Το κομματικό σύστημα σε ανοικτή κρίση

Το αποτέλεσμα της ευρωεκλογικής κάλπης της περασμένης Κυριακής αποκάλυψε με βίαιο τρόπο την ανοικτή κρίση που διέρχεται το ελληνικό κομματικό σύστημα της μεταμνημονιακής εποχής. Οι πολίτες αποδοκίμασαν μαζικά τα κόμματα της διακυβέρνησης. Σχεδόν 7 στους 10 ψηφοφόρους της νέας αποχής είχαν υποστηρίξει στις εκλογές του Μαΐου 2023 τη Ν.Δ., τον ΣΥΡΙΖΑ ή το ΠΑΣΟΚ. Ο μετασχηματισμός του κομματικού συστήματος εισέρχεται σε μια νέα φάση, άγνωστης κατάληξης και διάρκειας. Ολα δείχνουν ότι ο συρρικνωμένος δικομματισμός της μνημονιακής περιόδου (2012-2023), που διαδέχθηκε τον κραταιό -αγγλοσαξονικού τύπου- μεταπολιτευτικό, παραχωρεί τη θέση του σε έναν οιονεί πολυκομματισμό. Η νέα εκπροσώπηση της Ελλάδας στην Ευρωβουλή είναι πλέον 8κομματική.

Η κρίση που καταγράφεται αφορά όλα ανεξαιρέτως τα κόμματα της διακυβέρνησης. Ο σοβαρότατος κλυδωνισμός της Ν.Δ., που οδήγησε τον ίδιο τον πρωθυπουργό να παραδεχτεί δημοσίως ότι «δεν υπάρχει σήμερα το 41%», η συνεχιζόμενη εκλογική κατακρήμνιση του ΣΥΡΙΖΑ υπό τη νέα ηγεσία του, καθώς και η συνεχιζόμενη καθίζηση και αδυναμία ανάκαμψης του ΠΑΣΟΚ είναι απτές ενδείξεις της κρίσης που ξεσπάει και η οποία δεν μπορεί να επιλυθεί με κινήσεις κορυφής. Τα αίτια της κρίσης είναι βαθύτερα και σχετίζονται άμεσα με σύγκλιση των κομμάτων εξουσίας, την ολοένα και μεγαλύτερη απομάκρυνσή τους από την εκπροσώπηση της κοινωνίας. Η εσωτερίκευση της κρίσης στους κομματικούς μηχανισμούς θα εντείνει -αναπόφευκτα- τη φατριοποίησή τους.

Στις ευρωεκλογές της 9ης Ιουνίου ψήφισαν μόλις 4.062.092 πολίτες. Πρόκειται για πρωτόγνωρη κατάρρευση της συμμετοχής στην εκλογική διαδικασία• ένα μελανό σημείο-καμπής στην ιστορία της Γ’ Ελληνικής Δημοκρατίας (1974-2024), που θα «εορτάσει» (;) σε έναν μήνα τα 50 χρόνια που έχουν κυλήσει από τη θεμελίωσή της το 1974. Είναι η χαμηλότερη συμμετοχή, με μεγάλη διαφορά, ανάμεσα σε 40 εκλογικές αναμετρήσεις της μεταπολίτευσης: 20 βουλευτικές, 10 ευρωεκλογικές, 4 Νομαρχιακές, 4 Περιφερειακές και 2 δημοψηφίσματα. Και όχι μόνον αυτό.

Η σημερινή συμμετοχή υστερεί ακόμη και σε σύγκριση με την προδικτατορική περίοδο. Συγκεκριμένα, είναι χαμηλότερη ακόμη και από τις τρεις εκλογές της δεκαετίας του ’60 (1961, 1963, 1964), όπου είχαν ψηφίσει περισσότεροι από 4,6 εκατ. ψηφοφόροι. Και φυσικά, ο τότε νόμιμος πληθυσμός της χώρας, βάσει της απογραφής του 1961, ανερχόταν σε 8.409.603 άτομα (https://www.eetaa.gr/eetaa/metaboles /apografes/apografi_1961_2.pdf), ενώ σήμερα, βάσει της απογραφής του 2021, ανέρχεται σε 9.716.889 (https://www.statistics.gr/2021-census-legal-pop-results).

Η διαπίστωση είναι θλιβερή, αλλά ο σημερινός αριθμός εκλογέων υπερβαίνει ελαφρά μόνο τους ψηφίσαντες στις εκλογές του 1958 (3.863.982)! (Από το 1956 άρχισαν να ψηφίζουν και οι γυναίκες.) Εντυπωσιακό είναι επίσης και το στοιχείο της απότομης αύξησης της αποχής που σημειώθηκε τον τελευταίο χρόνο. Σε σύγκριση με τις πρώτες βουλευτικές του περασμένου Μαΐου, η αύξηση της πραγματικής αποχής, δηλαδή όχι της «λογιστικής» που οφείλεται στη μη εκκαθάριση των εκλογικών καταλόγων, ξεπέρασε τα 2 εκατομμύρια πολίτες (2.052.645). Είναι αναμφίβολα ένας μεγάλος αριθμός.

Οι απώλειες της Ν.Δ.

Η διάσπαση που χαρακτήρισε τη συντηρητική παράταξη στην απαρχή της μνημονιακής εποχής έχει επανέλθει για τα καλά. Η εκλογική διαίρεση της ελληνικής Δεξιάς είναι σήμερα εξίσου έντονη με την προηγούμενη δεκαετία (τότε ΑΝ.ΕΛΛ., ΛΑΟΣ, Χρυσή Αυγή). Με 28,3%, η Ν.Δ. έχει να αντιμετωπίσει πλέον στα δεξιά της πληθώρα κομματικών σχηματισμών, που αθροίζουν στο 19,7%. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε έξι νομούς της Αν. Μακεδονίας-Θράκης και της Κ. Μακεδονίας, η Ελληνική Λύση είναι 2ο κόμμα, δηλαδή αξιωματική αντιπολίτευση, ενώ σε άλλους έξι, μεταξύ των οποίων και η Δ. Αττική, κατατάχθηκε 3ο.

Πρόκειται για το μόνο κοινοβουλευτικό κόμμα το οποίο εμφανίζει πραγματική άνοδο της κοινωνικής του απήχησης (σε ψήφους, +107.000). Στις εκλογές του περασμένου Μαΐου (2023), η εικόνα κυριαρχίας της διογκώθηκε, λόγω της κατάρρευσης του ΣΥΡΙΖΑ. Από τότε, η Νέα Δημοκρατία έχασε σχεδόν 1,3 εκατ. ψήφους. Οι απώλειές της αντιστοιχούν στο 53% της κοινωνικής της επιρροής. Με μόλις 1.126.000 (!) ψήφους σήμερα, υπολείπεται ακόμη και εκείνης της ελάχιστης επιρροής που είχε καταγράψει στις κρίσιμες εκλογές του Μαΐου 2012 (1.192.000), όταν είχε καταρρεύσει μαζί με το ΠΑΣΟΚ, σηματοδοτώντας το τέλος του μεταπολιτευτικού δικομματισμού.

Σύμφωνα με την εκτίμηση της Public Issue, που βασίζεται στην ανάλυση των εκλογικών δεδομένων (όχι σε δημοσκοπήσεις), σχεδόν το 30% των ψηφοφόρων της Ν.Δ. Μαΐου 2023 (1 στους 3) επέλεξε την αποχή. Το ποσοστό αυτό αντιστοιχεί σε 717.000 άτομα.

Οι απώλειες του ΣΥΡΙΖΑ

Ο ΣΥΡΙΖΑ είναι ασφαλώς ο 2ος μεγάλος χαμένος των εκλογών. Απώλεσε σχεδόν το 50% της επιρροής του Μαΐου 2023, σχεδόν 600.000 ψήφους! Αξίζει να σημειωθεί ότι 4 στους 10 (41,8%) ψηφοφόροι του επέλεξαν την αποχή, ως στάση αποδοκιμασίας της νέας και αμιγώς προσωποπαγούς φυσιογνωμίας του κόμματος που έχει επιβάλει ο Στ. Κασσελάκης. Αυτό το ποσοστό αντιστοιχεί σε 495.000 ψηφοφόρους του. Η καθοδική πορεία του, που ξεκίνησε την επαύριον του δημοψηφίσματος του 2015, συνεχίστηκε χωρίς φρένο. Οι μόλις 593.000 ψήφοι που συγκέντρωσε υπό τον νέο αρχηγό του αποτελούν τώρα μόλις το 1/3 της επιρροής που είχε όταν απομακρύνθηκε από τη διακυβέρνηση της χώρας, το 2019.

Οι απώλειες του ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝ.ΑΛΛ.

Η ηγετική ομάδα του ΠΑΣΟΚ, εγκλωβισμένη στον ανέφικτο στόχο της ανάδειξης στη 2η θέση, δεν έχει πάρει το μάθημα της ιστορίας. Οι απώλειες του κόμματος μετρημένες σε ψήφους είναι σημαντικές. Υπολογίζεται ότι το ΠΑΣΟΚ έχασε προς την αποχή περίπου 203.000 ψηφοφόρους του 2023, υποκαθιστώντας μόνο σε μικρό βαθμό αυτές τις απώλειες με εισροές, κυρίως από τον ΣΥΡΙΖΑ. Συγκράτησε μεν 508.000 οπαδούς του, αλλά χάνοντας -σε απόλυτους αριθμούς- 168.000 ψήφους από τις βουλευτικές, δεν κατάφερε να ανακόψει τη μακροχρόνια πτωτική τάση της κοινωνικής του απήχησης, που το συνοδεύει από το 2010. Θέμα αρχηγού ή πολιτικής; Το βέβαιο είναι ότι τρεις -μέχρι στιγμής- αλλαγές ηγεσίας (Βενιζέλος, Γεννηματά, Ανδρουλάκης) δεν κατάφεραν να την ανακόψουν.

Οι απώλειες του ΚΚΕ

Από την κάμψη της συμμετοχής, δεν καταφέρνει να ξεφύγει ούτε το ΚΚΕ. Το κόμμα δεν δείχνει να επωφελείται από την κρίση εκπροσώπησης που χαρακτηρίζει τα λαϊκά στρώματα. Η μακροχρόνια τάση της εκλογικής-κοινωνικής του επιρροής δύσκολα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ανοδική. Η ποσοστιαία άνοδος που πέτυχε (9,25%) δεν αντιστοιχεί και σε αύξηση της κοινωνικής του απήχησης. Αντιθέτως, αυτή συρρικνώθηκε κατά περίπου 59.000 ψήφους. Θα πρέπει ωστόσο να σημειωθεί ότι οι ψηφοφόροι του κόμματος δεν υιοθετούν αντιεκλογικές συμπεριφορές. Μόλις το 4,5% των εκλογέων του 2023 (μόλις 19.000 ψήφοι) διέρρευσαν στην αποχή.

ΥΓ. Το πρόσφατο εκλογικό παράδειγμα της Κύπρου είναι άκρως διδακτικό. Μήπως το εγχώριο πολιτικό σκηνικό είναι έτοιμο να υποδεχθεί τον Ελλαδίτη Φειδία ή μια θηλυκή εκδοχή του;