Η πανδημία αποτέλεσε έμπρακτη δοκιμασία των πολιτικών λιτότητας και κοινωνικής ανισότητας

Πολύ περισσότερο από μια επιστημονική αποτύπωση όσων ζήσαμε τα τελευταία χρόνια, ο συλλογικός τόμος «Κοινωνική πολιτική, αυταρχικός νεοφιλελευθερισμός και πανδημία» (εκδ. Τόπος), που μόλις βγήκε στις προθήκες των βιβλιοπωλείων, είναι ένα εργαλείο για να καταλάβουμε τις δραματικές πολιτικές επιλογές που έγιναν στην Ελλάδα με όχημα την υγειονομική κρίση.

Είκοσι δύο επιστήμονες ανατέμνουν τις τεκτονικές αλλαγές που επέφερε η κυβέρνηση μέσα από κοινωνικές απορρυθμίσεις, ενώ την ίδια ώρα η εντεινόμενη αστυνομοκρατία και η κρατική βία απέναντι σε γηγενείς, πρόσφυγες και μετανάστες εντείνονται. Συζητάμε με τον Απόστολο Καψάλη, τον Βαγγέλη Κουμαριανό και τον Νίκο Κουραχάνη, που έκαναν την επιστημονική επιμέλεια της έκδοσης, για τις πολλαπλές όψεις του αυταρχικού νεοφιλελευθερισμού που προελαύνει.

• Η πανδημία παρουσιάζεται από την κυβέρνηση σαν φαινόμενο ανάλογο με έναν σεισμό που το διαχειρίζεται με αποφάσεις έκτακτης ανάγκης, σαν ένα υγειονομικό ΤΙΝΑ. Πώς βλέπετε την πολιτική πίσω από τις τακτικές;

Η διαχείριση της πανδημίας επιχειρήθηκε να αντιμετωπιστεί με όρους αποκλειστικά υγειονομικού προβλήματος. Η φύση της πανδημίας επέτρεψε σε ένα πρώτο επίπεδο ανάλυσης την αποπολιτικοποίηση των πολιτικών διαχείρισης της πανδημίας, με όρους φυσικού φαινομένου. Η φτώχεια, η ανεργία, η ακρίβεια, ακόμα και η εγκληματικότητα συνδέθηκαν με την πανδημία ως φυσικό φαινόμενο που πρέπει να αποδεχθούμε μοιρολατρικά. Η προσέγγιση αυτή θα επέτρεπε την αποσιώπηση των πολιτικών και ιδεολογικών διαστάσεων των κρατικών αποφάσεων, περιθωριοποιώντας τις πολιτικές διαφωνίες και εναλλακτικές.

Στην απόκρυψη του πολιτικού χαρακτήρα και στη συγκάλυψη των συνακόλουθων ευθυνών συνέβαλε δυστυχώς και τμήμα του επιστημονικού κόσμου, το οποίο δικαιολόγησε την απουσία μέτρων προφύλαξης του πληθυσμού ως κάτι αντικειμενικά αδύνατο. Η πανδημία αποτέλεσε, όμως, έμπρακτη δοκιμασία των πολιτικών λιτότητας και κοινωνικής ανισότητας, καταλήγοντας στην απίσχνανση του κοινωνικού κράτους στο πλαίσιο των διαδοχικών καταστάσεων έκτακτης ανάγκης.

• Η πανδημική κρίση μοιάζει σαν να προκαλεί ακόμα μια ταυτοτική κρίση για την Ευρώπη. Συμφωνείτε;

Η Ευρωπαϊκή Ενωση φαίνεται ότι, επιχειρώντας να διαχειριστεί την κρίση του Covid-19, αντιμετώπισε ζητήματα που αφορούν την ίδια υπαρξιακά. Το ίδιο είδαμε στην αντιμετώπιση της κρίσης του ευρώ το 2010 και της κρίσης διαχείρισης του προσφυγικού το 2015. Στο σύντομο διάλειμμα της δημοσιονομικής πειθαρχίας, το στίγμα της Ε.Ε. το δίνει περισσότερο η πολιτική για τα εμβόλια.

Η πρωτοβουλία να εξασφαλίσει ενιαία και έγκαιρα τον εμβολιασμό του πληθυσμού υπονομεύτηκε από τον αδιαφανή και προνομιακό τρόπο με τον οποίο διαχειρίστηκε τις μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες. Οι λεόντειοι όροι των συμβάσεων, τα γεωπολιτικά παιχνίδια και η προκλητική υπεράσπιση των πατεντών έναντι της δυνατότητας των φτωχότερων χωρών του πλανήτη είναι στοιχεία ενδεικτικά των προτεραιοτήτων. Πλέον, το κλείσιμο της σύντομης παρένθεσης της δημοσιονομικής χαλάρωσης επαναφέρει τη λιτότητα σε προφανώς δυσμενέστερο οικονομικό περιβάλλον.

• Στον «πόλεμο με τον αόρατο εχθρό» είναι ο κόσμος της εργασίας ο μεγάλος ηττημένος;

Οι υποτελείς τάξεις και κυρίως ο κόσμος της μισθωτής εργασίας και του καθημερινού μόχθου είδαν να εδραιώνεται ένα ακραία νεοφιλελεύθερο περιβάλλον απασχόλησης με την περαιτέρω συρρίκνωση των συλλογικών δικαιωμάτων και την ενίσχυση ενός πλήρως εξατομικευμένου και απορρυθμισμένου πλαισίου εργασίας.

Η εμπέδωση ενός προτύπου ελαστικής και χαμηλών αμοιβών εργασίας πατάει πάνω στην «καμένη γη» τής από τα πριν οικονομικής κρίσης, αλλά το μεγαλύτερο κέρδος της εργοδοσίας και του κεφαλαίου είναι η επικύρωση της αδυναμίας των πρωτοπόρων τμημάτων της εργατικής τάξης να ηγηθούν μιας ιδεολογικής και πολιτικής αντιπαράθεσης μαζί τους. Το εργατικό ζήτημα φαίνεται σε πρώτη φάση να υπο-προτεραιοποιείται στην ατζέντα των δυνάμεων του ανταγωνιστικού κινήματος, όμως αυτός ο νέος αυταρχισμός της επιχείρησης θα αποδειχθεί μεταστατικός και σε άλλες λειτουργίες της δημόσιας αντιπαράθεσης. Με ελάχιστες εξαιρέσεις ελπιδοφόρων εργατικών νικών, το αχαλίνωτο διευθυντικό δικαίωμα δείχνει σήμερα ακλόνητο δίχως την επανα-συσπείρωση δυνάμεων αμφισβήτησής του σε συνδικαλιστικό και ευρύτερα εργατικό επίπεδο.

• Ποια θα είναι η κανονικότητα από εδώ και εμπρός;

Εχουμε παραπάνω, πλέον, από μια δεκαετία που βιώνουμε μια συγκυρία στην οποία ένα διαρκές καθεστώς κρίσης επιδιώκεται να θεμελιωθεί ως μια «νέα κανονικότητα»: από την οικονομική κρίση στην προσφυγική και από εκεί στην υγειονομική και με μια κλιματική κρίση να διέρχεται οριζόντια όλες τις υπόλοιπες (από τις φωτιές στην Ηλεία το 2007, τη Μάνδρα και το Μάτι μέχρι την Εύβοια το περασμένο καλοκαίρι). Σε αυτό το ντόμινο των κρίσεων η κοινωνική διαχείριση ενσαρκώνεται με χαρακτηριστικά έκτακτης ανάγκης, με μόνιμη κατάληξη την παραβίαση των δικαιωμάτων και τη βίαιη περιστολή του κοινωνικού κράτους.

Το αν θα συνεχιστεί μια τέτοια συνθήκη ως κανονικότητα ή θα ανατραπεί προς μια κοινωνικότερη κατεύθυνση είναι το στοίχημα των καιρών μας. Μετά την περίοδο των μεγάλων κοινωνικών αντιστάσεων και της ελπίδας, αλλά και την περίοδο της πολιτικής απογοήτευσης και της μελαγχολίας, ο κόσμος της εργασίας και των κινημάτων έχει καθήκον να ανασυγκροτηθεί. Η απάντηση σχετικά με το τοπίο κανονικότητας μετά την πανδημία συναρτάται από δύο βαρύνουσες μεταβλητές: από το εύρος των αντιδράσεων μπροστά στην εμβάθυνση του εφαρμοζόμενου πλαισίου αυταρχικού νεοφιλελευθερισμού και από ένα νέο πολιτικό σχέδιο της Αριστεράς ικανό να εμπνεύσει και να κινητοποιήσει τις υποτελείς τάξεις προς ένα μονοπάτι κοινωνικής δικαιοσύνης.

• Αντιμετωπίζουμε και μια πανδημία ανορθολογισμού και ακροδεξιάς κοπής κινήματα. Υπάρχουν αντιστάσεις και απαντήσεις από τα αριστερά;

Η Αριστερά έχει διαρκές καθήκον να τοποθετείται ενάντια στην Ακροδεξιά και τον ανορθολογισμό. Το στοίχημα είναι εξαιρετικά δύσκολο γιατί πρέπει ταυτόχρονα να αντιμετωπιστεί ένας αντισυστημικός ανορθολογισμός που ανθεί στον ακροδεξιό χώρο όσο και ένας εναγκαλισμός της επιστήμης με την κυβερνητική εξουσία. Αντιστάσεις υπάρχουν, αλλά όχι στο ύψος των περιστάσεων. Η Αριστερά όφειλε να αναδείξει επιτακτικότερα το αίτημα της αλληλέγγυας ευθύνης όλων μας έναντι των κοινωνικά αδικημένων και υγειονομικά ευάλωτων.

• Tελειώνει η πανδημία;

Κι όμως είναι ακόμα εδώ! Θα θέλαμε όλοι να πιστέψουμε ότι βρισκόμαστε στο τέλος της διετούς πανδημίας. Αν όμως είμαστε μόνο στα μισά του δρόμου; Mιλήσαμε με τον Ηλία Κονδύλη, αναπληρωτή καθηγητή Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας-Πολιτικής της Υγείας στο Τμήμα Ιατρικής του ΑΠΘ, επιστημονικό συνεργάτη του ΚΕΠΥ.

Πώς, πού ή πότε θα τελειώσει η πανδημία;

Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει το τέλος της πανδημίας - αντιθέτως, η αβεβαιότητα σχετικά με το μέλλον της είναι πάρα πολύ υψηλή. Η εκτεταμένη διασπορά του ιού στην κοινότητα δημιουργεί συνθήκες γέννησης νέων μεταλλάξεων, οι οποίες δεν υπάρχει καμία επιστημονική βεβαιότητα ότι θα είναι λιγότερο μολυσματικές σε σχέση με τα στελέχη που επικρατούν τώρα. Στην Ελλάδα ωστόσο είναι η 4η φορά που κηρύσσουμε το τέλος της επιδημίας. Η πολιτική της συνειδητής υποτίμησης του κινδύνου έχει καταστροφικές συνέπειες: από τη στιγμή που δήλωσε ο πρωθυπουργός ότι διανύουμε το τελευταίο μίλι χάθηκαν τριπλάσιες ζωές (>19.000 θάνατοι) από όσες είχαν χαθεί κατά την περίοδο πριν από τη δήλωσή του (6.017 θάνατοι ώς τις 9/2/2021 οπότε έγινε και η σχετική δήλωση).

• Είμαστε προετοιμασμένοι για τα επόμενα επιδημικά κύματα και για τις επόμενες μεταλλάξεις;

Τα επίπεδα επιδημικής ετοιμότητας στη χώρα ήταν και παραμένουν εξαιρετικά χαμηλά. Παραμένουμε αδύναμοι και απροετοίμαστοι ως προς τη διαχείριση μελλοντικών επιδημιών. Με μοναδική εξαίρεση το πρώτο επιδημικό κύμα, έχουμε μια εικόνα ανεξέλεγκτης επιδημίας, με αλλεπάλληλα και αλληλοεπικαλυπτόμενα επιδημικά κύματα. Η κυβέρνηση κινήθηκε σε ένα ιδιότυπο εκκρεμές: από τους 7,5 μήνες λοκντάουν, τα δρακόντεια οριζόντια δηλαδή περιοριστικά μέτρα, στην άρση όλων των περιορισμών από τον Οκτώβριο του 2021.

Κοινός παρονομαστής και των δύο αυτών ακραίων πολιτικών διαχείρισης είναι ότι δεν έχουμε μόνιμες δομές δημόσιας υγείας σε τοπικό επίπεδο οι οποίες να μπορούν να αναλάβουν την επιδημιολογική επιτήρηση. Από το 2009 ώς το 2016 το ΕΣΥ έχασε πάνω από 18.000 εργαζόμενους. Οι προσλήψεις (κύρια επικουρικού προσωπικού) εν μέσω της μεγαλύτερης επιδημικής κρίσης του τελευταίου αιώνα δεν κάλυψαν ούτε καν τις απώλειες της περιόδου της βίαιης δημοσιονομικής προσαρμογής.