Η νέα Αριστερά

Εν τούτοις η απάντηση των κομμάτων της Αριστεράς στην αυξανόμενη φτώχεια, την ανισότητα, την εγκαθίδρυση ενός καθεστώτος αυταρχικού νεοφιλελευθερισμού και την αυξανόμενη δυσπιστία προς τα κόμματα και τους θεσμούς περιορίζεται στις επιφανειακές και συχνά άσφαιρες επιθέσεις στο τελευταίο νομοσχέδιο ή στη χθεσινή πολιτική της κυβέρνησης. Η πολιτική συζήτηση που περιορίζεται σε σενάρια συμπόρευσης, συνεργασίας ή ανταγωνισμού μεταξύ των αριστερών θραυσμάτων διεξάγεται σε γήπεδο που ευνοεί την κυβέρνηση. Μεταφέρει την αντιπαράθεση από τα ιδεολογικά και πολιτικά επίδικα στα εκλογικά σχέδια, δηλαδή από τη στρατηγική στην πιο άχαρη τακτική. Αυτό που χρειάζεται είναι η συνεχής παρουσίαση, ανάλυση και σύγκρουση δύο αντίθετων σχεδίων για το μέλλον της χώρας.

Η μαχητική πάλη ιδεών υποτιμήθηκε από την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ και τώρα σχεδόν εξαφανίστηκε. Φαίνεται από την απαξίωση του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς, από την έλλειψη θεωρητικού προβληματισμού, από την περιορισμένη αντιπαράθεση με τις (νεο)φιλελεύθερες ιδέες πέρα από τις συγκεκριμένες πολιτικές. Η Αριστερά δεν φαίνεται να ενδιαφέρεται να φανταστεί και να περιγράψει μια ολοκληρωμένη εναλλακτική εικόνα, ένα νέο συναρπαστικό όραμα για το μέλλον της κοινωνίας και τον δρόμο που οδηγεί εκεί. Ετσι η φιλελεύθερη ιδεολογική ηγεμονία και η καθωσπρέπει «κοινή γνώμη» αναπαράγονται και «φυσικοποιούνται» περιθωριοποιώντας κάθε εναλλακτική, με την κοινότοπη επανάληψη ότι είναι αδύνατη ή βλαβερή. Ο καπιταλισμός κατέχει τους «αρμούς της εξουσίας» αλλά έχει πετύχει επίσης να εμφανίζεται ως αναπόδραστο μέρος της φυσικής τάξης πραγμάτων.

Μια κοινοτοπία της περιόδου της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ έλεγε ότι βασική δουλειά της είναι η βελτίωση της καθημερινότητας, ενώ οι θεωρίες και τα όνειρα μπορούν να περιμένουν. Σωστό εν μέρει μόνο, γιατί χωρίς καθαρό στίγμα οι καθημερινές πρωτοβουλίες παραμένουν αποσπασματικές και εύκολα ανατρέψιμες. Τώρα ο κίνδυνος είναι ακόμη μεγαλύτερος: η Αριστερά αφιερώνεται αποκλειστικά σε επιμέρους κριτικές των πολιτικών του Μητσοτάκη, χωρίς τον συνεκτικό ιστό ενός μακρόπνοου και συνολικού οράματος, ενός ορίζοντα προς τον οποίο προχωράει. Αλλά μόνο ένα τέτοιο μακρόπνοο σχέδιο και μια σειρά συμβάντων που αναταράσσουν την κανονικότητα μπορούν να αλλάξουν την ατζέντα και να δώσουν στην Αριστερά την πρωτοβουλία κινήσεων.

Το όραμα, οι αξίες και οι αρχές πρέπει να δίνουν τον τόνο και στην καθημερινή αντιπολίτευση και στον προγραμματικό λόγο. Η πολιτική αντιπαράθεση, η σύγκρουση ανάμεσα στην κυβέρνηση και την αντιπολίτευση δεν μπορούν να γίνονται σε ιδεολογικό κενό. Η Δεξιά υπόσχεται την επαρκή διακυβέρνηση. Οι αναφορές στους τεχνοκράτες, στα «άριστα» στελέχη, στην επιτελική κυβέρνηση υπόσχονται την αποτελεσματική διαχείριση της κανονικότητας, του business as usual.

H Αριστερά ως θεωρία, ιδεολογία και πολιτική προτάσσει ένα ριζικά διαφορετικό σχέδιο: τη συνεχή κίνηση προς έναν ορίζοντα ισότητας και ελευθερίας, ένα συνεχές και θεμελιακό στοίχημα με την Ιστορία. Αυτός είναι ο λόγος που οι οικονομικές και πολιτικές εξουσίες φοβόντουσαν πάντα την Αριστερά και στοχοποιούσαν τους αριστερούς, αυτός είναι ο συνδετικός κρίκος του «αντι-ΣΥΡΙΖΑ» μετώπου. Αν δεν συγκρούεται για τις ιδέες, τις αρχές, τις αξίες, τα εναλλακτικά στρατηγικά σχέδια, αλλά μόνον για τη διαχειριστική αποτελεσματικότητα, αξίζει να χάνει. Αν η ιδεολογική ταυτότητα περιορίζεται σε τακτικές κινήσεις και στην αναζήτηση αριστερών «τεχνοκρατών» και think tanks, τότε χάνεται το θεμελιακό διακύβευμα της αντιπαράθεσης. H αντιπαράθεση για τη διαχείριση σε περίοδο μεγάλης αστάθειας και ανασφάλειας δίνει στην κυβέρνηση το πάνω χέρι παρά την καταστροφική αποτυχία της.

Η αριστερή πρόταση εκφράζεται μέσα από το όραμα ενός άλλου, καλύτερου και πιο δίκαιου κόσμου, που δεν υπάρχει ακόμα αλλά που η Αριστερά δεσμεύεται να πραγματοποιήσει. Η φερεγγυότητά της εξαρτάται από την ιστορική της ένταξη στο σχέδιο της ριζικής αλλαγής, ενός κοινωνικού μετασχηματισμού επιστημονικά τεκμηριωμένου και συναισθηματικά συναρπαστικού. Αν η καθαρότητα του οράματος θολώσει, αν υποχωρήσει στις απαιτήσεις μιας αποπνικτικής κανονικότητας, τότε υποχωρούν το ηθικό, πολιτικό και φαντασιακό της πλεονέκτημα και το τεράστιο συμβολικό της κεφάλαιο. Η αξιακή θεμελίωση, η θεωρητική οργάνωση και η οραματική φόρτιση της Αριστεράς είναι πασίγνωστες στους μεγαλύτερους -είτε συμφωνούν είτε διαφωνούν- που ξέρουν την ιστορική της προσφορά και τις πολλές θυσίες στην ιδέα της ριζικής αλλαγής. Αλλά δεν έχει γίνει προσπάθεια επικαιροποίησης στις πραγματικότητες του 21ου αιώνα ούτε παρουσίασή της στους νεότερους που δεν ενδιαφέρονται για τους παλιούς αγώνες. Η Αριστερά πρέπει να ξανασυζητήσει, να επανανοηματοδοτήσει, να ξανασχεδιάσει τα βήματα που οδηγούν από την κοινωνία της ανελευθερίας και ανισότητας στην κοινωνία της ελευθερίας, να δημιουργήσει τη νέα Αριστερά του 21ου αιώνα. Αυτός ο ρόλος και η ευθύνη δεν ανήκουν σε ένα κόμμα, ανεξάρτητα από ονόματα.

Χρειάζεται να αρχίσουμε σχεδόν από την αρχή. Ο σχεδιασμός έχει τρία συστατικά. Πρώτα το αριστερό όραμα πρέπει να γίνει επίκαιρο. Πολλές φορές οι αριστεροί παραμένουν στον 20ό αιώνα και δεν διαφέρουν στον δογματισμό από την άλλη όχθη. Το όραμα έχει δύο σκέλη, ένα εμπειρικό και ένα κανονιστικό: ο σοσιαλισμός ως κοινωνικο-οικονομικό σύστημα και ως σύνολο από ηθικές και ιδεολογικές αξίες. Δεν θα πετύχει το πρώτο αν δεν ακολουθήσει το δεύτερο. Οι πρόσφατες παραβιάσεις του κώδικα πολιτικής ηθικής οδηγούν πρακτικές και στελέχη εκτός του αριστερού αστερισμού και όσο το ταχύτερο αυτό κατανοηθεί και διορθωθεί τόσο το καλύτερο για όλη την Αριστερά. Ο τονισμός των καταστατικών αλλαγών απλά επιβεβαιώνει το προβληματικό προηγούμενο. Μετά έρχεται το πρόγραμμα για την παραγωγική ανασύνταξη της χώρας στην κοινωνία του μεταφορντικού καπιταλισμού – κάτι που παρότι όλοι συζητούν έμμεσα δεν μπαίνει στις πολιτικές αναλύσεις. Η ανασύνταξη δεν είναι απλά οικονομική. Οπως και ο νεοφιλελεύθερος αντίπαλος πρέπει να συναρθρωθεί με μια πολιτιστική και ιδεολογική επανάσταση. Τέλος, πρέπει να σχεδιαστεί το κοινωνικό και πολιτικό υποκείμενο που θα αναλάβει να μας πάει από εδώ που είμαστε εκεί που θέλουμε να πάμε.

Από οράματος άρχεσθαι. Η νέα Αριστερά σχεδιάζει τον σοσιαλισμό του 21ου αιώνα. Δεν υπάρχει τυφλοσούρτης ούτε εγχειρίδιο να το πάρουμε από τη βιβλιοθήκη και να το εφαρμόσουμε. Ο Νίκος Πουλαντζάς έλεγε ότι δεν υπάρχει μοντέλο θεωρητικά εγγυημένο «σε ιερά κείμενα οποιωνδήποτε κλασικών. Και η Ιστορία δεν μας έχει δώσει ώς τώρα επιτυχημένο πείραμα δημοκρατικού δρόμου προς τον σοσιαλισμό». Ο δημοκρατικός σοσιαλισμός αποσκοπεί στη συλλογική ευημερία, στο σύγχρονο ευ ζην. Είναι μια δίκαιη κοινωνία όπου όλοι έχουν ίση πρόσβαση στους υλικούς, κοινωνικούς και συμβολικούς πόρους που απαιτούνται για μια ζωή ίσης ελευθερίας και ευημερίας. Η ανθρώπινη ευημερία έχει υλικά και πνευματικά συστατικά: τους απαραίτητους φυσικούς και οικονομικούς όρους για αξιοπρεπή διαβίωση αλλά και τους αναγκαίους πνευματικούς πόρους και ευκαιρίες για μια ολοκληρωμένη και ανθούσα ζωή. Συνεχίζουμε στα επόμενα.

*Καθηγητής Πανεπιστημίου Λονδίνου