Σκιώδης απαγόρευση στις διαδικτυακές πλατφόρμες (και πώς να την αποφύγετε)

Πώς είναι να βρίσκεσαι σε ένα τεράστιο ψηφιακό δωμάτιο, να μιλάς και κανείς να μην μπορεί να σε ακούσει ενώ εσύ δεν το καταλαβαίνεις; Πώς γίνεται να μην καταπατάται τυπικά το δικαίωμά σου στην έκφραση αλλά το δικαίωμά σου να σε ακούνε και άλλοι άνθρωποι όταν μιλάς;

Μιλάμε για το περίφημο shadow banning (σκιώδης απαγόρευση), το οποίο αποτελεί μια επικίνδυνη και παράνομη τακτική λογοκρισίας που χρησιμοποιείται από πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης (Facebook, Instagram, X, youtube κυρίως και λιγότερο στο Tik Tok), όπου η εμβέλεια των χρηστών ή και το περιεχόμενό τους περιορίζεται χωρίς να ενημερώνεται ο χρήστης για τους λόγους της τιμωρίας. Λογοκρισία καλυμμένη κάτω από ασαφείς κατευθυντήριες γραμμές της κοινότητας. Το αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας είναι να μην προβάλλονται συγκεκριμένες πολιτικές απόψεις και να προωθούνται εμμέσως δήθεν απολιτίκ σχόλια, ενώ στη μεγάλη εικόνα ενισχύονται συνήθως συντηρητικές, καπιταλιστικές, ιμπεριαλιστικές και ενίοτε πατριαρχικές νόρμες.

Πριν από έναν χρόνο οι Βρυξέλλες ξεκίνησαν σχετικές έρευνες στην Apple, την Google και τη Meta, ενώ ειδικά για την τελευταία στις 30 Απριλίου του 2024 η Επιτροπή κίνησε εναντίον της επίσημη διαδικασία, μεταξύ άλλων όσον αφορά τις πρακτικές σκιώδους απαγόρευσης και την «πολιτική πολιτικού περιεχομένου» της.

Το shadow banning αποτελεί ένα υπερόπλο ιδεολογικού πολέμου που στα κατάλληλα χέρια μπορεί να διαμορφώσει και να μετασχηματίσει απόψεις στη δημόσια σφαίρα. Αν και οι πλατφόρμες αρνούνται την ύπαρξή του, η πρακτική έχει αποδειχτεί από οργανώσεις, όπως η Human Rights Watch, οι οποίες, π.χ., κατήγγειλαν τη Μeta για σημαντική υποβάθμιση –ακόμα και εξαφάνιση– φιλοπαλαιστινιακών αναρτήσεων. Επιπλέον, η οργάνωση για τα Ψηφιακά Δικαιώματα Παλαιστινίων (AMLEH) δημοσίευσε πρόσφατα μια σχετική έρευνα όπου καταγράφει μαζική καταστολή περιεχομένου από τη Meta, ενώ αναφέρει ότι υπήρξε ένταση των παραβιάσεων των παλαιστινιακών δικαιωμάτων μετά από συναντήσεις στελεχών της εταιρείας του Ζούκερμπεργκ με Ισραηλινούς αξιωματούχους.

Ο Χοσέ Μπαουτίστα είναι Ισπανός ερευνητής δημοσιογράφος. Οπως μας λέει, κατέβηκε το προφίλ στο Χ του Διεθνούς Συνεδρίου Δημοσιογραφίας για τη Μετανάστευση στη Μέριδα ακριβώς ένα λεπτό αφότου δημοσίευσε αναρτήσεις με τις δηλώσεις της Ρακέλ Μαρτί, εκτελεστικής διευθύντριας στην Ισπανία της Υπηρεσίας Αρωγής και Εργων του ΟΗΕ για τους Παλαιστίνιους Πρόσφυγες στην Εγγύς Ανατολή. Η Μαρτί είχε αναρωτηθεί: «Πώς καταφέραμε να ανεχτούμε τη δολοφονία περισσότερων από 42.000 ανθρώπων; Αυτό που συμβαίνει στη Γάζα μεταδίδεται από την ισραηλινή οπτική γωνία και δεν μπορούμε να ξεχνάμε ότι το Ισραήλ είναι μέρος της σύγκρουσης και όχι μια ουδέτερη πηγή». Λίγες ώρες αργότερα όλα επανήλθαν στην κανονικότητα και ο λογαριασμός ανακτήθηκε. «Ο στόχος ήταν να περιοριστεί η διάδοση αυτής της ομιλίας, και το πέτυχαν», σημειώνει ο Μπαουτίστα.

Η αδιαφάνεια στους αλγόριθμους του ολιγοπωλίου των πλατφορμών είναι πολύ περισσότερο σημαντική από όσο μπορεί να νομίζει ένας απλός χρήστης και δεν αφορά μόνο επαγγελματίες. Ωστόσο, το πιο πιθανό είναι ότι δεν θα καταλάβεις αν έχεις υποστεί shadowban αν δεν είσαι ειδικός, επαγγελματίας, ινφλουένσερ και γενικώς αν δεν έχεις πρόσβαση στα analytics. Το σημαντικότερο όμως βρίσκεται αλλού. Πρόσφατη μελέτη των Tauhid Zaman και Yen-Shao Chen από το Πανεπιστήμιο του Yale (SOM) αποδεικνύει ότι μια πλατφόρμα μπορεί να μετατοπίσει τις πολιτικές θέσεις των χρηστών της είτε προς τα δεξιά είτε προς τα αριστερά του πολιτικού φάσματος με συγκεκριμένες μεθόδους, ενώ μπορεί να αυξήσει τη συνολική πόλωση με επιλεκτική σίγαση και ενίσχυση των αναρτήσεων, με τρόπους που φαίνονται ουδέτεροι σε έναν εξωτερικό παρατηρητή.

O... βραστός βάτραχος

Ο καθηγητής Zaman περιγράφει τους κινδύνους μιας «σκιώδους απαγόρευσης» παραστατικά: «Mοιάζει με έναν βάτραχο που κάθεται ατάραχος σε μια κατσαρόλα με νερό – ο βάτραχος χαλαρώνει και, ξαφνικά, μαγειρεύεται. Αυτό που διαπιστώσαμε είναι λίγο τρομακτικό» («How Shadow Banning Can Silently Shift Opinion Online», 9/5/2024). Οι ερευνητές προσομοίωσαν μιας μεγάλης κλίμακας συζήτηση σε κοινωνικό δίκτυο (Χ) που επικεντρώθηκε σε συγκεκριμένες λέξεις-κλειδιά. Χρησιμοποιώντας ένα νευρωνικό δίκτυο μέτρησαν το συναίσθημα κάθε tweet. Στη συνέχεια, δημιούργησαν ένα γράφημα οπαδών για κάθε θέμα, για να χαρτογραφήσουν ποιος ακολουθεί ποιον στη μεγάλης κλίμακας συζήτηση. Μέσα στον χάρτη, ιδιαίτερα σημαντική ήταν κάθε «άκρη» – δηλαδή η σύνδεση μεταξύ δύο οποιωνδήποτε χρηστών.

Στη συνέχεια ήρθε το στάδιο της προσομοίωσης: θα μπορούσαν άραγε να μετακινήσουν έναν χρήστη πολιτικά προς τα δεξιά, σβήνοντας προσεκτικά όλες τις συνδέσεις που έπεφταν ελαφρώς προς τα αριστερά του; Χαμηλώνοντας την ένταση των πιο ακραίων απόψεων σε κάθε πλευρά, θα μπορούσαν να μειώσουν τη συνολική πόλωση εντός της συζήτησης; Και αποσιωπώντας τις πιο μετριοπαθείς θέσεις, θα μπορούσαν να ενισχύσουν την πόλωση της συζήτησης; Σε κάθε ένα από αυτά τα ερωτήματα, η απάντηση ήταν καταφατική. Το κρίσιμο, όπως εξηγούν, δεν είναι «ποιους ανθρώπους και τις αναρτήσεις τους μεμονωμένα μπλοκάρεις ή υποβαθμίζεις, αλλά αυτό που πρέπει να δεις είναι οι συνδέσεις μεταξύ των ανθρώπων». Εκ πρώτης όψεως τα αλγοριθμικά αυτά τρικ επηρεάζουν λίγο τον κάθε χρήστη μεμονωμένα, ωστόσο σε μεγάλη κλίμακα μπορούν να μετατοπίσουν ιδεολογικά μεγάλες πληθυσμιακές ομάδες, αναφέρει η μελέτη του Yale.

Ψηφιακή λογοκρισία α λα ελληνικά

Το 2021 το Facebook διέγραψε κείμενο του καθηγητή Πολιτικής Ανθρωπολογίας Νικόλα Κοσματόπουλου, το οποίο ασκούσε κριτική στην εκδικητική στάση της οικογένειας Μητσοτάκη απέναντι στον απεργό πείνας Κουφοντίνα. Την ίδια περίοδο εξαφανίζονταν από τα timeline η μία μετά την άλλη εκατοντάδες αναρτήσεις υποστήριξης των αιτημάτων του απεργού πείνας. Παράλληλα το Facebook μπλόκαρε και τον πρώην πρόεδρο της Ενωσης Φωτορεπόρτερ Ελλάδας, Μάριο Λώλο, για φωτογραφίες που ανάρτησε από πορεία για τον Κουφοντίνα. Στη δική του περίπτωση ενημερώθηκε ότι παραβίαζε, υποτίθεται, τους όρους της κοινότητας. Στις 29 Μαρτίου 2024 το Facebook απαγόρευσε ανάρτηση του δημοσιογραφικού site της «Αυγής», χαρακτηρίζοντας «βίαιο και σκληρό περιεχόμενο» ένα θέμα για την... αύξηση του κατώτατου μισθού που ανακοίνωσε ο Κυριάκος Μητσοτάκης!

Για τον δημοσιογράφο Αρη Χατζηστεφάνου, το 2024 ήταν η πιο δύσκολη χρονιά στα 15 χρόνια λειτουργίας του info-war.gr. Από τον Οκτώβριο του 2023, με την έναρξη της γενοκτονίας στη Γάζα, η προσέλευση επισκεπτών από το Facebook στη σελίδα του μειώθηκε πάνω από 80%. Και αυτό παρά το γεγονός ότι άλλοι δείκτες, όπως π.χ. ο αριθμός όσων άκουγαν τα podcasts, αυξήθηκαν πάνω από 20%. 

«Ολα αυτά άρχισαν να μου δημιουργούν την αίσθηση ότι πέσαμε θύματα shadow banning. Δεν λέω ότι αναγκαστικά κάποιοι κάθονται σε ένα τραπέζι και λένε χτυπάμε σήμερα το info-war, αυτό μπορεί να γίνει και αλγοριθμικά, επειδή, π.χ., βάζαμε συνεχώς φωτογραφίες καταστροφής, οπότε για καθαρά δικούς τους λόγους, εμπορικούς, να θεωρούσαν ότι αυτό δεν πουλάει και σε ρίχνω. Καθοριστικό ρόλο παίζει η αλλαγή των αλγορίθμων σε όλες τις πλατφόρμες που μείωσαν το πολιτικό περιεχόμενο, ασχέτως του τι έλεγε αυτό. Το Facebook το είχε πει καθαρά ότι θα το κάνει», μας εξηγεί ο Χατζηστεφάνου. Ο ίδιος προσθέτει: «Ξέρουμε ότι όλες οι πλατφόρμες και ειδικά το Facebook και η Google ανταποκρίνονται θετικά σε αιτήματα κυβερνήσεων να κατεβάσουν υλικό στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων, πάνω από 80%. Και μάλιστα το έκαναν σε αυταρχικά καθεστώτα, δίνοντας πληροφορίες χρηστών τους. Μου φαίνεται αδύνατο να μην υπάρχει συνεργασία με κυβερνήσεις».

Aνάλογη κατάσταση έχει διαπιστώσει στα βίντεό του και ο συνάδελφος Μπάμπης Πολυχρονιάδης (freedomofpress.gr), ο οποίος καλύπτει θέματα όπως η Greek Police Mafia και το έγκλημα στα Τέμπη. Εκτός από το shadow bannning, ο Πολυχρονιάδης τον Ιανουάριο του 2015 αντιμετώπισε και τη λογοκρισία της Google. Οπως έγραψε ο ίδιος, «έλαβα ένα μέιλ από την Google που λέει ότι “δεν έχει πλέον τη δυνατότητα να εμφανίζει μία ή περισσότερες σελίδες από τον ιστότοπό σας στα αποτελέσματα της Αναζήτησης Google”. Κάποιος, λοιπόν, που έχει ενοχληθεί από δημοσιεύματά μας έκανε αίτηση στην Google να μην εμφανίζονται στη μηχανή αναζήτησης αποτελέσματα της ιστοσελίδας freedomofpress.gr σχετικά με εκείνον και η Google δεν είναι υποχρεωμένη να μας πει ποιος είναι αυτός και τα URL που τον αφορούν».

Απειλές

Οι ελληνικές υποθέσεις πιθανότατης σκιώδους λογοκρισίας δεν τελειώνουν εδώ.

Ο Κοσμάς Μαρινάκης, πανεπιστημιακός καθηγητής στη Σιγκαπούρη, δημιουργός στο δημοφιλές διαδικτυακό κανάλι Greekonomics, εξαναγκάστηκε πρόσφατα να κατεβάσει βίντεό του στο youtube με τίτλο «Το Τρίγωνο της Διαπλοκής». Οπως ο ίδιος κατήγγειλε τον Δεκέμβριο του 2024, απειλήθηκε με αγωγές και προσφυγές από «μεγάλο τηλεοπτικό σταθμό (ΣΚΑΪ) και μεγαλοδημοσιογράφο (A. Πορτοσάλτε)», ενώ απειλήθηκε και οικογενειακό του πρόσωπο στην Ελλάδα από άγνωστο. Ο Μαρινάκης ανέφερε επίσης για το επίμαχο βίντεο ότι πριν αυτό κατέβει είχε αξιοσημείωτα λιγότερες προβολές και αλληλεπιδράσεις στο youtube σε σχέση με όλα τα προηγούμενά του, παρά το αυξημένο ενδιαφέρον για το θέμα, κάνοντας λόγο για ξεκάθαρο shadow banning.

Αναρωτιόμαστε σε ποιο βαθμό εμπλέκονται άραγε οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις σε αυτές τις σκιώδεις τακτικές. Ο Χάρης Παπαευαγγέλου –μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Πανεπιστήμιο του Αμστερνταμ– μελετά τον τρόπο λειτουργίας των πλατφορμών εδώ και χρόνια. Οπως αναφέρει στην «Εφ.Συν.», «υπάρχουν στρατοί ανθρώπων στο διαδίκτυο που είναι εκεί για ειδικές αποστολές. Δεν θα μου έκανε καμία εντύπωση αυτοί οι μηχανισμοί να υποκινούνται με στόχο να προβαίνουν σε μαζικές αναφορές, ώστε να χτυπάει ένας “συναγερμός” στα αυτοματοποιημένα συστήματα διαχείρισης περιεχομένου διαφόρων πλατφορμών, με το αποτέλεσμα να είναι η υποβάθμιση ενός περιεχομένου. Είχαμε παρατηρήσει κάτι παρόμοιο και στην έρευνά μας με τον καθηγητή Νίκο Σμυρναίο για την περίπτωση λογοκρίσιας των αναρτήσεων για τον Κουφοντίνα και καταλήξαμε ότι αυτός είναι και ο πιο αποτελεσματικός τρόπος. Γιατί δεν αφήνει ίχνη».

Ο ευρωπαϊκός νόμος για τις ψηφιακές υπηρεσίες: ευχή και κατάρα

H «Εφ.Συν.» στο πλαίσιο του προγράμματος Pulse απηύθυνε ερωτήματα προς την Κομισιόν σχετικά με τις έρευνες κατά της Μeta, με την Ε.Ε. να απαντά πως δεν επιθυμεί να σχολιάσει περαιτέρω καθώς η έρευνα παραμένει σε εξέλιξη. Ωστόσο, εκπρόσωπός της μας απάντησε ότι: «Ο νόμος για τις ψηφιακές υπηρεσίες (DSA, 2014) απαιτεί από τις πλατφόρμες να είναι διαφανείς όσον αφορά τον έλεγχο του περιεχομένου τους. Ο αποκλεισμός ή η υποβάθμιση περιεχομένου χωρίς ρητή ειδοποίηση, που συνήθως αναφέρεται ως “σκιώδης απαγόρευση”, είναι παράνομος. Οταν περιορίζεται η ορατότητα οποιουδήποτε τύπου περιεχομένου, ανεξάρτητα από το αν το περιεχόμενο έχει μπλοκαριστεί ή υποβιβαστεί, ο DSA υποχρεώνει τις διαδικτυακές πλατφόρμες να παρέχουν στους επηρεαζόμενους χρήστες σαφή αιτιολόγηση της απόφασης, βάσει της οποίας οι χρήστες μπορούν να ασκήσουν έφεση κατά της απόφασης. Ο νόμος επιβάλλει στις πλατφόρμες να δημοσιεύουν δύο φορές τον χρόνο αναφορές διαφάνειας (transparency reports), τους επιβάλλει να ενημερωθούν οι χρήστες σε εύλογο χρονικό διάστημα και δίνει και τη δυνατότητα στους χρήστες να κάνουν ένσταση». Η μέχρι στιγμής εμπειρία των Ευρωπαίων χρηστών που επιχείρησαν να κάνουν αναφορές πάντως δείχνει ότι η όλη διαδικασία είναι πολύ χρονοβόρα και η σχετική πλατφόρμα υποβολής εξαιρετικά περίπλοκη.

Ο Ιταλός δημοσιογράφος Ντιμίτρι Μπετόνι επισημαίνει ότι με τον νέο νόμο για τις ψηφιακές υπηρεσίες (DSA) οι «κρατικές αρχές απέκτησαν άμεση εξουσία παρέμβασης. Οχι οι πολίτες, όχι η κοινωνία των πολιτών. Κάθε κράτος αποφασίζει τι συνιστά παράνομο περιεχόμενο και απαιτεί δράση από τις πλατφόρμες, που είναι υποχρεωμένες να υπακούσουν και να προσφέρουν στον τελικό χρήστη έναν τρόπο να προσβάλει την απόφαση που στην πραγματικότητα δεν πήραν. Ο νόμος περιλαμβάνει μεν εργαλεία για τη συμμετοχή της Κοινωνίας των Πολιτών, συμπεριλαμβάνοντας “έμπιστους παρατηρητές, ερευνητές, δημοσιογράφους” στον μηχανισμό παρακολούθησης, διαχείρισης αξιολόγησης περιεχομένου, ωστόσο η λέξη-κλειδί είναι “οι έμπιστοι”. Υπονοείται ότι όποιος αποφασίσει να συμμετάσχει στον μηχανισμό DSA ή στην αξιολόγησή του, πρέπει να εγκριθεί προηγουμένως είτε από τις κυβερνήσεις (μέσω του εθνικού συντονιστή ψηφιακών υπηρεσιών) είτε από τις πλατφόρμες, συχνά και από τους δύο».

Αγρια Δύση

Η μάχη κατά της σκιώδους απαγόρευσης δεν πρέπει να συγχέεται με τη διαχείριση περιεχομένου (content moderation) που οφείλουν να κάνουν οι πλατφόρμες. «Είναι διαφορετικό το shadow banning από το content moderation, δεν μπορούμε να βρισκόμαστε σε αυτήν την άγρια Δύση την οποία οραματίζεται ο Ελον Μασκ με τα αποτελέσματα που βλέπουμε στο X. Το πρόβλημα είναι πώς γίνεται η διαδικασία λήψης αποφάσεων, ποιοι συμμετέχουν σε αυτή, με τι συμφέροντα στο μυαλό και πώς μαθαίνουμε εμείς για όλα αυτά; Είναι θέμα διαφάνειας, λογοδοσίας αλλά και ανοιχτότητας και συμμετοχικότητας σε αυτές τις διαδικασίες. Καλώς γίνεται shadow banning σε ένα ποσοστό περιεχομένου το οποίο είναι προβληματικό, αλλά θα έπρεπε να γνωρίζουμε τι είναι αυτό και πώς αποφασίζεται», διευκρινίζει ο Παπαευαγγέλου.

Ισπανία

Η Κριστίνα Φαλαράς είναι Ισπανίδα συγγραφέας και φεμινίστρια δημοσιογράφος, η οποία, τον Απρίλιο του 2018, εγκαινίασε το hashtag #Cuéntalo (Πες το), καλώντας γυναίκες να μοιραστούν τις εμπειρίες τους από κακοποίηση. Η κίνησή της προκάλεσε ένα μεγάλο κίνημα (ένα ισπανικό MeToo), το οποίο διογκώθηκε μετά την καταδίκη πέντε ανδρών που είχαν βιάσει ομαδικά μια 18χρονη γυναίκα σε μια υπόθεση ευρέως γνωστή ως La Manada («Η αγέλη των λύκων»). Εκτοτε, έχει περάσει χρόνια συγκεντρώνοντας και μοιράζοντας μαρτυρίες σωματικής, σεξουαλικής και οικονομικής βίας κατά των γυναικών στο Twitter και στο Instagram. Ο λογαριασμός της στο Instagram έχει πάνω από 256.000 ακολούθους και περίπου 50 εκατομμύρια μηνιαίες προβολές. Η ίδια όμως έχει πέσει δύο φορές θύμα λογοκρισίας στις πλατφόρμες αυτές. Τη δεύτερη φορά, ο διευθυντής της Meta Ισπανίας τής τηλεφώνησε για να της ζητήσει συγγνώμη. «Είναι εξωφρενικό. Βλέπω όλο και περισσότερες αναρτήσεις μου να διαγράφονται ειδικά τους τελευταίους μήνες. Συνεχίζουν να μου αφαιρούν λειτουργίες του Instagram, σαν να με τιμωρούν», μας λέει.

Στις 24 Οκτωβρίου 2024, ο συνιδρυτής των Podemos και, από το 2024, εκπρόσωπος της κοινοβουλευτικής ομάδας Sumar στο Κογκρέσο, Ινίγο Ερεχόν, ανακοίνωσε την παραίτησή του. Λίγες ώρες νωρίτερα, η Φαλαράς είχε μοιραστεί στο Instagram έναν ανώνυμο λογαριασμό μιας γυναίκας που ισχυριζόταν ότι ο θύτης της «κατείχε επίσης πολιτικό αξίωμα» και «ανήκε σε ένα πολιτικό κόμμα που υποτίθεται ότι με εκπροσωπούσε».

Η παραίτηση προκάλεσε κοινωνική και πολιτική αναταραχή, ενισχύοντας τον αριθμό των μαρτυριών στον λογαριασμό της Φαλαράς, που μετατράπηκε σε «ασφαλή χώρο» για γυναίκες που δεν είχαν μοιραστεί ποτέ πριν τις ιστορίες τους. Πέντε ημέρες αφότου η Ισπανίδα δημοσιογράφος δημοσίευσε το ανώνυμο σχόλιο που φέρεται να κατηγορούσε τον Ερεχόν για κακοποίηση, η Meta ανέστειλε πάλι τον λογαριασμό της για λίγες ώρες.

Τσεχία

Η ακτιβίστρια Terry Rivers (they/them), DJ, μουσικός, καλλιτέχνης και διαχειριστής μουσικών κλαμπ της Πράγας, έπεσε για πρώτη φορά θύμα shadow banning την εποχή του Black Lives Matter. «Δεν υπήρχε πλήρης απαγόρευση εκείνη την εποχή, αλλά οι αναρτήσεις μας είχαν μικρότερη εμβέλεια από πολλές κανονικές προσωπικές αναρτήσεις», λέει. Το περσινό καλοκαίρι είδε ξαφνικά τα νούμερα στις αναρτήσεις να πέφτουν στο ένα τέταρτο του συνηθισμένου.

«Μου επιβλήθηκε ένα πολύ μεγάλο shadow ban. Η εμβέλεια κάθε πολιτικού περιεχομένου που αναρτούσα, όχι μόνο για τη Γάζα, αλλά και την Ουκρανία, μειώθηκε. Μία από τις μεγάλες δραστηριότητές μου αφορούσε επίσης ένα υπόγειο δίκτυο για κουίρ και τρανς Ουκρανούς. Υπήρχε μια σκιώδης απαγόρευση ακόμα και όταν συμμετείχα σε αυτό, αλλά έγινε πολύ πιο εμφανής με τη Γάζα. Το περασμένο καλοκαίρι έκανα μια εμφάνιση σε μια εκδήλωση που έχει μια βρόμικη λέξη στον τίτλο. Το Instagram έκλεισε τον λογαριασμό μου για έναν μήνα. Η εμβέλειά μου μειώθηκε πρακτικά μόνο στα άτομα στα οποία στέλνω ενεργά μηνύματα. Ποτέ δεν επέστρεψα στα νούμερα που είχα αρχικά.

»Ηταν τρομακτικό, γιατί αυτή ήταν μια σημαντική στιγμή για μένα όσον αφορά την επαγγελματική μου καριέρα. Ο,τι αναρτούσα το έβλεπαν τριάντα άτομα. Τις ιστορίες μου δεν τις έβλεπαν ξαφνικά ούτε οι φίλοι μου με τους οποίους στέλνω μηνύματα κάθε μέρα. Μπορώ να καταλάβω μια πλατφόρμα να έχει στους κανόνες της απαγόρευση ύβρεων. Μπορώ να δεχτώ κάποια μορφή λογοκρισίας για πράγματα που μπορεί να προκαλέσουν επικίνδυνες καταστάσεις, για παράδειγμα όταν μιλάμε για αυτοκτονία, πυροβολισμούς ή βιασμούς. Καταλαβαίνω την ανάγκη να συμπεριληφθεί κάποιου είδους προειδοποίηση για όλα αυτά. Αλλά η λογοκρισία του πολιτικού περιεχομένου δεν μπορεί να είναι αποδεκτή».

Βουλγαρία

Τον Φεβρουάριο του 2023, το Facebook αντικατέστησε την εταιρεία Telus, η οποία μέχρι τότε είχε αναλάβει τη διαχείριση περιεχομένου του Facebook στη γειτονική χώρα. Η εταιρεία είχε κατηγορηθεί από ερευνητικά μέσα ενημέρωσης (όπως το Bird.bg) για μεροληπτικές ενέργειες υπέρ των κορυφαίων βουλγαρικών κομμάτων –GERB και DPS– «εμποδίζοντας την πρόσβαση σε δημόσια πρόσωπα και δημοσιογράφους που είναι εναντίον του καθεστώτος Πούτιν». Ακολούθησε κατακραυγή και ο διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας διαχείρισης περιεχομένου οδηγήθηκε σε ακρόαση στο Κοινοβούλιο.

Σύμφωνα με τον γλωσσολόγο Νίκολα Τουλέτσκι, μέλος της ομάδας Factcheck.bg, «η σκιώδης απαγόρευση είναι αδιαφανής, δύσκολα ποσοτικοποιήσιμη και βασίζεται αποκλειστικά σε ανεπίσημα στοιχεία. Υπάρχει ουσιαστική επικάλυψη με την οργανική λειτουργία των αλγορίθμων και με νόμιμες πρακτικές διαχείρισης περιεχομένου. Σε αντίθεση με την κυρίαρχη αφήγηση, δεν είμαι πεπεισμένος ότι οι ίδιες οι πλατφόρμες έχουν στοχεύσει σκόπιμα τον πολιτικό λόγο στη Βουλγαρία, αλλά, δεδομένης της συμπεριφοράς των χρηστών που συμμετέχουν σε μαζικές αναφορές, μπορεί να γίνονται άβουλοι συνεργοί. Επιπλέον, η προσωπική μου έρευνα δείχνει ότι το φαινόμενο (τόσο η μαζική αναφορά όσο και η κατακραυγή για την αντιλαμβανόμενη αδικία) είναι παρόν και στις δύο πλευρές του βουλγαρικού πολιτικού φάσματος – τόσο οι ακτιβιστές υπέρ της Ε.Ε. όσο και οι ακτιβιστές υπέρ της Ρωσίας είναι πεπεισμένοι ότι οι πλατφόρμες μεροληπτούν εναντίον τους».

Ιταλία

Η Ιταλίδα δημοσιογράφος και ακτιβίστρια Λέιλα Μπελχάτζι Μοχάμεντ τα τελευταία 4 χρόνια επικεντρώθηκε σε ρεπορτάζ από τη Βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή. Οπως μας λέει, και μόνο η χρήση της λέξης «γενοκτονία» για τη Γάζα προκαλεί αντιδράσεις από τους αλγόριθμους των πλατφορμών, που φτάνουν μέχρι και την αφαίρεση περιεχομένου. «Το ενδιαφέρον είναι ότι όταν αναφέρθηκα στην κατάσταση στο Νταρφούρ, όπου συμβαίνει μια άλλη γενοκτονία, η πλατφόρμα υποβάθμισε επίσης το περιεχόμενο αυτό, πράγμα που σημαίνει ότι η σκιώδης απαγόρευση έχει συνέπειες πέρα από την περίμετρο ορισμένων θεμάτων ή πλαισίων».

Για να αντιμετωπίσει την αλγοριθμική λογοκρισία η Μπελχάτζι λέει ότι «έμαθα να χρησιμοποιώ ορθογραφικά λάθη και αντικατάσταση χαρακτήρων, ώστε να χρησιμοποιώ μια συγκεκριμένη λέξη που διαφορετικά θα έπεφτε στα δίχτυα των αυτοματοποιημένων συστημάτων. Για παράδειγμα, διάβασα ακτιβιστές να χρησιμοποιούν τη λέξη “χούμους” αντί της λέξης “Χαμάς”. Επίσης, δημοσιεύω κατά καιρούς μη δημοσιογραφικό περιεχόμενο για να παραπλανήσω τους αλγόριθμους. Και έπειτα υπάρχουν τα κρυφά hashtags ή σύμβολα για να κάνετε τον αλγόριθμο να πιστέψει ότι το περιεχόμενό σας είναι κατά κάποιον τρόπο φιλοϊσραηλινό, ακόμη κι αν δεν είναι, και έτσι το περιεχόμενό σας ενισχύεται. Είναι κάπως τρελό, έτσι δεν είναι; Οτι πρέπει να δουλέψουμε μέσα από αυτές τις στρατηγικές».

Οδηγίες αποφυγής shadow banning

Ο λογαριασμός Eye on Palestine, ο οποίος έχει πάνω από έξι εκατομμύρια ακολούθους, καταγράφει καθημερινά τις ισραηλινές καταχρήσεις και παραβιάσεις στην κατεχόμενη Δυτική Οχθη και στη Γάζα. Εχοντας υποστεί πολλές απόπειρες λογοκρισίας, έχει καταλήξει σε μια μεθοδολογία για να παρακάμψει την αλγοριθμική καταστολή.

● Δημοσιεύστε αρκετές selfies και προσωπικές φωτογραφίες σας, των κατοικίδιων ζώων και των φίλων σας.

● Μη χρησιμοποιείτε την παλαιστινιακή σημαία ή τα emojis καρπούζι, καθώς επισημαίνονται.

● Χρησιμοποιήστε εναλλακτική ορθογραφία για λέξεις όπως Παλαιστίνη και γενοκτονία, όπως «falasteen» ή «gncd».

● Μην κοινοποιείτε URLs για υπογραφές ή πηγές απευθείας στην ιστορία σας, καθώς μπορεί να επισημανθούν.

● Η αλληλεπίδραση βοηθάει. Κάντε like, αποθηκεύστε, σχολιάστε το περιεχόμενο των άλλων και προσθέστε δημοσκοπήσεις, αυτοκόλλητα και ερωτήσεις στις ιστορίες σας.

● Αλλάξτε την τυπική ρύθμιση στο προφίλ σας που περιορίζει το ευαίσθητο και πολιτικό περιεχόμενο στην τροφοδοσία σας.

● Κάντε ένα διάλειμμα από την ανάρτηση παλαιστινιακού περιεχομένου για τουλάχιστον 24 ώρες.

● Κάντε screenshot των αναρτήσεων αντί να τις μοιράζεστε απευθείας από τον λογαριασμό που τις δημοσίευσε.