Ισλαμοφοβία: Mία ευρωπαϊκή μάστιγα με πολλά πρόσωπα

Το 2023 η γερμανική οργάνωση Συμμαχία Ενάντια στην Ισλαμοφοβία και στο Αντιμουσουλμανικό Μίσος (CLAIM) κατέγραψε 1.926 ισλαμοφοβικά περιστατικά στη Γερμανία – προσβολές και απειλές στο διαδίκτυο και εκτός, υλικές ζημιές και σωματικές επιθέσεις. Τα περιστατικά ήταν σχεδόν διπλάσια από τις προηγούμενες χρονιές, όταν κυμαίνονταν μεταξύ 700 και 1.000 ετησίως. Μάλιστα, τα περισσότερα, ποσοστό 60%, συνέβησαν τους τελευταίους τρεις μήνες του έτους, μετά τις 7 Οκτωβρίου 2023, όταν έγινε η πολύνεκρη επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ και ξεκίνησε ο γενοκτονικός πόλεμος του Ισραήλ στη Γάζα.

Το φαινόμενο της ισλαμοφοβίας, που εντάθηκε στη Δύση μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις στις 11 Σεπτεμβρίου 2001 στις ΗΠΑ, παρουσιάζει τα τελευταία χρόνια επιδείνωση σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, αν και παραμένει εν πολλοίς χωρίς επίσημη αναγνώριση από τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις. Τα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν μάλιστα μάλλον ραγδαία εξάπλωση της ισλαμοφοβίας στην Ευρώπη μετά τις 7 Οκτωβρίου 2023, όσο κι αν υπήρξαν σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις, τουλάχιστον τους πρώτους μήνες, πολύ μεγάλες κινητοποιήσεις αλληλεγγύης στους Παλαιστίνιους και καταδίκης του πολέμου του Ισραήλ στη Γάζα.

Τα δύο βασικότερα ευρήματα της πρόσφατης Ευρωπαϊκής Εκθεσης για την Ισλαμοφοβία για το 2023, που κυκλοφόρησε τον Δεκέμβριο του 2024 (European Islamophobia Report 2023, επιμ. Enes Bayraklı, Farid Hafez, Leopold Weiss Institute, Austria, 2024) είναι η επιδείνωση του φαινομένου στην Ευρώπη κατά τη διάρκεια του πολέμου του Ισραήλ στη Γάζα, όπως και η περιορισμένη αναγνώρισή του ή και η πλήρης αποτυχία αναγνώρισής του από τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και από τη συντριπτική πλειονότητα των ευρωπαϊκών πολιτικών κομμάτων.

«[...] ο πόλεμος στη Γάζα έχει λειτουργήσει σαν γεωπολιτικός καταλύτης για τον αντιμουσουλμανικό ρατσισμό στην Ευρώπη. Οι αντιδράσεις των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων έχουν εντείνει την ισλαμοφοβική ρητορική και τις ισλαμοφοβικές ενέργειες, αντιμετωπίζοντας την αλληλεγγύη στους Παλαιστίνιους σαν τρομοκρατία και δυσκολεύοντας τη διαμεσολάβηση των Παλαιστινίων που υποστηρίζουν την κατάπαυση του πυρός», αναφέρει η έκθεση.

Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα της Αυστρίας, που κρατά τα σκήπτρα της ισλαμοφοβίας στην έκθεση που δημοσίευσε τον Οκτώβριο ο Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε., για την ισλαμοφοβία σε 13 ευρωπαϊκά κράτη (Being Muslim in the EU: Experiences of Muslims, FRA, 2024). Στην έκθεση, το 74% των μουσουλμάνων της Αυστρίας δήλωσε ότι βίωσε διακρίσεις την τελευταία πενταετία, βάζοντας την Αυστρία στην κορυφή του καταλόγου.

Για το 2023, το αυστριακό Κέντρο Τεκμηρίωσης για την Ισλαμοφοβία και τον Αντιμουσουλμανικό Ρατσισμό κατέγραψε τον υψηλότερο αριθμό περιστατικών ισλαμοφοβικού ρατσισμού από το 2015 που ξεκίνησε να δημοσιεύει τις ετήσιες εκθέσεις του. Το Κέντρο κατέγραψε 1.522 αναφορές ισλαμοφοβικού ρατσισμού για το 2023, 200 περισσότερες από το 2022. Το ένα τρίτο, περίπου 500, συνέβησαν τον Οκτώβριο του 2023, τον μήνα της επίθεσης της Χαμάς. Τα δύο στα τρία περιστατικά, λίγο περισσότερα από 1.000, έγιναν διαδικτυακά, ωστόσο τα 507 περιστατικά που συνέβησαν εκτός διαδικτύου είναι περίπου διπλάσια από αυτά του 2022 και περιλαμβάνουν άνιση μεταχείριση (σε ποσοστό 40,8%), προσβολές (περίπου 20%), ρητορική μίσους (8,9%), βανδαλισμούς (7,5%), αστυνομική βία (7,3%) και σωματικές επιθέσεις (2,6%).

Κοινωνική αποδοχή

Η Ντεζιρέ Σαντανασάμι, από την αυστριακή αντιρατσιστική οργάνωση Zara, επισημαίνει ότι έχει αυξηθεί η ισλαμοφοβία στη χώρα και επιπλέον έχει γίνει κοινωνικά αποδεκτή ακόμη και σε πολιτικά κόμματα πέραν του ακροδεξιού FPÖ. Παρατηρεί ότι οι μουσουλμάνοι συνδέονται συχνά στον δημόσιο λόγο με θέματα όπως ο πόλεμος, η τρομοκρατία και το έγκλημα. Σημειώνει επίσης ότι το 2024 καταγράφηκαν 57 περιστατικά αστυνομικής ισλαμοφοβικής βίας στην Αυστρία, αλλά υπήρξε επίσημη καταγγελία μόνο για τέσσερα, καθώς παρεμβάλλονται εμπόδια και δυσκολίες στη διαδικασία της καταγγελίας της αστυνομικής ρατσιστικής βίας.

Στη Γερμανία, τη δεύτερη χώρα του καταλόγου της έκθεσης του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε., το 71% των μουσουλμάνων της χώρας αναφέρουν ότι βίωσαν διακρίσεις την τελευταία πενταετία. Η έξαρση των ισλαμοφοβικών περιστατικών μετά τις 7 Οκτωβρίου 2023 στη Γερμανία συνοδεύεται από την έξαρση της ισλαμοφοβικής ρητορικής στον δημόσιο λόγο και στην υιοθέτηση μέτρων που στρέφονται κατά των μουσουλμανικών κοινοτήτων, είτε εκ του σχεδιασμού τους είτε στην εφαρμογή τους.

«Παρατηρούμε μια ρητορική στον δημόσιο λόγο που τροφοδοτεί περισσότερο τις ρατσιστικές αντιλήψεις και ποινικοποιεί τις μουσουλμανικές κοινότητες, στιγματίζοντάς τες ως αντισημιτικές και καθιστώντας τες υπεύθυνες για σύνθετα κοινωνικά προβλήματα της εποχής μας, όπως για το σύστημα πρόνοιας ή υγείας. Μια τέτοια ρητορική νομιμοποιεί τις αντιμουσουλμανικές πράξεις», σημειώνει η Ελίζαμπετ Γουόλσερ από τη γερμανική οργάνωση CLAIM.

Τα παραδείγματα αφθονούν. Τον Νοέμβριο του 2023, ο αντικαγκελάριος της Γερμανίας, Ρόμπερτ Χάμπεκ, κατηγόρησε μουσουλμανικές κοινότητες στη Γερμανία για αντισημιτισμό και σημείωσε ότι η έκταση των ισλαμιστικών διαδηλώσεων στο Βερολίνο και σε άλλες γερμανικές πόλεις είναι απαράδεκτη και απαιτεί σκληρή πολιτική απάντηση. Σχολεία στο Βερολίνο απαγόρευσαν στους μαθητές ή τους εκπαιδευτικούς να φορούν καφίγια, τη γνωστή παλαιστινιακή μαντίλα, ή να γράφουν και να φωνάζουν το σύνθημα «Λευτεριά στην Παλαιστίνη». Το σύνθημα «Από το ποτάμι μέχρι τη θάλασσα, η Παλαιστίνη θα είναι ελεύθερη» παραμένει απαγορευμένο στο Βερολίνο. Οσοι ζητούν άσυλο φοβούνται ότι η συμμετοχή τους σε φιλοπαλαιστινιακές διαδηλώσεις μπορεί να θεωρηθεί αντισημιτική πράξη και να θέσει σε κίνδυνο την αίτησή τους για άσυλο, το ίδιο και μετανάστες που θέλουν να πάρουν γερμανική ιθαγένεια.

«Εισαγόμενος αντισημιτισμός»

Ο δημόσιος λόγος «ξεχωρίζει σε σημαντικό βαθμό τους Αραβες και τους μουσουλμάνους μετανάστες με βάση την έννοια του “εισαγόμενου αντισημιτισμού” και συμβάλλει έτσι στη ρατσιστική αντιμετώπιση των μουσουλμανικών κοινοτήτων στο σύνολό τους», λέει η μουσουλμάνα ακτιβίστρια και ερευνήτρια Λίντα Ιόκι, εξηγώντας πώς η έννοια του εισαγόμενου αντισημιτισμού χρησιμοποιείται για τη σύνδεση των μουσουλμάνων της Γερμανίας με τους μετανάστες πρώτης γενιάς, ακόμη και δεύτερης γενιάς, αυτούς που γεννήθηκαν στη Γερμανία από οικογένειες μεταναστών, και γι’ αυτόν τον λόγο τούς αποδίδεται η κατηγορία ότι είναι πιο επιρρεπείς στον αντισημιτισμό.

«Τα αντιμουσουλμανικά αισθήματα υπήρχαν ανέκαθεν. Ωστόσο, η 7η Οκτωβρίου άναψε το πράσινο φως στην κοινωνία, στην αστυνομία και στο κράτος να κάνουν επίδειξη των αντιμουσουλμανικών αισθημάτων τους», λέει ο Γουέλ Εσκάνταρ, Αιγύπτιος συγγραφέας και δημοσιογράφος που ζει τα τελευταία χρόνια στη Γερμανία. Σημειώνει ότι η γερμανική αστυνομία επιτηρεί στενά τις μουσουλμανικές κοινότητες της Γερμανίας «σαν να μην ήταν Γερμανοί πολίτες». Και παρατηρεί ότι η κατάσταση γίνεται πια ασφυκτική για τους μουσουλμάνους της Γερμανίας, που βρίσκονται σε αδιέξοδο. «Το ερώτημα δεν είναι αν θα φύγει κανείς από τη Γερμανία, αλλά πού να πάει. Το πρόβλημα δεν περιορίζεται στη Γερμανία. Ολη η Ευρώπη είναι εναντίον μας, και στις πατρίδες μας υπάρχει δικτατορία – εν μέρει και λόγω των πολιτικών της Δύσης».

Για του λόγου το αληθές, στην έκθεση του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε., οι μισοί μουσουλμάνοι που ρωτήθηκαν από τις 13 χώρες που μελετά η έκθεση δήλωσαν ότι βίωσαν διακρίσεις την τελευταία πενταετία. Το αντίστοιχο ποσοστό το 2016 ήταν αισθητά μικρότερο, 39%.

Στον ευρωπαϊκό Νότο, φαίνεται πως λιγότεροι μουσουλμάνοι βιώνουν διακρίσεις σε σχέση με τις χώρες της κεντρικής και της βόρειας Ευρώπης, αν και τα ποσοστά δείχνουν ότι κάθε άλλο παρά αμελητέο είναι το ζήτημα: αν εξαιρέσει κανείς την παρουσία ενός σκανδιναβικού κράτους στο τέλος του καταλόγου, της Σουηδίας, με το χαμηλότερο ποσοστό μουσουλμάνων που δηλώνουν ότι βίωσαν διακρίσεις την τελευταία πενταετία (23%), οι υπόλοιπες χώρες στο τέλος του καταλόγου είναι μεσογειακές: η Ισπανία (31%), η Ιταλία (34%) και η Ελλάδα (35%).

«Η ισλαμοφοβία δεν αναγνωρίζεται σαν μια μορφή καταπίεσης και απανθρωποποίησης του μουσουλμανικού πληθυσμού, αλλά στην καλύτερη περίπτωση σαν έγκλημα μίσους», σημειώνει ο Γιούσεφ Ολντ από την ισπανική οργάνωση Rights International Spain. Επισημαίνει ότι τα ισλαμοφοβικά περιστατικά δεν καταγράφονται ως τέτοια με αποτέλεσμα να είναι ελλιπείς οι στατιστικές. Και υπογραμμίζει ότι σε όλη την Ευρώπη παρατηρείται μια μορφή θεσμικής ισλαμοφοβίας, που εκδηλώνεται μέσω των μέτρων για την αντιμετώπιση τρομοκρατικών επιθέσεων, και μια μορφή νεοφασιστικής, ακροδεξιάς ισλαμοφοβίας. «Τη βλέπουμε στη Γαλλία με τη Λεπέν, με λόγο θεμελιωδώς αντιμουσουλμανικό και αντιμεταναστευτικό, το ίδιο και εδώ στην Ισπανία με το Vox, όπως και σε άλλες χώρες, όπως στην Ουγγαρία του Ορμπαν και στην Ιταλία της Μελόνι», λέει.

«Μεγάλη αντικατάσταση»

Στην Ιταλία, οι μουσουλμάνοι ήταν ο πιο συχνός στόχος των αναρτήσεων μίσους στο διαδίκτυο το 2022 σε ποσοστό 46%, όπως και των σχολίων μίσους σε ποσοστό 21%, σύμφωνα με την ετήσια έκθεση του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε. Ακροδεξιά μέσα ενημέρωσης και ακροδεξιά κόμματα, όπως τα Αδέλφια της Ιταλίας και η Λέγκα, χρησιμοποιούν συχνά ισλαμοφοβική ρητορική, συμπεριλαμβανομένης της γνωστής ακροδεξιάς θεωρίας της Μεγάλης Αντικατάστασης, σύμφωνα με την οποία οι μουσουλμάνοι θα αποικήσουν την Ιταλία και θα τη μετατρέψουν σε ισλαμική χώρα, το ίδιο και ολόκληρη την Ευρώπη, αντικαθιστώντας τους χριστιανικούς πληθυσμούς. Ο γνωστός ακροδεξιός αντιπρόεδρος της ιταλικής κυβέρνησης, Ματέο Σαλβίνι, έγραψε τον Απρίλιο στο διαδίκτυο ότι ο ισλαμικός φανατισμός αποτελεί «το μεγαλύτερο πρόβλημα του 2024».

Η Πολωνή φιλόσοφος Μόνικα Μπομπάκο μιλά για δύο πολιτικά διακριτές μορφές ισλαμοφοβίας, την ακροδεξιά και τη φιλελεύθερη. «Στην εθνικιστική - συντηρητική ισλαμοφοβία, ο κόσμος επιδιώκει να προστατεύσει την εθνική χριστιανική του ταυτότητα από το Ισλάμ. Υπάρχει και η προοδευτική ισλαμοφοβία, που τη βρίσκει κανείς σε φιλελεύθερους ή και σε αριστερίστικους κύκλους. Οι φιλελεύθεροι δεν ανησυχούν για την απειλή του Ισλάμ εναντίον της παραδοσιακής εθνικής πολιτισμικής ταυτότητας. Αντιθέτως, βλέπουν το Ισλάμ σαν μια θρησκεία που τάσσεται εναντίον του πολιτισμού και εναντιώνεται στα ανθρώπινα δικαιώματα, στα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ ή στα δικαιώματα των γυναικών», επισημαίνει.

«Την ισλαμοφοβία στην Ελλάδα δεν τη συναντάμε μόνο στην Ακροδεξιά ή στη Δεξιά»

Του Αλέξανδρου Σακελλαρίου*

Η ισλαμοφοβική ρητορική στην Ελλάδα είναι αρκετά διαδεδομένη αν και όχι στον ίδιο βαθμό όπως στη Γαλλία, στις ΗΠΑ ή στην Αγγλία από την οποία και ξεκίνησε η σχετική συζήτηση στα τέλη της δεκαετίας του 1990. Καταγράφεται κυρίως στο πεδίο της πολιτικής, στα ΜΜΕ, στον ευρύτερο χώρο της Ορθόδοξης Εκκλησίας και βέβαια στο διαδίκτυο και στα social media. Το βασικό της χαρακτηριστικό είναι η στερεοτυπική απεικόνιση και αντιμετώπιση του Ισλάμ ως κάτι ενιαίου και συμπαγούς, παραγνωρίζοντας τις σημαντικές διαφοροποιήσεις στο εσωτερικό του, ιστορικά και σήμερα, και εν συνεχεία η αναπαραγωγή ενός ηθικού και θρησκευτικού πανικού για την εθνική και πολιτισμική μας ταυτότητα.

Υπάρχουν περίοδοι έξαρσης του ισλαμοφοβικού λόγου που συνδέονται με διεθνή γεγονότα, π.χ. η άνοδος του «Ισλαμικού κράτους», τρομοκρατικές επιθέσεις, αλλά και με την άφιξη μεταναστών και προσφύγων. Συχνά η ισλαμοφοβία εμφανίζεται κεκαλυμμένη ως αντιμεταναστευτική ρητορική, αλλά κινητοποιεί και τη ρατσιστική βία. Η ρατσιστική ρητορική (και βία) κατά των μεταναστών είναι κατά βάση ισλαμοφοβική, διότι ποτέ δεν τέθηκε ζήτημα για χριστιανούς πρόσφυγες από τη Συρία ή για Ουκρανούς.

Με τα παραπάνω συνδέεται και η συνωμοσιολογική θεωρία της λεγόμενης «Μεγάλης Αντικατάστασης» καθώς υποστηρίζεται ότι υπάρχει κάποιο σχέδιο αγνώστων κύκλων ή της Τουρκίας για την ισλαμοποίηση της Ελλάδας και αυτή η θεωρία ρητά ή άρρητα αναπαράγεται μέσω του ηθικού πανικού που καλλιεργείται από πολιτικούς, πολιτικά κόμματα, μέλη της Ορθόδοξης Εκκλησίας και βέβαια από το διαδίκτυο. Κρίσιμη είναι η σύνδεση της ισλαμοφοβίας με την Τουρκία λόγω του οθωμανικού παρελθόντος, καθώς πολύ συχνά στο συλλογικό φαντασιακό ο μουσουλμάνος ταυτίζεται με τον Τούρκο και το αντίστροφο.

Ως προς τις διαφορετικές εκδοχές της ισλαμοφοβίας, έχει ενδιαφέρον ότι δεν τη συναντάμε μόνο στην Ακρα Δεξιά ή στη Δεξιά, αλλά και σε εκπροσώπους του κεντρώου χώρου και σε αυτοαποκαλούμενους φιλελεύθερους πολιτικούς, συγγραφείς και αρθρογράφους. Παρά ταύτα, δεν υπάρχουν διαφορές ως προς τα βασικά χαρακτηριστικά τους, παρά μόνο ενδεχομένως ότι η Ακρα Δεξιά προτείνει πιο βίαιες λύσεις για την αντιμετώπιση του θέματος, όπως η κατασκευή κέντρων κράτησης σε νησιά ή η απαγόρευση των λατρευτικών εκδηλώσεων των μουσουλμάνων.

Θεσμικά οι ισλαμοφοβικές διακρίσεις εντοπίζονται κυρίως στην αστυνομία, με στοχευμένους ελέγχους σε μουσουλμάνους ή σε χώρους προσευχής τους, συμβάλλοντας σε αυτό που έχει ονομαστεί securitization των μουσουλμάνων. Από εκεί και πέρα, μπορεί να θεωρηθεί ότι η καθυστέρηση και οι αντιδράσεις που είχαν προκληθεί για την κατασκευή του ισλαμικού τεμένους της Αθήνας ενείχαν ισλαμοφοβικά στοιχεία, όπως και η ακόμα αναμενόμενη κατασκευή ενός μουσουλμανικού νεκροταφείου. Το κράτος δηλαδή κωλυσιεργεί σε ζητήματα θρησκευτικών ελευθεριών, προφασιζόμενο γραφειοκρατικά εμπόδια, αλλά σε αυτό υποκρύπτονται και ισλαμοφοβικές αντιλήψεις.

*Δρ Κοινωνιολογίας, ερευνητής, Τμήμα Κοινωνιολογίας ΕΚΠΑ, συντάκτης του κεφαλαίου για την Ελλάδα της Εκθεσης για την Ισλαμοφοβία στην Ευρώπη 2023, μαζί με τον Αλί Χουσέινογλου

Γαλλία: ισλαμοφοβία υπό τον μανδύα της εκκοσμίκευσης

Ο Ζιλιέν Ταλπάν, πολιτικός επιστήμονας, ερευνητής στο Εθνικό Κέντρο Επιστημονικής Ερευνας της Γαλλίας (CNRS), επισημαίνει τους διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους μπορεί να εκδηλώνεται η ισλαμοφοβία σε διαφορετικές χώρες. «Μου έκανε εντύπωση το γεγονός ότι οι αντιπαραθέσεις στην Ιταλία ήταν δομημένες σε μεγάλο βαθμό γύρω από την κατασκευή τζαμιών, για παράδειγμα, και επομένως γύρω από τη χωρική εγγραφή, κατά κάποιον τρόπο, του Ισλάμ στο τοπίο των ιταλικών πόλεων. Δεν σημαίνει ότι τα πράγματα ήταν εύκολα από αυτή την άποψη στη Γαλλία, αλλά οι αντιπαραθέσεις στη Γαλλία αποκρυσταλλώθηκαν γύρω από το χιτζάμπ και τον έλεγχο του γυναικείου σώματος, θα μπορούσαμε να πούμε, και την αυτονομία και την ελευθερία επιλογής τους».

Στην έρευνα του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε., στη Γαλλία το 43% των μουσουλμάνων δηλώνει ότι βίωσε διάκριση την τελευταία πενταετία. Ο Ταλπάν επισημαίνει μια σειρά απαγορεύσεις ισλαμικών θρησκευτικών ρούχων και συμβόλων στη Γαλλία ήδη από την απαγόρευση της ισλαμικής μαντίλας στα σχολεία το 2004 μέχρι τη μάχη για την απαγόρευση των μπουρκίνι στην παραλία και του χιτζάμπ από τον αθλητισμό, που εγγράφονται στην παράδοση του Διαφωτισμού και του γαλλικού ρεπουμπλικανισμού της αποικιακής περιόδου, όταν κυριαρχούσε η ιδέα του εκπολιτισμού των αποικιοκρατούμενων, που εκλαμβάνονταν ως απολίτιστοι.

Κάνει λόγο για «δημοκρατικό πατερναλισμό», στον οποίο πρωταγωνιστούν και φεμινιστικές οργανώσεις στη Γαλλία, και παρατηρεί τη διεύρυνση του γαλλικού κοσμικού μοντέλου θρησκευτικής ουδετερότητας του κράτους που θεσπίστηκε το 1905 με τη μείωση της ορατότητας και της επιρροής της θρησκείας, ιδίως της ισλαμικής, ευρύτερα στην κοινωνία, κάτι πολύ διαφορετικό.

Ο Ταλπάν μαζί με τον Ολιβιέ Εστέβ και την Αλίς Πικάρ («Τη Γαλλία την αγαπάς αλλά την αφήνεις» - «La France, tu l’aimes mais tu la quittes», Olivier Esteves, Alice Picard, Julien Talpin, Seuil, 2024) ερεύνησαν μεγάλο δείγμα μουσουλμάνων δεύτερης γενιάς, στην πλειονότητά τους της εργατικής τάξης, που έφυγαν από τη Γαλλία τα τελευταία 15 χρόνια, καθώς τους ήταν ανυπόφορο το κλίμα ισλαμοφοβίας στα μέσα ενημέρωσης, στους θεσμούς και στον εργασιακό χώρο, ιδίως μετά τις πολύνεκρες αιματηρές τρομοκρατικές επιθέσεις στα γραφεία του περιοδικού Charlie Hebdo και στο θέατρο Μπατακλάν το 2015.

Η έρευνα ανέδειξε πώς κατασκευάζεται η έννοια του μουσουλμάνου στις διαφορετικές ευρωπαϊκές χώρες. Στην Αγγλία, ορισμένους μουσουλμάνους της έρευνας που μετανάστευσαν από τη Γαλλία τούς αντιμετώπιζαν όχι πια ως μουσουλμάνους αλλά ως Γάλλους πολίτες, ενώ οι ισλαμοφοβικές διακρίσεις στην Αγγλία στρέφονταν κυρίως εναντίον των Πακιστανών ή των Ινδών μουσουλμάνων, των απογόνων δηλαδή των βρετανικών αποικιών. «Η παράδοση ή η αποικιακή ιστορία παίζει ρόλο στον τρόπο με τον οποίο δομούνται οι φαντασιώσεις πάνω στις οποίες κατασκευάζονται οι μουσουλμάνοι», παρατηρεί ο Ταλπάν.

«Η θεσμική ισλαμοφοβία καθιστά αόρατες τις μουσουλμανικές κοινότητες»

Αννα Στάμου, Εκπρόσωπος Μουσουλμανικής Ενωσης Ελλάδας

«Eχω μπει στη μουσουλμανική κοινότητα περίπου 21 χρόνια τώρα. Μπήκα ανίδεη σε έναν κόσμο όπου κατάλαβα ότι δεν υπήρχε τίποτα. Δεν υπήρχε διδακτική ύλη για το Ισλάμ, δεν υπήρχαν βιβλία, υπήρχαν μεταφράσεις μόνο από βιβλία οριενταλιστών. Και σήμερα ακόμη υπάρχει μόνο μία μετάφραση του Κορανίου από μια ομάδα Ελλήνων και Αιγυπτίων ακαδημαϊκών στην Αίγυπτο, με χρηματοδότηση του ιδρύματος Λάτση, τόσο ελλιπής και με τόσα λάθη, που κανείς δεν δέχεται να την ανατυπώσει. Ακόμα και οι Θρακιώτες της μειονότητας, που έχουν δίγλωσση εκπαίδευση, το Ισλάμ το μαθαίνουν από τα τουρκικά. Δεν υπάρχει ελληνικό βιβλίο να μάθουν τη θρησκεία τους, αν κάποιος θέλει να μελετήσει στα ελληνικά».

Η εκπρόσωπος της Μουσουλμανικής Ενωσης Ελλάδας εντοπίζει μια παραλυτική θεσμική ισλαμοφοβία στην Ελλάδα, που καθιστά αόρατη τη μουσουλμανική κοινότητα ή θέλει να την καταστήσει όσο το δυνατόν ανενεργή και χωρίς δική της φωνή. Επισημαίνει ότι ακόμη και το τμήμα Θεολογίας - Μουσουλμανικών Σπουδών στο ΑΠΘ δεν έχει μουσουλμάνους καθηγητές. «Δεν έχει καθιερωθεί ισλαμική ορολογία και χρησιμοποιούν ορολογία με την οποία ακαδημαϊκά διαφωνούμε κάθετα. Ενας που θα τελειώσει το τμήμα ελάχιστα μαθαίνει για το Ισλάμ, γιατί δεν υπάρχει μουσουλμάνος να του το μεταδώσει – είναι σαν να προσπαθεί κανείς να μάθει μαθηματικά από κάποιον που δεν είναι μαθηματικός. Το επιστημονικό προσωπικό του τμήματος απουσιάζει από την Ευρώπη, δεν μιλάνε στα συνέδρια, στα επιστημονικά φόρα, δεν συμμετέχουν στον διαθρησκειακό διάλογο».

Σημειώνει ότι η Ευρώπη παράγει σήμερα ισλαμοφοβία αντί να την αντιμετωπίζει και επισημαίνει την πρακτική ευρωπαϊκών κρατών, όπως η Γαλλία, να φτιάχνουν βολικούς συνομιλητές μέσα στις μουσουλμανικές κοινότητες. «Ετσι κινείται και η Ελλάδα σήμερα, με βολικούς συνομιλητές», λέει.

Μιλά για την ταπεινωτική έλλειψη μουσουλμανικού νεκροταφείου στην Αθήνα παρά τις προσπάθειες ετών, όπως και για το τέμενος στον Βοτανικό, που δημιουργήθηκε μετά από προσπάθειες ετών, λειτουργεί όμως υπό τον ασφυκτικό έλεγχο του υπουργείου Παιδείας, σε συνθήκες που το καθιστούν σχεδόν αόρατο. «Δεν υπάρχει ούτε πινακίδα πού να στρίψεις για το τζαμί στην Ιερά Οδό», λέει. «Ο τρόπος που φυλάσσεται από σεκιούριτι και αστυνομία είναι αποκαρδιωτικός, δεν σου κάνει καρδιά να μπεις. Τα τζαμιά είναι χώρος ευρύτερης κοινωνικοποίησης, μπορεί να κάνουν μαθήματα στα παιδιά με δυσκολίες, πάνε εθελοντές, διδάσκουν το Κοράνι στα μικρά παιδιά, μπορεί να διδάσκουν αραβικά, γίνονται ομιλίες. Εδώ δεν έχει τίποτα. Δεν υπάρχουν προγράμματα, συμβουλευτικές, μαθήματα για παιδιά. Δεν έχει καν αξιοπρεπή χώρο για τις γυναίκες. Το έχουν σχεδιάσει απρόσιτο και μη λειτουργικό, απλώς διεκπεραιωτικό, μόνο και μόνο για να λένε ότι υπάρχει τζαμί. Το αποκορύφωμα είναι τώρα με τον πόλεμο στη Γάζα που η κυβέρνηση τάχθηκε εξαρχής με τη μεριά του Ισραήλ. Το αποτέλεσμα είναι στο επίσημο τέμενος στον Βοτανικό να μην ακούγεται ούτε ευχή για την Παλαιστίνη, ενώ και στα αδειοδοτημένα τζαμιά υπάρχει οδηγία να μην ακούγεται λέξη. Παντού στον κόσμο όλος ο μουσουλμανικός πληθυσμός κλαίει για την Παλαιστίνη, αλλά εδώ στο τζαμί δεν επιτρέπεται να ακουστεί κουβέντα».