Oι νεανικοί Σεισμοί του 21ου αιώνα

Για άλλη μια φορά τα φώτα της δημοσιότητας έπεσαν επάνω τους και πάλι όλοι μιλούν γι’ αυτούς χωρίς αυτούς.

Η γενιά που σφυρηλατήθηκε τη δεκαετία-φωτιά και τα γεγονότα που τη διαμόρφωσαν

Ο πρωθυπουργός σκέφτεται να τους ντύσει στο χακί από τα 18 τους, κυβέρνηση και ΜΜΕ τους στοχοποιούν ως τους κατεξοχήν επικίνδυνους υπερμεταδότες του κορονοϊού και όλοι μαζί τούς κρίνουν: «απολίτικοι», «ανεύθυνοι», αλλά απολύτως υπεύθυνοι για τη δυσπραγία τους, αφού... «δεν κάθονται να κάνουν μια σωστή δόμηση βιογραφικού», όπως μας είπε εσχάτως κυβερνητικός βουλευτής, ξεσηκώνοντας θύελλα αντιδράσεων.

Είναι αυτοί που χωρίς να φταίνε πλήρωσαν το μάρμαρο της κρίσης και από ό,τι φαίνεται είναι οι ίδιοι που θα πληρώσουν ακριβότερα τη νέα κρίση που έρχεται λόγω της πανδημίας: η νεανική ανεργία ξεπέρασε από το καλοκαίρι το 37%.

Αν κανείς αναλογιστεί τα όσα έχουν ζήσει όσοι γεννήθηκαν μεταξύ των ετών 1991 και 2003, θα καταλάβει πως μιλάμε για μια γενιά που πέρασε και περνά διά πυρός και σιδήρου. Από τον Δεκέμβρη του 2008 μέχρι και τη δολοφονία του Ζακ τον Σεπτέμβρη του 2018, μια καυτή δεκαετία τούς έβαλε στο στόχαστρο αλλά και τους έκανε πρωταγωνιστές. Το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών μελέτησε το προφίλ αυτής της γενιάς και τα πολιτικά γεγονότα που την καθόρισαν.

«Youthquake» σημαίνει «νεανικός σεισμός»: είναι το λήμμα που επέλεξε ως λέξη της χρονιάς το 2017 το λεξικό της Οξφόρδης, που έβαλε επίσης στην πρώτη του δεκάδα τη λέξη «αντίφα». Την ίδια χρονιά, το Collins Dictionary επέλεξε τη λέξη «fake news» και το US institution Merriam-Webster τη λέξη «φεμινισμός». Οι λέξεις επιλέγονται είτε γιατί επιστρέφουν δυναμικά είτε γιατί περιγράφουν νέες πραγματικότητες, σίγουρα όμως δείχνουν τάσεις κι αλλαγές. Οι «νεανικοί σεισμοί» τα τελευταία χρόνια δονούν τον πλανήτη και η λέξη χρησιμοποιείται όλο και πιο συχνά, όσο οι μιλένιαλ προχωρούν στο κέντρο της Ιστορίας.

Ειδικά στην Ελλάδα οι πιτσιρικάδες ήρθαν από πολύ νωρίς στη ζωή τους αντιμέτωποι με μια σειρά γεγονότα που το καθένα από μόνο του γράφει Ιστορία: η δολοφονία Γρηγορόπουλου και η εξέγερση του Δεκέμβρη του 2008, η πτώχευση της χώρας και η υπαγωγή της σε σκληρό καθεστώς λιτότητας, η άνοδος του νεοναζισμού και η δολοφονία του Παύλου Φύσσα, το δημοψήφισμα του 2015, η έκρηξη του Προσφυγικού.

Ολα αυτά καθόρισαν τα πρώτα βήματα και τη ματιά των νέων ανθρώπων απέναντι στον εαυτό τους και τον κόσμο, που άλλαζε ραγδαία μέσα από τη Συμφωνία των Πρεσπών και σημαδευόταν άγρια από τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα ή του Ζακ Κωστόπουλου, την πυρκαγιά στο Μάτι.

Ποια από όλα αυτά τα γεγονότα ήταν τα επιδραστικότερα για τους σημερινούς νέους και πώς αυτά συνέβαλαν στη διαμόρφωση των πολιτικών τους απόψεων; Με αυτό το ερώτημα κατά νου, η δρ Κατερίνα Ηλιού, κοινωνική ψυχολόγος, και η δρ Μανίνα Κακεπάκη, πολιτική επιστήμονας, διερευνούν τα πολιτικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά όσων γεννήθηκαν μεταξύ των ετών 1991-2003, μελετώντας διεπιστημονικά και με καινοτόμες μεθοδολογικές προσεγγίσεις την ταυτότητά τους.

Η διαδικτυακή έρευνα «YouWho?» υλοποιήθηκε από το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών την άνοιξη του 2020 και αναδεικνύει την πολυμορφική εικόνα της νέας γενιάς μέσα από έρευνες πεδίου σε διαφορετικό νεανικό πληθυσμό και 2 διαφορετικές μεθόδους συλλογής δεδομένων (face-to-face/online survey). Η συλλογή των δεδομένων έγινε διαδικτυακά την άνοιξη του 2020 με πάνω από 25.000 συμπληρωμένα ερωτηματολόγια.

«Προσωπικά και οικογενειακά βιώματα διαμορφώνουν πολιτικές συνειδήσεις»

«Γενιά της κρίσης», «χαμένη γενιά», ο δημοσιογραφικός και ο πολιτικός λόγος βρίθουν χαρακτηρισμών για τους νέους ανθρώπους που μεγαλώνουν στην Ελλάδα στα χρόνια της σκληρής λιτότητας, των μνημονίων και των «πεισματάρικων» πολιτικών γεγονότων. Ωστόσο, όπως εύστοχα παρατήρησαν οι κυρίες Ηλιού και Κακεπάκη, αυτός είναι ένας λόγος «περισσότερο ταυτολογικός παρά ερμηνευτικός του τρόπου συγκρότησης των πολιτικών ταυτοτήτων». Ετσι, λοιπόν, οι ερευνήτριες θέλησαν «να πάμε ένα βήμα πίσω και να ξεκινήσουμε από το αφετηριακό ερώτημα: Ποιο (αν υπάρχει) είναι το επιδραστικό γεγονός αυτής της γενιάς;» Η Μανίνα Κακεπάκη μάς μιλά για την πρωτότυπη έρευνά τους.

• Με ποιο κριτήριο επιλέξατε τα συγκεκριμένα πολιτικά γεγονότα; Τι περιμένατε να βρείτε και πώς αξιολογείτε τις απαντήσεις των ερωτηθέντων;

Η ερώτηση διαμορφώθηκε με τέτοιον τρόπο, ώστε να περιλαμβάνει τα πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα που είτε κυριάρχησαν μιαν ορισμένη στιγμή στον δημόσιο διάλογο είτε συμβολίζουν τις κεντρικές πολιτικές και ιδεολογικές διαμάχες της τελευταίας περίπου δεκαετίας. Δεν συμπεριλάβαμε διεθνή γεγονότα, καθώς επιδιώκαμε να εστιάσουμε στην επίδραση των εσωτερικών παραγόντων, ενώ δώσαμε τη δυνατότητα στους ερωτώμενους/-ες να επιλέξουν ανάμεσα και στα προσωπικά και οικογενειακά τους βιώματα, ως καθοριστικά για τη διαμόρφωση των πολιτικών τους απόψεων.

Η τελική επιλογή διαμορφώθηκε και από μια σειρά ομαδικών συνεντεύξεων με νέους, αλλά και από πιλοτικά ερωτηματολόγια που προηγήθηκαν της έρευνας προκειμένου να ελεγχθεί η ερώτηση. Δεν υπήρχε κάποια «αναμενόμενη» απάντηση, ιδιαίτερα καθώς η ερώτηση, έτσι όπως διατυπώθηκε, δεν νομίζω να είχε ξανατεθεί σε προηγούμενες έρευνες.

Στις απαντήσεις είδαμε ότι κυρίαρχη επιλογή για έναν στους τέσσερις νέους είναι «τα προσωπικά και οικογενειακά βιώματα», ενώ για έναν στους πέντε κανένα από τα γεγονότα που παραθέσαμε δεν επιλέγεται ως καθοριστικό, δηλωτικό ίσως ότι για τη νεότερη γενιά δεν έχει υπάρξει κανένα μείζον γεγονός που να μπορεί να το οικειοποιηθεί και να λειτουργήσει σε συμβολικό έστω επίπεδο ως «το γεγονός της γενιάς μας». Αν κάτι προς το παρόν διακρίνεται, είναι πως οι ατομικές και οικογενειακές ιστορίες είναι εκείνες που πρωτίστως διαμορφώνουν τις πολιτικές συνειδήσεις. Δεν θα έλεγα ότι εκπλήσσει κάτι τέτοιο, καθώς επιβεβαιώνει τη σημασία της κοινωνικοποιητικής δύναμης της οικογένειας.

• Παρόλο που οι νέοι άνθρωποι έζησαν έναν καταιγισμό από μείζονα πολιτικά γεγονότα (σκληρή λιτότητα, προσφυγικό και μνημόνια), όταν τους ρωτήσατε αν και ποια τους επηρέασαν, ένα αξιόλογο ποσοστό απάντησε «Κανένα». Πώς το ερμηνεύετε αυτό;

Πράγματι, ένας στους πέντε ερωτώμενους/-ες δεν επιλέγει καμία από τις διαθέσιμες επιλογές. Αυτό μας προβληματίζει. Αφενός μπορεί να μαρτυρά μια έλλειψη συμπερίληψης από τη μεριά μας ορισμένων επιλογών στις οποίες οι νέοι/-ες αποδίδουν σημασία, αφετέρου όμως μπορεί και να εμπεριέχει μια αδυναμία των ίδιων των ατόμων να εντοπίσουν αυτό το «κάτι» που τους διαμορφώνει. Διακρίνουμε όμως και κάτι ακόμα: τα μεγάλα πολιτικά διακυβεύματα που τόσο δίχασαν και διχάζουν μάλλον αποτελούν περισσότερο πεδία διαμάχης στο επίπεδο του πολιτικού λόγου παρά πραγματικά επίδικα, τουλάχιστον για τις νεότερες ηλικίες. Ενδεχομένως δε σε αυτό να οφείλεται και η μικρή έως ελάχιστη ελκυστικότητα των πολιτικών κομμάτων στους νέους και η επιλογή της «εξόδου» από το πολιτικό σύστημα μέσω της αποχής κ.λπ.

Ωστόσο δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η κατηγορία «νέοι» δεν είναι ενιαία και αδιαίρετη. Π.χ. διαφορετικές απαντήσεις δίνουν οι 17άρηδες, διαφορετικές όσοι/ες πλησιάζουν τα 30. Σίγουρα όμως υπάρχει μια μεγάλη «γκρίζα ζώνη», ιδιαίτερα των νέων που απέχουν. Δηλαδή, ένας στους τέσσερις που μας είπαν ότι δεν ψήφισαν στις εκλογές του Ιουλίου του 2019 δεν αναγνωρίζει κανένα μείζον γεγονός. Αυτό πιθανώς να συνιστά αποτυχία των πολιτικών κομμάτων να αφουγκραστούν και να εκφράσουν τις ανησυχίες μερίδας των νέων, καθώς περιστρέφουν τη ρητορική και τους συμβολισμούς τους γύρω από γεγονότα που λίγο τους αφορούν.

Μόνον η προσφυγική κρίση συγκεντρώνει χαρακτηριστικά που να μπορούν να της δώσουν τον χαρακτηρισμό ως «το γεγονός» της γενιάς αυτής, αλλά και ως μια πολιτική διαίρεση, καθώς αναγνωρίζεται από όλες τις επιμέρους ομάδες των ερωτώμενων (ως προς το φύλο, την ηλικιακή ομάδα, τον τόπο κατοικίας αλλά και την ιδεολογική τοποθέτηση) ως «γεγονός» ακόμα και αν δεν αποτελεί την κυρίαρχη επιλογή τους, με σαφώς διακριτές προτάσεις πολιτικής αντιμετώπισής του.

• Πώς η πολιτική τοποθέτηση στην κλίμακα Αριστερά - Δεξιά των ερωτώμενων επηρεάζει και άλλα χαρακτηριστικά τους;

Αν και ακόμα βρισκόμαστε στα πρώτα στάδια επεξεργασίας των αποτελεσμάτων, η πολιτική τοποθέτηση στον άξονα Αριστερά - Δεξιά δείχνει να διαφοροποιεί τις απαντήσεις των ερωτώμενων σε ζητήματα που δεν είναι αμιγώς πολιτικά αλλά άπτονται ενός ευρύτερου φάσματος επιλογών και καθημερινών συνηθειών, αυτού που θα λέγαμε «τρόπου ζωής». Ενδεικτικά, από σχετικές ερωτήσεις προκύπτει ότι αριστεροί νέοι και νέες και δεξιοί νέοι και νέες (και σε μικρότερο βαθμό και οι Κεντρώοι νέοι/-ες) εμφανίζουν διαφορετικές συμπεριφορές και επιλογές ζωής αναφορικά με ό,τι σχετίζεται με την υγεία (κάπνισμα), το σώμα (τατουάζ) και την άθληση (τρέξιμο) αλλά και τις επιλογές εκείνες που εμπεριέχουν μια διάσταση μεταϋλιστικών αξιών (ανακύκλωση - βεγκανισμός).

Για τους νέους/-ες που αυτοτοποθετούνται δεξιότερα στον άξονα Α-Δ προκρίνονται περισσότερο επιλογές και στιλ ζωής που συνάδουν με τη φροντίδα του σώματος και την έλλειψη παρεμβάσεων σε αυτό, ενώ νέοι/-ες που αυτοτοποθετούνται στα αριστερά του άξονα υιοθετούν λιγότερο τέτοιες πρακτικές και μοιάζουν περισσότερο δεκτικοί σε πράξεις που δεν έχουν τόσο ως άξονα την προσωπική φροντίδα και ευεξία αλλά την προστασία και τα δικαιώματα (περιβάλλον-ζώων). Επίσης, θρησκευτικές πρακτικές όπως η νηστεία και η Θεία Κοινωνία σαφώς συνδέονται με την ιδεολογική τοποθέτηση των νέων: όσο δεξιότερα τοποθετούνται τόσο πιθανότερο να μας απαντούν ότι νηστεύουν ή κοινωνούν μερικές φορές τον χρόνο.

• Τι διαφορές παρατηρείτε στην πολιτικοποίηση των νέων σε σύγκριση με τις παλαιότερες γενιές;

Σίγουρα κάποια πράγματα έχουν ειπωθεί αρκετές φορές, θα σταθώ στα παρακάτω: πρώτον, ότι πρέπει να διευρύνουμε τον τρόπο που γίνεται αντιληπτή η έννοια της πολιτικής. Οι νέοι εμπλέκονται λιγότερο με αυτό που στην πολιτική επιστήμη συνήθως ονομάζουμε «παραδοσιακή» ή «επίσημη» πολιτική, όπως είναι η εμπλοκή με πολιτικά κόμματα και συνδικαλιστικές οργανώσεις, προσδίδουν όμως πολιτικό νόημα σε ατομικές τους επιλογές ζωής. Δηλαδή εντάσσουν τις ατομικές τους επιλογές και συνήθειες στη βάση των υφιστάμενων ταυτοτήτων τους, ενώ ενδέχεται μορφές ατομικής έκφρασης να υποκαθιστούν άλλου τύπου συλλογικές ταυτίσεις.

Παράλληλα, μείζονες κοινωνικο-δημογραφικές μεταβολές του 21ου αιώνα που σχετίζονται με τους νέους επηρεάζουν τη σχέση τους με την πολιτική: συμμετέχουν –αναλογικά– λιγότερο στο εκλογικό σώμα, συνέπεια αφενός της γήρανσης του πληθυσμού και αφετέρου του γεγονότος ότι οι μεγαλύτερες ηλικίες ψηφίζουν σε υψηλότερα ποσοστά, καθυστερούν σε σχέση με παλαιότερες γενεές να φτάσουν ορισμένα ορόσημα που σχετίζονται με την ενηλικίωση και συνδέονται θετικά και με την πολιτική συμμετοχή (απόκτηση σπιτιού, γάμος, οικογένεια, σταθερή απασχόληση) και η υψηλή ανεργία αποτρέπει τη μαζική κινητοποίηση γιατί πλέον πιο σπάνια συνυπάρχουν μαζικά σε χώρους που ευνοούν την ανάπτυξη μιας κοινής συνείδησης.

Τέσσερις φωνές μιας γενιάς

Να είσαι 15 κι ένας συμμαθητής σου να δολοφονείται εν ψυχρώ από έναν αστυνομικό. Να είσαι στο λύκειο και στη γειτονιά σου να δολοφονείται ένας ράπερ αντιφασίστας από τη Χρυσή Αυγή. Να είσαι φοιτήτρια και να βλέπεις χιλιάδες πρόσφυγες να φτάνουν ικέτες στη χώρα. Να είσαι ομοφυλόφιλος και ο Ζακ να δολοφονείται και να κανιβαλίζεται ακόμα και μετά τον θάνατό του. Κι όλα αυτά σε μια χώρα σε μόνιμη σχεδόν οικονομική ασφυξία. Τέσσερις νέοι άνθρωποι μοιράζονται μαζί μας τις πολιτικές στιγμές που τους καθόρισαν και τις δικές τους ανάσες ελευθερίας

18 Σεπτέμβρη 2013, δολοφονία Παύλου Φύσσα

«Με ρώτησε η μάνα μου “Γιατί φεύγεις έτσι;” και της είπα “Η Χρυσή Αυγή δολοφόνησε έναν αντιφασίστα”»

«Ο Παύλος έχει γίνει ένα σύμβολο πλέον. Η δολοφονία του υπήρξε ορόσημο για το αντιφασιστικό κίνημα, δημιουργήσαμε νέες συλλογικότητες, αναλάβαμε δράση», λέει ο Γιώργος που σήμερα είναι 24 και έχει κινηματική δράση από πολύ νέοτερος, όταν ήταν ακόμη στα θρανία.

«Το θυμάμαι σαν σήμερα. Ξημέρωσε 18 Σεπτέμβρη και εκείνες τις μέρες στο σχολείο μου είχαμε κατάληψη για το εκπαιδευτικό. Ξυπνούσα 6 η ώρα για να πηγαίνω από νωρίς στο σχολείο.

Μπήκα στο ίντερνετ, διαβάζω ότι έχει γίνει μια δολοφονία στο Κερατσίνι και βλέπω ότι πρόκειται για γνωστό αντιφασίστα ράπερ», λέει. Θυμάται τον εαυτό του να έχει παγώσει από οργή, τη μητέρα του να φωνάζει «Γιατί φεύγεις έτσι;» και εκείνος να απαντά ότι «Η Χρυσή Αυγή δολοφόνησε έναν αντιφασίστα».

Εφυγε, πήγε στο λύκειό του και ενημέρωνε τους συμμαθητές του. «Οταν ήρθαν μαθητές που υποστήριζαν Χρυσή Αυγή δεν τους αφήναμε να μπουν, η κατάληψη αφορούσε ζητήματα της επικαιρότητας και μια δολοφονία ξεκάθαρα πολιτική δεν ήταν αμελητέα και έπρεπε να τονιστεί αυτό και εκεί. Βέβαια ήταν αρκετά νωρίς και στην τηλεόραση μιλούσαν για το περίφημο “μια δολοφονία για τα οπαδικά” και μάλιστα ο ΣΚΑΪ μέχρι το μεσημέρι το έλεγε αυτό, ενώ ξέραμε την αλήθεια», λέει μειδιώντας.

«Το Μπλόκο της Κοκκινιάς ήταν 17 Αυγούστου και η δολοφονία έγινε 18 Σεπτέμβρη, θα έπρεπε ο λαός να μαθαίνει για την Ιστορία του», λέει παρατηρώντας την τραγική ειρωνεία.

«Είναι ντροπή για μια περιοχή σαν αυτή, που έχει γραφτεί τόσο ματωμένη Ιστορία λόγω της αντίστασης των ντόπιων απέναντι στους ναζί, η Χ.Α. να βρίσκει πρόσφορο έδαφος για να φτιάξει το μεγαλύτερό της προπύργιο στον Πειραιά», λέει. Τους έχει δει να δραστηριοποιούνται, να καμαρώνουν και να κομπάζουν ότι αυτοί είναι η ισχύς σε επίπεδο γειτονιάς. «Εκλειναν μαγαζιά μεταναστών, έμπαιναν στα σπίτια τους, απειλούσαν, χτυπούσαν, πολλοί δεν πηγαίναν στην αστυνομία για να μη στοχοποιηθούν ακόμη περισσότερο», θυμάται.

Από τότε μέχρι σήμερα ο Γιώργος δίνει πολύ περισσότερη σημασία και βαρύτητα στο τι λέει, τι πράττει. «Προσπαθώ να κάνω την αυτοκριτική μου και να γίνομαι καλύτερος άνθρωπος, να μη μένω σιωπηλός απέναντι στην αδικία».

2015, 1.000.000 πρόσφυγες περνούν από την Ελλάδα

«Από το 2011 ήμουν εθελόντρια στην περίθαλψη και υποστήριξη ευάλωτων κοινωνικών ομάδων. Το 2014 και το 2015 ήμουν κάθε μέρα στο καμπ στο Ελληνικό. Εβλεπα ανθρώπους που προσπαθούσαν να επιβιώσουν σε εξαθλιωτικές συνθήκες και παρέμεναν ευγενικοί και αισιόδοξοι, αυτό ήταν κάτι που με σόκαρε. Δεν είχα δει ποτέ στον κύκλο μου τέτοια όρεξη για ζωή και τέτοια δύναμη».

Πως γίνεται να είμαστε εμείς ρατσιστές;

Αυτά διηγείται η 28χρονη Κατερίνα, η οποία μεγάλωσε σε μια πολύχρωμη πλευρά της Αθήνας, κοντά στο Πεδίον του Αρεως, σπούδασε Φωτογραφία και Επικοινωνία και πλέον εργάζεται σε ΜΚΟ. «Το περιβάλλον που μεγαλώνει κανείς, συνδυαστικά με άλλους παράγοντες, είναι καθοριστικό για τον τρόπο που αντιλαμβάνεται τον κόσμο» σημειώνει.

Λίγο μετά τον πρώτο χρόνο στη σχολή Φωτογραφίας στο ΤΕΙ Αθήνας, ξεκίνησε να δουλεύει εθελοντικά στους Γιατρούς του Κόσμου. «Δουλεύαμε με Ρομά, άστεγους, τοξικοεξαρτημένους και αργότερα με πρόσφυγες και μετανάστες», σημειώνει η ίδια.

Αργότερα, μελέτησε περιπτώσεις μεταναστών επιχειρηματιών στο κέντρο της Αθήνας, διαπιστώνοντας ότι η οικονομική τους δραστηριότητα υποστηρίζεται κυρίως από ομοεθνείς τους ή άλλους μετανάστες, πάρα την οικονομική τους δραστηριότητα δεν γίνονται αποδεκτοί από την κοινότητα. Σωρευτικά, αυτά τα ερεθίσματα, σε συνδυασμό με τις εμπειρίες από το Ελληνικό και την άνοδο της Χρυσής Αυγής, ενέτειναν την ανάγκη της Κατερίνας να εργαστεί για την ενσωμάτωση και κυρίως για την ανατροπή ρητορικής μίσους.

«Σοκάρομαι όταν βλέπω συλλόγους γονέων να κάνουν συνελεύσεις για να μην πάνε τα παιδιά προσφύγων στο σχολείο» λέει χαρακτηριστικά. «Το Προσφυγικό έχει μια περίεργη ματαιότητα», σημειώνει. Για την Κατερίνα, μια μεγάλη μερίδα κόσμου δεν κατανοεί τις αιτίες που οι άνθρωποι αναγκάζονται να μετακινηθούν από χώρα σε χώρα. Αλλωστε, όπως αναφέρει, το σχολείο δεν μας προετοιμάζει να καταλάβουμε τη δυναμική των παγκόσμιων πολιτικών και τον τρόπο που αυτές επιδρούν στη ζωή των ανθρώπων. Ολα αυτά τα χρόνια την προβληματίζει το γεγονός ότι οι πρόσφυγες αντιμετωπίζονται ως εισβολείς, συχνά κι από νέους ανθρώπους.

Η άνοδος αυτών των φωνών είναι το μεγάλο διακύβευμα της γενιάς της. Οπως αναφέρει, «είναι ακατανόητο το γεγονός ότι μια γενιά που έχει ζήσει τις κοινωνικές ανισότητες που δημιούργησε η χρόνια οικονομική ύφεση, μια γενιά που βίωσε αλλεπάλληλα πολιτικά γεγονότα, αλλά κυρίως μια γενιά που μεταναστεύει δεν άρπαξε ποτέ την ευκαιρία να χτίσει γέφυρες με τον διπλανό της και να τον κατανοήσει». «Αυτοί οι άνθρωποι είναι κοινωνικά αποκλεισμένοι και δυστυχώς υπάρχει κόσμος που ακόμα τους αντιλαμβάνεται μέσα από τις δικές του προσλαμβάνουσες», συμπληρώνει.

21 Σεπτεμβρίου 2018, δολοφονία του Ζακ Κωστόπουλου

«Με πειράζει η αίσθηση ότι κινδυνεύω. Και με φοβίζει η αστυνομία. Ακούω γελάκια από αστυνομικούς όταν περνάω μπροστά τους και φοβάμαι πως, αν απαντήσω, τότε πάει...»

«Αν ήταν ένας πλούσιος λεβέντης, δεν θα γινόταν αυτό, δεν θα ήταν νεκρός. Θεωρητικά το ήξερα, αλλά αυτό ήταν το πιο απτό παράδειγμα, το πιο αδίστακτο πρόσωπο της εξουσίας». Ο Φίλιππος είναι φοιτητής 23 ετών και ζει στη καρδιά των Εξαρχείων.

Θυμάται σήμερα πως είδε το βίντεο της δολοφονίας του Ζακ στο ίντερνετ και σιγά σιγά τον χτύπησε η συνειδητοποίηση του τι είχε συμβεί. «Με σόκαραν οι λεπτομέρειες, πως ήταν μέρα μεσημέρι με κόσμο σε ένα σημείο του Κέντρου από όπου περνάω καθημερινά και περισσότερο το γεγονός πως υπήρχε κόσμος που έμενε άπραγος», λέει. «Δεν ήταν μεμονωμένο περιστατικό, αλλά κάτι βαθιά θεσμικό. Δεν θα συνέβαινε στον οποιονδήποτε. Στην αρχή είπα πως κάπως θα προκάλεσε, σήμερα ντρέπομαι γι’ αυτό», παραδέχεται.

Η μητέρα μου φοβάται για μένα

Ο Φίλιππος είναι ομοφυλόφιλος και αναφέρει ξανά και ξανά πως πρόβαλλε πολλές φορές τον εαυτό του στη θέση του Ζακ. Αποφάσισε να το ανακοινώσει πριν από τρία χρόνια στους γονείς του οι οποίοι το αντιμετωπίζουν με ένα μεικτό αίσθημα αποδοχής και ανοχής. «Είναι καυτή πατάτα στην οικογένεια. Εχω την αίσθηση ότι η μητέρα μου φοβάται για μένα μη μου τύχει κάτι στον δρόμο. Και όταν ζεις σ’ αυτή την κοινωνία το εσωτερικεύεις. Μπαίνεις αυτόματα σε μια διαδικασία να προσέχεις και θέλει πολλή προσπάθεια να το αποτινάξεις», λέει χαρακτηριστικά.

Δεν κρατάει ποτέ απ’ το χέρι το αγόρι του όταν βγαίνει έξω. Τα περίεργα βλέμματα, η χλεύη, ο φόβος απέναντι στην απειλή τούς συνοδεύει διαρκώς και τους υπενθυμίζει ότι στον δρόμο δεν είναι ποτέ ασφαλείς. «Με πειράζει η αίσθηση ότι κινδυνεύω. Και με φοβίζει η αστυνομία. Ακούω γελάκια από αστυνομικούς όταν περνάω μπροστά τους και φοβάμαι πως, αν απαντήσω, τότε πάει... Κάνω ότι δεν ακούω, αλλά δεν γίνεται να μην απαντάς ποτέ», λέει.

«Είναι αλλιώς να ξέρεις ότι δεν είσαι μόνος ή μόνη. Κατάλαβα πως συλλογικά ενδυναμώθηκαν άνθρωποι, μεταξύ τους και εγώ. Οταν ο κόσμος ενώνεται, νιώθεις πως κάποια πράγματα ίσως αλλάξουν». Και συνειδητοποίησε πόσο λογόκρινε ή περιόριζε ο ίδιος τον εαυτό του, πως και εκείνος κουβαλά τα δικά του κατάλοιπα. «Παρατηρούσα ξαφνικά πως τόσο καιρό προσπαθούσα να φαίνομαι στρέιτ», ομολογεί.

«Μετά την καραντίνα, η αστυνόμευση αποτέλεσε την καλύτερη ευκαιρία για την αστυνομική αυθαιρεσία στην περιοχή και νιώθω ότι πρέπει να είμαι προσεκτικός, ειδικά τις βραδινές ώρες στον δημόσιο χώρο. Με κουράζει, μα προφανώς θα βγω, δεν θα τους κάνω το χατίρι. Φοβάμαι όμως μη με τραμπουκίσουν. Στο στόχαστρο θα μπορούσε να βρεθεί ο οποιοσδήποτε που δεν εμπίπτει στα κριτήριά τους. Οι περισσότεροι θα μπορούσαμε να είμαστε στη θέση του Ζακ...», καταλήγει.

6 Δεκεμβρίου 2008, δολοφονία Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου

«Τόσος κόσμος συντονίστηκε μέσα σε μια νύχτα, δημιουργώντας μια μαζική πορεία με παλμό» - έτσι θυμάται η Αγγελική την πρώτη μέρα τον κινητοποιήσεων μετά το βράδυ της δολοφονίας του 15χρονου Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου από τον ειδικό φρουρό Επαμεινώνδα Κορκονέα το 2008. «Ο Δεκέμβρης καθόρισε τον τρόπο που βλέπω τον κόσμο», λέει χαρακτηριστικά η Αγγελική, η οποία έχει σπουδάσει Φιλολογία και ολοκληρώνει τις μεταπτυχιακές της σπουδές στην Επικοινωνία.

Ο Δεκέμβρης καθόρισε τον τρόπο που βλέπω τον κόσμο

Η Αγγελική έζησε τον Δεκέμβρη στις φοιτητικές συνελεύσεις και στους δρόμους της Αθήνας. «Σύχναζα στα Εξάρχεια τότε. Οταν δολοφόνησαν τον Γρηγορόπουλο ένιωσα σαν να έφαγαν κάποιον δικό μου, δεν μπορούσα να μείνω στο σπίτι. Την Τρίτη έγιναν μαζικές συνελεύσεις στα Πανεπιστήμια και οι φοιτητές ζητούσαν μεταρρύθμιση της αστυνομίας και παραιτήσεις. Στις πορείες ξεφύγαμε από το “μπάτσοι-γουρούνια”, δεν συμπυκνωνόταν το νόημα του κόσμου σ' αυτά τα συνθήματα πια. “Να αφοπλιστεί η αστυνομία” και “να καταργηθούν οι ειδικοί φρουροί” ήταν αιτήματα που άκουγε κανείς παντού. Αυτοοργανωθήκαμε και πιστέψαμε ότι μπορούμε να διεκδικήσουμε την κοινωνία που μας αξίζει».

Για την Αγγελική, ο Δεκέμβρης του 2008 έδειξε «ότι πρέπει να είμαστε με την πλευρά που γράφει την Ιστορία».«Είμαι ακόμα θυμωμένη. Δώδεκα χρόνια μετά τίποτα δεν άλλαξε για να αλλάξω εγώ. Τότε νόμιζα ότι φταίει το άτομο, τώρα αναγνωρίζω ότι φταίει ο κατασταλτικός ρόλος της αστυνομίας. Ακόμα υπάρχει κόσμος που πεθαίνει εξαιτίας της αστυνομικής καταστολής».

Ο Δεκέμβρης του 2008 σε συνδυασμό με την πολυετή ύφεση και τις πολιτικές εμπειρίες των επόμενων χρόνων διαμόρφωσαν τον τρόπο που η Αγγελική «αντιλαμβάνεται τον εαυτό της μέσα στο σύνολο». Οπως περιγράφει, τότε ξεκίνησε η εμφανής αδυναμία ανεξαρτητοποίησης των νέων. Ομως, έπρεπε να δραστηριοποιηθούν σε συλλογικότητες και να το παλέψουν, γιατί «ο καθένας μόνος του χαώνεται», αναγνωρίζει. Τα επόμενα χρόνια η Αγγελική συμμετείχε σε μια συνέλευση στον χώρο της οποίας Ελληνες μάθαιναν ελληνικά σε μετανάστες.

«Το 2013 και 2014 ήταν πολύ δύσκολα χρόνια για τους μετανάστες. Το 2015 ήμουν ακόμα σε συνέλευση της γειτονιάς μου. Οι μετανάστες που δουλεύαμε μαζί πίστευαν ότι με μια αλλαγή κυβέρνησης η ζωή τους θα ήταν καλύτερη. Στο δημοψήφισμα ένιωθε κανείς ότι γράφεται Ιστορία. Τις μέρες εκείνες που οι θεσμοί απέσυραν τη συμφωνία υπήρχε μεγάλη αβεβαιότητα. Δεν είχα αυταπάτες, απλά πίστευα ότι θα μετρούσε η ετυμηγορία ενός λαού. Τελικά τι έγινε με την ετυμηγορία του λαού;»