έννοια του αρχείου διαφορετικά, ως μια έννοια ρευστή και εξελισσόμενη. Να θυμηθούμε, να συλλέξουμε, να καταγράψουμε.

»Να δημιουργήσουμε δημόσιες συναντήσεις, αλλά και πιο οργανωμένα στρογγυλά τραπέζια, ώστε να συζητηθεί αυτή ακριβώς η ιστορική σιωπή, οι λόγοι που την επέβαλαν αλλά και οι σημερινοί τρόποι αντίδρασής μας σε επίπεδο ερευνητικό, κινηματικό, πολιτικό και προσωπικό.

»Ενα νέο αρχείο HIV/AIDS στην Ελλάδα δεν μπορεί παρά να ξεκινήσει ως μια ανοιχτή διαδικασία: μια καταγραφή της έρευνας που ήδη έχει γίνει, μια έκκληση να συγκεντρωθεί ό,τι άλλο υλικό υπάρχει (σε σπίτια, σε ομάδες, σε γραφεία) αλλά και μια πρόσκληση να ανοίξουμε όσο περισσότερο τη συζήτηση».

▪ Μπορείτε να επικοινωνήσετε με τους υπεύθυνους του προγράμματος στο email [email protected]

Περισσότερα και στο website https://www.torch.ox.ac.uk/hiv-aids-in-greece-a-political-archive

Ενας χρόνος χωρίς δικαιοσύνη, Ενας χρόνος αγώνα

«Πέρασε ένας χρόνος με ψέματα, προσβολές και τυμβωρυχίες. Ο Ζακ, περήφανο μέλος της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας, οροθετικός, genderqueer, drag queen, αντιφασίστας και μαχητής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων δολοφονήθηκε από όλα αυτά που πολεμούσε όσο ζούσε.

»Από τον κοινωνικό εκφασισμό, τον ρατσισμό, την ομοφοβία, τη θεσμική βία και την κοινωνική απάθεια. Πρώτα στην κοινωνική αρένα της Γλάδστωνος κι έπειτα στη μιντιακή αρένα», σημειώνει στο κάλεσμά της για την αυριανή πορεία η ανοιχτή συνέλευση για τον ΖΑΚ/τη ZACKIE.

«Θα αγωνιστούμε για να δικαιωθούν οι μνήμες των δολοφονημένων αδερφών μας, του Ζακ, του Παύλου, της Ελένης, του Πετρίτ και όλων αυτών που “δεν χώρεσαν” στις πατριαρχικές και ρατσιστικές ιεραρχήσεις. Ξέρουμε ότι ο δρόμος για την ισότητα είναι μακρύς και γεμάτος αγκάθια, αλλά θα τον πάμε μέχρι τέλους. “Με αγάπη και γκλίτερ”, όπως μας έμαθε η Zackie, να ξορκίσουμε τον θάνατο».

Προσυγκέντρωση 2 μ.μ. στη Γλάδστωνος. Θα ακολουθήσει πορεία προς το Σύνταγμα.

Κυκλοφορούν τα κείμενα του Ζακ

Ενα βιβλίο με κείμενα του Ζακ Κωστόπουλου και πρόλογο του αδελφού του Νίκου, το «Zακ / Zackie Oh» (Εκδόσεις Το Ροδακιό & Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση), παρουσιάζεται τη Δευτέρα στις 7 μ.μ., στο βιβλιοπωλείο Φωταγωγός (Κολοκοτρώνη 59 Β).

Η Μαρία Λούκα έγραψε την εισαγωγή και ανθολόγησε τα κείμενα του Ζακ και ο Γιάννης Καρπούζης έγραψε τον επίλογο. Περιέχει 43 φωτογραφίες του Αλέξανδρου Κατσή και άλλες από το αρχείο της οικογένειας Κωστόπουλου. Για το βιβλίο θα μιλήσουν οι Κωστής Παπαϊωάννου, Κάλλια Παπαδάκη, Αννα Αποστολέλλη. Χαιρετισμό θα απευθύνει η Ελενα Ακρίτα. Συντονίζει η δημοσιογράφος Λίνα Ρόκου.

Τα έσοδα από τις πωλήσεις διατίθενται στην οικογένεια του Ζακ για τον δικαστικό τους αγώνα.